Constructions of Femininity in Nationalist Women’s Literature during the Transition from the Empire to the Republic: Novels by Halide Edib Adıvar and Müfide Ferit Tek (1912–1924)

Year 2025, Issue: 47, 243 - 267, 26.06.2025

Setenay Nil Doğan

https://doi.org/10.26650/YTA2025-1523222

Abstract

This study aims to explore the constructions of femininity and their subsequent transformations in the nationalist women’s literature during the transition from the Empire to the Republic by focusing on the novels of two nationalist female authors —Halide Edib’s New Turan (Yeni Turan, 1912), The Shirt of Flame (Ateşten Gömlek, 1922) and Strike the Whore (Vurun Kahpeye, 1923), and Müfide Ferit’s Aydemir (1918) and Propellers (Pervaneler, 1924). Locating women as central figures in the nationalist projects, these novels point at a diversity of roles assigned to women, and the limitations of their participation as well as the extraordinary circumstances required to transcend them. Female characters are situated within delicate balances —between tradition and modernity, East and West, freedom and virtue—and are often depicted as detached from other women and familial ties to preserve these balances. Such constructions allowed the authors to portray female protagonists as saviors, theorists and inspirational sources of the nationalist movement, engendering a literary space of freedom and agency for women. The Republican novels, Strike the Whore (Vurun Kahpeye) and Propellers (Pervaneler), however, hint at the closure of that space, and the employment of a different discourse on women within state-based/post-independence/ post-colonial nationalisms.

Keywords

Turkish Nationalism , Constructions of Femininity , Women’s Literature , Halide Edib Adıvar , Müfide Ferit Tek

İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Geçiş Döneminde Milliyetçi Kadın Yazınında Kadın Kurguları: Halide Edib Adıvar ve Müfide Ferit Tek Romanları (1912-1924)

Abstract

İmparatorluktan ulus-devlete geçiş döneminin iki milliyetçi kadın yazarının, Halide Edib’in Yeni Turan (1912), Ateşten Gömlek (1922) ve Vurun Kahpeye (1923), Müfide Ferit’in Aydemir (1918) ve Pervaneler (1924) romanlarını inceleyen bu makale, milliyetçi kadın yazınındaki kadınlık kurgularını ve bu kurguların değişimini incelemeyi amaçlamaktadır. İncelenen eserlerde milliyetçi kadın yazını, bir yandan kadın karakterleri merkeze alırken bir yandan da kadınlara atfedilen milliyetçi rollerin çeşitliliğini, kadınların milliyetçi projelere katılımının sınırlarını ve bu sınırların aşılabileceği istisnai durumları ortaya koymaktadır. Bu milliyetçi romanlarda kadın karakterler geleneksel ile modern, Doğu ile Batı, özgürlük ve namus arasındaki hassas bir denge üzerinde ve bu dengenin korunması adına diğer kadınlardan ve ailevi bağlardan uzak olarak kurgulanmışlardır. Böylece kadın yazarlar, romanlarında onları milliyetçi hareket içinde kurtarıcılığa, düşünürlüğe, ilham kaynaklığına kadar değişik rollerde anlatabilmiş ve onlara bir özgürlük alanı ve faillik sağlayabilmişlerdir. İncelenen eserler arasında ulus-devlet sonrası yazılan Vurun Kahpeye ve Pervaneler ise bu alanın kapandığına ve ulus-devlet/sömürgecilik/bağımsızlık sonrası milliyetçiliklerin kadınlarla kurdukları ilişkilerin farklılığına dair ipuçları içermektedir.

Keywords

Türk Milliyetçiliği , Kadınlık Kurguları , Kadın Yazını , Halide Edib Adıvar , Müfide Ferit Tek

References

• Adak, HülYa, “Otobiyografik Benliğin Çok Karakterliliği: Halide Edib’in İlk Romanlarında Toplumsal Cinsiyet”, Kadınlar Dile Düşünce, der. Sibel Irzık, Jale Parla, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004, s. 161-178. google scholar
• Adıvar, Halide Edib, Ateşten Gömlek, Özgür Yayınları, İstanbul, 2003. google scholar
• Adıvar, Halide Edib, Handan, Can Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Adıvar, Halide Edib, Mor Salkımlı Ev, Can Yayınları, İstanbul, 2014. google scholar
• Adıvar, Halide Edib, Vurun Kahpeye, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1988. google scholar
• Adıvar, Halide Edib, Yeni Turan, Can Yayınları, İstanbul, 2023. google scholar
• Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2011. google scholar
• AlbaY, Neslihan, “Halide Edib Adıvar’ın Ateşten Gömlek Adlı Romanında Kadının MilliYetçiliği”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, Özel SaYı, 2020, s. 473-483. google scholar
• AltınaY, AYşe Gül, The Myth of the Military-nation: Militarism, Gender, and Education in Turkey, Palgrave Macmillan, New York, 2004. google scholar
• Alver, Köksal, “Züppelik Anlatısı ve Toplum: Türk Romanında Züppe Tipi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, 2006, s. 163-182. google scholar
• Anderson, Benedict, Imagined Communities, Verso Books, London, England, 2006. google scholar
• Anthias, FloYa, Yuval-Davis, Nira, “Woman-Nation-State”, Nationalism (C. 4), der. John Hutchinson, AnthonY Smith, Routledge, New York, 2000, s. 1475-1488. google scholar
• Arat, Zehra, “Kemalizm ve Türk Kadını”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, TürkiYe Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, der. AYşe BerktaY Hacımirzaoğlu, İstanbul, 1998, s. 51-70. google scholar
• Argunşah, HülYa, “Halide Edib'te Değişen Kadının Romanındaki İzdüşümleri: Seviyye Talip'ten Ateşten Gömlek'e”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 37, 2015, s. 27-52. google scholar
• Argunşah, HülYa, “İlk Kadın Yazarlarda Toplumsal Kimliğin Yapılandırılması Sürecinde Babanın Keşfi”, Uluslararası Multidisipliner Kadın Kongresi, Dokuz EYlül Üniversitesi, Ocak 2009. google scholar
• AYtemiz, BeYhan UYgun, “Fitne ve Feda: Vurun Kahpeye'de Din ve MilliYetçilik”, Monograf Edebiyat Eleştirisi Dergisi, 4, 2015, 168-190. google scholar
• Badran, Margot, “Dual Liberation: Feminism and Nationalism in EgYpt, 1870s-1925”, Feminist Issues, S. 8, 1988, s. 15-34. google scholar
• Belge, Murat, Genesis: “Büyük Ulusal Anlatı” ve Türklerin Kökeni, İletişim YaYınları, İstanbul, 2009. google scholar
• Belge, Murat, Sanat ve Edebiyat Yazıları, İletişim YaYınları, İstanbul, 2009. google scholar
• BerktaY, Fatmagül, “TürkiYe’de Kadınlık Durumu”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 14, İletişim YaYınları, İstanbul, 1983, s. 757-764. google scholar
• BerktaY, Fatmagül, “Yeni Kimlik AraYışı, Eski Cinsel Düalizm: PeYami Safa’nın Romanlarında Toplumsal CinsiYet”, Kadın Araştırmaları Dergisi, S. 9, 2006, s. 77-90. google scholar
• Chatterjee, Partha, “The Nationalist Resolution of the Women’s Question”, Recasting Women: Essays in Colonial History, der. Sangari Kumkum, Sudesh Vaid, Kali for Women, New Delhi, 1989, s. 233-253. google scholar
• Connell, RaewYn, Masculinities, UniversitY of California Press, Berkeley, 1995. google scholar
• Dede, Kadir, Edebiyatın Ulusu Ulusun Edebiyatı, Nika YaYınevi, 2021. google scholar
• Demircioğlu, Cemal, “İmparatorluktan CumhuriYete: AYdemir Müellifi Müfide Ferit Tek Hanım”, Toplumsal Tarih, S. 59, 1998, s. 14-21. google scholar
• Demircioğlu, Cemal, Müfide Ferit Tek ve Romanlarindaki Milliyetçilik. YaYımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 1998. google scholar
• Doğan, SetenaY Nil, The 'Other(s)' in the Discourse of Kemalist Women: "Sublime Womanhood Creates the Sublime Nation. YaYımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2002. google scholar
• Durakbaşa, AYşe, Halide Edib: Türk Modernleşmesi ve Feminizm, İletişim YaYınları, İstanbul, 2017. google scholar
• Enginün, İnci, Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, Dergâh YaYınları, İstanbul, 2007. google scholar
• Enloe, Cynthia, Maneuvers: The International Politics of Militarizing Women’s Lives, University of California Press, 2000. google scholar
• Erdiç, Şaban, Yalçın, Salih, “İdeolojik Bir AYgıt Olarak Sinema-Din İlişkisi -‘Vurun KahpeYe’ Filmi Örneği-”, Tokat İlmiyat Dergisi, C. 11, S. 1, 2023, s. 91-114. google scholar
• Eskin, Şerif, İnkılâp Edebiyatı: Türkiye'de Uluslaşma, Kültürel İnşa Seferberliği ve Edebiyat, Dergâh YaYınları, İstanbul, 2023. google scholar
• Fleming, Kate, “Women as Preservers of the Past: ZiYa Gökalp and Women’s Reform”, Deconstructing Images of the Turkish Women, der. Zehra Arat, St. Martin’s Press, 1998, s. 127-138. google scholar
• Göle, Nilüfer, Melez Desenler: İslam ve Modernlik Üzerine, Metis YaYınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Gür, Murat, Türk Romanında Erkeklik ve Milliyetçilik (1908-1923), YaYımlanmamış Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2018. google scholar
• Gürbilek, Nurdan, Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe, İletişim YaYınları, İstanbul, 2007. google scholar
• Kadıoğlu, Ayşe, “Milletini AraYan Devlet: Türk MilliYetçiliğinin Açmazları”, Türkiye Günlüğü, S. 33, 1995, s. 91-101. google scholar
• Kadıoğlu, Ayşe, Cumhuriyet İradesi, Demokrasi Muhasebesi: Türkiye’de Demokratik Açılım Arayışları, Metis YaYınları, İstanbul, 1999. google scholar
• KandiYoti, Deniz, Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, Metis Kadın Araştırmaları, İstanbul, 1997. google scholar
• Koçak, Birgül, Tamer, AYtül, “II. MeşrutiYet Döneminde İki MilliYetçi Kadın: Halide Edib ve Müfide Ferit”, Doğu Batı, C. 45, 2008, s. 173-193. google scholar
• Köse, Elifhan, “Muhafazakâr MedeniYet Projesinin Kadın Mimarı: Halide Edib Adıvar”, Kebikeç, S. 32, 2008, s. 57-74. google scholar
• Landau, Jacob M., Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation, Indiana UniversitY Press, Bloomington and Indianapolis, 1995. google scholar
• McKaY, Susan, “The PsYchologY of Societal Reconstruction and Peace: A Gendered Perspective”, The Women and War Reader, der. Lois Ann Lorentzen, Jennifer Turpin, New York University Press, New York, 1998, s. 348-362. google scholar
• Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İletişim YaYınları, İstanbul, 1998. google scholar
• Nagel, Joan, “Masculinity and Nationalism: Gender and Sexuality in the Making of Nations”, Ethnic and Racial Studies. C. 21, S. 2, 1998, s. 242-269. google scholar
• Özdoğan, Günay Göksu, “Turan”dan “Bozkurt”a: Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946), İletişim Yayınları, 2021. google scholar
• Parla, Jale, Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014. google scholar
• Peterson, Spike, “Gendered Nationalism: Reproducing “Us” versus “Them””, The Women and War Reader, der. Lois Ann Lorentzen, Jennifer E. Turpin, New York University Press, 1998, s. 41-49. google scholar
• Pope, Rob, Textual Intervention: Critical and Creative Strategies for Literary Studies, Routledge, London, 1995. google scholar
• Saigol, Rubina, “Militarizasyon, Ulus ve Toplumsal Cinsiyet: Şiddetli Çatışma Alanları Olarak Kadın Bedenleri”, Vatan, Millet, Kadınlar, der. Ayşe Gül Altınay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004, s. 227-259. google scholar
• Scott, Joan, “Gender: A Useful Category of Historical Analysis”, The American Historical Review, C. 91, S. 5, 1986, s. 1053-1075. google scholar
• Seidman, Gay, “No Freedom without the Women": Mobilization and Gender in South Africa,” 1970-1992”, Signs: Journal of Women in Culture and Society, C. 18, S. 2, 1993, s. 291-320. google scholar
• Seyfettin, Ömer, “İnkılaplarda Kadın”, Aydemir, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Sirman, Nükhet, “Feminism in Turkey: A Short History”, New Perspectives on Turkey, C. 3, S. 1, 1989, s. 1-34. google scholar
• Sirman, Nükhet, “Kadınların Milliyeti”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, s. 226-244. google scholar
• Tek, Müfide Ferit, Aydemir, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Tek, Müfide Ferit, Pervaneler, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Terzi Eskin, Berna, “Kadın Öğretmenlerin Bitmeyen Öğrenciliği: Çalıkuşu, Vurun Kahpeye ve Ankara’da Eril Özne Merkezli Karakter Tasarımları”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 64, S. 1, 2024, s. 241-263. google scholar
• Timuroğlu, Senem, “Edebiyatta Feminist Söz: Akıldan Kalbe (1872-1923)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Feminizm, C. 10, der. Feryal Saygılıgil, Nacide Berber, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020, s. 699-714. google scholar
• Toska, Zehra, “Haremden Kadın Partisine Giden Yolda Kadın Dergileri: Gündemleri ve Öncü Kadınlar”, Defter, C. 21, 1994, s. 116- 142. google scholar
• Türkeş, Ömer, “Millî Edebiyattan Milliyetçi Romanlara”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik C. 4, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, s. 811-828. google scholar
• Ural, Tülin, “Erken Cumhuriyet Dönemi Romanında Feminist Söz”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm, C. 10, der. Feryal Saygılıgil, Nacide Berber, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 715 - 730. google scholar
• Ural, Tülin, Yerli ve Milli Sırlar: Modern Türkiye’ye Edebiyat Üzerinden Bakışlar, Alfa Yayıncılık, İstanbul, 2021. google scholar
• Utku Günaydın, Ayşegül, Kadınlık Daima Bir Muamma: Osmanlı Kadın Yazarların Romanlarında Modernleşme, Metis, İstanbul, 2017. google scholar
• Vickers, Jill, “Bringing Nations in: Some Methodological and Conceptual Issues in Connecting Feminisms with Nationhood and Nation-alisms”, International Feminist Journal of Politics, C. 8, S. 1, 2006, s. 84-109. google scholar
• WalbY, SYlvia, “Woman and Nation”, Mapping the Nation, der. Gopal Balakrishnan, Verso, 1996, s. 235-254. google scholar
• Yavuz, AYşe DuYgu, Arzuyu Millîleştirmek: 1909-1928 Arasında Yazılmış Romanlarda Kadın Kimliği, YaYımlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2018. google scholar
• Yeter Şahin, GaYe Belkız, Yeter, Selin Cansu, “Kadına Yüklenen MisYonlar Bağlamında Aydemir”, RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, C. 7, 2020, s. 298-314. google scholar
• Zürcher, Erik Jan, Turkey: A Modern History, I. B. Tauris, New York, 2010. google scholar
• Adıvar, Halide Edib, Memoirs of Halide Edib. New York. The CenturY, Londra, 1926, (Çevrimiçi), https://ia800205.us.archive.org/16/items/memoirsofhalide00haliuoft/memoirsofhalide00haliuoft.pdf (Erişim Tarihi: 20.09.2024) google scholar