BIRINCI DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA ERMENİ AYAKLANMALARI

Year 2013, Volume: 12 Issue: 23, 23 - 47, 29.09.2015

Dilek Akgümüş

Abstract

Gerek Patrikhaneye bağlı cemaat okullarında, gerek misyonerlerin açmış olduklarıokullarda Ermeni gençlerine yüklenen aşırı güven duygusu ve efsaneleştirilentarihleriyle Ermeniler arasında milli bir bilinç oluşmaya başladı. Başta Rusyaolmak üzere yeni dünya düzenini kurmaya çalışan Avrupa devletlerinin dürtüsüylebu milli bilinç, zamanla “Türkiye Ermenistan’ını kurtarmak” gibi bir hedefinzeminini teşkil etmeye başladı. Ermenilerin bu yeni hedefinde Van şehri, tarihi,coğrafi ve demografik yapısı itibariyle ileri bir karakol vazifesi gördü. Ve sonunda1915 Van isyanları patlak verdi. Merkezi hükümetin almaya çalıştığı tedbirlerleistenilen netice alınamayınca, isyanlar sonuçları itibariyle her bakımdan yıkıcı veüzücü olmuştur.

Keywords

Van, Ermeni(ler), İsyan, Asayiş, Birinci Dünya Savaşı

References

• DH. KLH. (Dahiliye Nezâreti Kalem-i Hususi, tarih ve numaraları dipnotlarda belirtilmiştir.)
• DH.SYS. (Dahiliye Siyasi, tarih ve numaraları dipnotlarda belirtilmiştir.).)
• DH. ŞFR. (Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, tarih ve numaraları dipnotlarda belirtilmiştir.)
• Sbornik diplomatiçeskih dokumentov reformı v Armeni 26 Noyabrya 1912 goda - 10 Maya 1914 goda, Gosudarstvennaya Tipografiya, Petrograd, 1915, Belge 7.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Ermeni Belgeleri Özel Sayı, Ankara Genelkurmay Basımevi, No:81, Belge No: 1811, Belge Tarihi: 25 Ekim 1915, s. 45.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD), Yıl 32, Sayı 83, Belge No: 1909, Ankara 1983.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Ermeni Belgeleri Özel Sayı, Ankara Genelkurmay Basımevi, No:83-84, Belge No: 1901, Belge Tarihi: 31 Ocak 1915, s. 35.
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 Ordu Harekâtı, Ankara, Genelkurmay Başkanlığı, 1993.
• Nezareti Sicil–i Nüfus İdare–i Umumiyesi Müdiriyeti, Memalik–i Osmaniyenin 1330 Senesi Nüfus İstatiki, İstanbul 1330.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1909-1916), Yay. Hazırlayan Recep Karacakaya, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2009.
• Osmanlı Belgelerinde Osmanlı – Rus İlişkileri (1907 – 1921), Yay. Hazırlayan Recep Karacakaya, Cilt II, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2006.
• Akçora, Ergünöz: Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları (1896- 1916), 2. Baskı, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2007.
• Altınok, Salih: 19. ve 20. Yüzyıllarda Ermeni Sorunu, Ankara 2007.
• Arslan Ali, Halil Bal, Hasan Demirhan: Tarihî ve Stratejik Boyutlarıyla Ermeni Meselesi, İstanbul, İdil Yayıncılık, 2012.
• Bayramol, Eray: Rus Kaynaklarında Ermeni Sorunu (1914- 1915), İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2013.
• Budak, Mustafa: “Birinci Dünya Savaşı’nda Ermeni Çetelerinin Müslüman Kıyımları”, Tarihi Gerçekler ve Bilimin Işığında Ermeni Sorunu (Edt. Yrd. Doç Dr. Bülent Bakar, Prof. Dr. Necdet
• Öztürk, Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu), İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
• Çaycı, Abdurrahman: Türk–Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, 3. Baskı, Ankara 2006.
• Erdoğan, Dilşen İnce: Van Ermeni İsyanı (1896), İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• İlhan Gedik, Musa Şaşmaz, Yaşar Canatan: Osmanlı Devleti Doğu Vilayetlerinde Nüfus Durumu (1879-1915), Ankara, Siyasal Kitabevi, 1993.
• Kantarcı, Şenol: Ermeni Dosyası Tarih ve Uluslarası İlişkiler Boyutuyla, İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Kasımlı, Musa: Ermeni Meselesinden Ermeni Soykırımına (1724- 1920), Bakü 2014.
• Kılıç, Davut: Osmanlı Ermenileri Arasında Dinî ve Siyasi Mücadeleler, Ankara 2006.
• Nogales, Rafael de: Osmanlı Ordusunda Dört Yıl, Çev. Vedii İlmen, İstanbul, Yaba Yayınları, 2008
• Sakarya, İhsan: Belgelerle Ermeni Sorunu, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Askeri Tarihi, 1984.
• Sakin, Orhan: Ermeni İsyan Günlüğü 1915, İstanbul, Ekim Yayınları, 2007.
• Taşkıran, Cemalettin: Van’da Ermeni Devleti Denemesi–Belgelerle-, Ankara, Platin Yayınları, 2006.
• Toku, Neşet: John Locke ve Siyaset Felsefesi, Ankara, Liberte Yayınları, 2003.
• Torun, Yıldırım: Siyaset Felsefesi Tarihinde Devlet, Ankara, Orion Kitabevi, 2011.
• Ulu, Cafer: Türkiye Cumhuriyeti’nde Ermeniler, Ankara, Avrasya-Bir Vakfı Araştırmalar Merkezi (ASAM), 2009.
• Yaman, Abdullah: Ermeni Meselesi ve Türkiye, İstanbul, Otağ Yayınevi, 1973.
• Zürcher, Erik Jan: Milli Mücadelede İttihatçılık, İstanbul, İletişim Yayınları, 2008.
• Ağaoğlu, Sami: “Van Şehir Dokusu ve Tarihi Eserlerinin Tahrip Edilmesinde Ermenilerin Rolü”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 35, Erzurum 2007, s. 55- 75
• Akçora, Ergünöz: “Yaşayanların Diliyle Van ve Çevresinde Ermeni Mezalimi”, Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ankara 1990, s. 170.
• Arslan, Ali: “II. Meşrutiyet Devrinde Eçmiyazin Katogigosluğu’nun Etkisini Kırmaya Yönelik Çalışmalar”, Ermeni Araştırmaları 2. Türkiye Kongresi Bildirileri, Cilt: 2, ASAM, Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2007, s. 768-769.
• Hovanisian, Richard: “The Armenian Question1878-1923”, ed. Pierre Videl Naguet, A CrimeOf Silence; The Armenian Genoside , London, Zed Books, 1985, s. 11-36
• Kantarcı, Şenol: “Van’da Ermeni İsyanı(1896–1915)”, Ermeni Araştırmaları, Cilt: I, Sayı: 5, Bahar (2002), s. 135-145
• Küçük, Cevdet: “Van’daki Ermeni İsyanları”, Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, Van, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, 1990, s.139-149.
• Laçiner, Sedat: “Kitap Tahlili: Ermeni Van/Vaspurakan”, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 3, Eylül-Ekim-Kasım 2001.
• Malville, Georges de: “Fransız Avukatın Ermeni Tezleri Karşı- sında Türkiye Savunması: 1915 Osmanlı Rus-Ermeni Trajedisi”,1856-1923
• Emperyalizm Kıskacında Türkler Ermeniler Kürtler, İzmir, Yazıcı Yayınevi, 2001, s. 184-205.
• Oktay, Hasan: “Taşnak Partisi Van Şubesinin 5. Kongresi (Vaspuragan (Van) Ermeni İhtilal Komitesi Meclis–i Meşveretinin Müzakerat Fezlekesi)”, Yeni Türkiye Dergisi, Sayı: 38, Yıl: 7, MartNisan (2001), s. 822 – 826
• ------------------, “The Assassination of Mayor of Van Kapamacıyan by The Tashnak Committee”, Review of Armenian Studıes, Volume: 1 Number: 1, (2002), s. 79-89.
• ------------------, Ermeniler ve İhtilal Örgütü”, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 5, Ankara 2002, s. 84-117
• ------------------, “ Van İhtilal Örgütü’nün Van’daki Faaliyetleri ve İsyan”, 1. Türkiye Kongresi Bildirileri, Cilt: I, Ankara 2003, s. 437-457.
• Özdemir, Hikmet: “Seferberlik İlanından Rus İşgaline Kadar Ermeni Milislerle Çatışmalar”, Türk – Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, (Yay. Hazırlayan Hale Şıvgın), Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2006, s.152-165.
• The Turco – Armenian Question, the Turkish Point of View, The Nationals Congress of Turkey, Constantinople, 1919.
• Yıldırım, Hüsamettin: “Rusların Van Üzerindeki Emelleri”, Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Van 1990.
• Akgümüş, Dilek: Arşiv Belgelerine Göre I. Dünya Savaşı’nda Van ve Çevresinde Asayiş Problemleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011.