Türk ve Avrupa Mimarisinde İnsan Ölçeği (15-18.yy)

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 3, 7 - 12, 03.01.2021

Halise Şahin

https://doi.org/10.47769/izufbed.750291

Öz

Mimarlık, kısaca inşa bilimi ve yapı tasarım sanatıdır. Hayvanlar, yuvalarını mükemmel şekilde inşa etmek için genetik kodlarını kullanırken; insanlar zevkleri, ideolojileri, duyguları ve değerleri gibi sayısız seçimleri cisimlendirirler. Dini gereksinimler için ibadethaneler, barınmak için konutlar, yaşamdan ayrılanları için anıt mezarlar yapan mimarlar, yapıtlarına bilinçli olarak veya bilinçaltlarının tezahürü olarak simgeler yüklerler. Bu çalışmanın amacı 15-18. yy tarihsel aralığındaki Türk ve Avrupa mimarlığını insan ölçeği simgesi yönünden karşılaştırmaktır. Anıtsal ve sivil mimarideki farklılıkları insan ölçeği cihetinden ortaya koymak ve bu farklılıklara yol açmış olabilecek faktörleri irdelemektir. Avrupa’da Antik Yunan’ın insan ölçeğinde yapılmış, zarif ve saf formlardaki mimarlığı, Antik Roma’ya aktarıldığında Romalılar bu mimarlığa güç simgesini eklemişlerdir. Öte dünya odaklı Mısır mimarlığı karşısında, Roma mimarlığı dünyaya odaklanmıştır. Yapılarında betonu kullanmaya başlayan Roma mimarları mekânı şekillendirirken kubbeli ve büyük yapıları, ışık-gölge oyunları ile “ihtişamın mimarlığı” şeklinde yeni bir simge oluşturmuşlardır. Devam eden süreçte Avrupa mimarlığı, bazen kilisenin, bazen imparatorların bazen de aristokrasinin otorite gösterisi haline getirilmiştir. Artık mimarlık, insan için değil, güç için yapılmaya başlanmıştır. Aynı dönemde Osmanlı mimarlığı tam bir tevazuu yansıtmaktadır. Türk mimarlığı her dönemde pragmatisttir. Yüz yirmi senede tamamlanabilen San Pietro karşısında, yedi senede bitirilen Süleymaniye buna en iyi örnektir. Osmanlı mimari kültürü daha uzun inşa süreçlerine sabır göstermek istememektedir. İmparatorluğun en güzel mimari eserlerinin bulunduğu İstanbul’un doğusunda da, batısında da insan ölçeğini aşan yaklaşımlar çokça vardır. Ancak insanı aşan mimari kültürü barındıran bu iki coğrafyanın arasında sıkışan Osmanlı, hiçbir zaman bunun bir parçası olmayı tercih etmemiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan Ölçeği, Osmanlı Mimarisi, Rönesans Mimarisi, Barok Mimari, Anıtsal Mimari, Türk Evi

The Human Scale in Turkish and European Architecture (15.-18. centuries)

Öz

Architecture, in short, is the science of building and the art of building design. While animals use their genetic codes to build their nests perfectly; people embody countless choices such as tastes, ideologies, feelings, and values. Architects, who build places of worship for religious needs, dwellings for shelter, monuments for those who leave life, consciously or as manifestations of their subconscious impose symbols on their works. The aim of this study is to compare 15-18. century, Turkish and European architecture in terms of human scale symbol. It is to reveal the differences in monumental and civil architecture from the perspective of human scale and to examine the factors that may have led to these differences. When the architecture of Ancient Greece in human scale, elegant and pure forms was transferred to Ancient Rome in Europe, the Romans added the symbol of power to this architecture. Roman architecture is focused on the afterlife as opposed to world-oriented Egyptian architecture. Roman architects, who started to use concrete in their buildings, created a new symbol in the form of “architecture of magnificence” with their domed and large buildings, light-shadow plays while shaping the space. In the ongoing process, European architecture has been transformed into the authority display of the church, emperors and aristocracy. Henceforth, architecture has begun to be built for power, not for people. In the same period, Ottoman architecture reflects complete humility. Turkish architecture has always been pragmatist. Suleymaniye, which was completed in seven years against San Pietro, which could be completed in a hundred and twenty years, is the best example of this. Ottoman architectural culture does not want to be patient with longer construction processes. There are many approaches that exceed the human scale in the east and west of Istanbul, where the most beautiful architectural works of the empire are located. However, the Ottoman Empire, stuck between these two geographies, which contain an architectural culture that transcends the human being scale, never preferred to be a part of that culture.

Anahtar Kelimeler

Human Scale, Ottoman Architecture, Renaissance Architecture, Baroque Architecture, Monumental Architecture, Turkish House

Kaynakça

• Referans1: Aksoy, Y., Akpınar, A., (2011). “Muğla Evleri”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi.
• Referans2: Ayverdi, E. H., (2000) “Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Bulgaristan Yunanistan Arnavutluk” İstanbul Fetih Cemiyeti, İkinci Baskı, İstanbul.
• Referans3: Bektaş, C., (1980). “Halk Yapı Sanatından Bir Örnek Antalya Anadolu Evleri Dizisi-2. Bileşim Yayınevi.
• Referans4: Bektaş, C., (2013). “Türk Evi”. Yem Yayınları. İstanbul.
• Referans5: Cansever, T. (2010). “Osmanlı Şehri”. Timaş Yayınları. İstanbul.
• Referans6: Cansever, T., (2005). “Mimar Sinan”. Klasik Yayın.
• Referans7: Gide, A., (1962). “Günlük”. MEB Yayınları. Çeviri Fuat Pekin, Ankara.
• Referans8: Günay, R., (1994). “Safranbolu Evleri”. Yapı Yayınları.
• Referans9: Günay, R., (2014) “İstanbul’un Kaybolan Ahşap Konutları”. Yem Yayınları, İstanbul.
• Referans10: Gündoğdu, H., (1996) “Genel Özellikleriyle Erzurum Evleri”. Milletin Sesi, Atatürk Üniversitesi.
• Referans11: Gök, Y., Kayserili, A., (2013). “Geleneksel Erzurum Evlerinin Kültürel Coğrafya Perspektifinden İncelenmesi”. Doğu Coğrafya Dergisi.
• Referans12: Kuban, D., (2016) “ Osmanlı Mimarisi”. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Referans13: Küçükerman, Ö., (1988) “Kendi Mekanını Arayışı İçinde Türk Evi”. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul.
• Referans14: Kozak, K. T., (2014) “Ula ve Ula Evleri”. Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul.
• Referans15: Le Corbusier. (1980) “The Modulor”. Cambridge Massachusetts.
• Referans16: Onur, O., Eyüpoğlu, A., Arslan, T., (2017) “Yöresel Mimari Özelliklere Uygun Konut Projeleri”. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
• Referans17: Ölmez, H., (2012). “Les Concepts du Beauet du Bien dans Lesthetique de Thomas Daquin”. Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Bölümü Yüksek Lisans Tezi.
• Referans18: Öğün, E., Öğün, M., (2001). “İstanbul’un Kıyısında Dokuz Evlik Bir Kır Yerleşmesi”. Arredamento Mimarlık, Sayı 100+35 Boyut Yayıncılık. İstanbul.
• Referans19: Özkan, Ö., (2015). “Kars ve Çevresi Konut Mimarisinde Cephe Tezyinatı” İstanbul.
• Referans20: Peker, A. U., (2017). “Altın Oran ve Mimarlık: Efsane ve Gerçekler”. BÜMED, sayı 231.
• Referans21: Şentürk, L., (2008). “Molar Kafes: Le Corbusier ve Modulor”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi.
• Referans22: Türkoğlu E., (2006). “Amasya İli Hatuniye Mahallesi Geleneksel Yerleşim Dokusunun Analizi Değerlendirilmesi ve Koruma Geliştirme Önerisi”. Gazi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi. Wittkower, R., (1949) “Architectural Principles in the Age of Humanism
• Referans23: ”YİGM, Yapı İşleri Genel Müdürlüğü Fotoğraf Arşivi. (2015).