Rituals, Space, Time and Events as Reminders in the Qur'an

Year 2022, Volume: 6 Issue: 1, 316 - 336, 15.06.2022

Hazal Feyza Dincer

https://doi.org/10.46595/jad.1104394

Abstract

Collective memory can be defined as knowing what happened in society's past and remembering those events. Collective memory has become one of the research subjects of the sociology community, because it is of a close interest to society. God has sent prophets throughout history to call societies to their religion. There are many people in Qur'an who describe the prophets sent to different nations and their tribe. These persons described in Qur'an are a reminder. The purpose of working in this framework is to address collective memory in the context of scientific resources and to examine the reminders in the Qur'an under rituals, places, key events and history. In this context, the subject of the study is to scientifically analyze the Qur'an dimensions of reminding in collective memory. The study uses the historical documentation technique of the qualitative method. As a result, the study aims to explore how it affects society by addressing the reminders mentioned in the Qur'an. The Qur'an creates a memory chain and reminds society of these events. The Qur'an sometimes talks about the past ummahs to take a lesson, sometimes it conveys the events that took place there to show the sanctity of a place, and sometimes it shows us that the worship we do is actually based on our ancestors. In this context, the reminders mentioned in the Qur'an are sociologically addressed, noting that they have significant impact on society.

Keywords

Sociology of Religion, Collective Memory, Memory Chain, Remembering, Qur

Kur’an’da Hatırlatma Unsurları Olarak Ritüeller, Mekân, Zaman ve Olaylar

Abstract

Toplumsal hafıza, toplumun geçmişinde yaşanan olayları bilmesi ve o olayları hatırlaması şeklinde tanımlanabilir. Toplumsal hafıza toplumu yakından ilgilendirdiği için sosyoloji ilminin araştırma konularından birisi olmuştur. Allah, tarih boyunca toplumları dinine çağırmak için peygamberler göndermiştir. Kur’ân-ı Kerim’de de farklı milletlere gönderilen peygamberleri ve onların kavimlerini anlatan pek çok kıssa bulunmaktadır. Kur’ân-ı Kerim’de anlatılan bu kıssalar bir hatırlatma yapmaktadır. Bu çerçevede çalışmanın amacı toplumsal hafızayı bilimsel kaynaklar bağlamında ele alıp Kur’ân’daki hatırlatma unsurlarını ritüeller, mekânlar, önemli olaylar ve tarih başlıkları altında incelemektir. Bu bağlamda çalışmanın konusu toplumsal hafızada hatırlatmanın Kur’ânî boyutlarını bilimsel açıdan tahlil etmektir. Çalışmada nitel yöntemin tarihi dokümantasyon tekniği kullanılmıştır. Sonuç olarak çalışma, Kur’ân’da geçen hatırlatma unsurlarını ele alarak, toplumu nasıl etkilediğini araştırmayı hedeflemektedir. Kur’ân bir hafıza zinciri oluşturarak topluma bu olayları hatırlatır. Kur’ân kimi zaman ibret alınması için geçmiş ümmetlerden bahsetmiş, kimi zaman bir mekânın kutsallığını göstermek için orada yaşanan olayları aktarmış, kimi zaman ise yaptığımız ibadetlerin aslında atalarımıza dayandığını bize göstermiştir. Bu bağlamda Kur’ân’da geçen hatırlatma unsurları sosyolojik olarak ele alınarak, toplum üzerinde önemli etkileri olduğuna dikkat çekilmektedir.

Keywords

Din Sosyolojisi, Toplumsal Hafıza, Hafıza Zinciri, Hatırlama, Kur’an

References

• Akbulut, Onur - Ekin, Yakın. “Toplumsal Hafıza, Kültür Miras ve Savaş Alanları Turizmi Üzerine Kavramsal Bir Çalışma”. İnternational Journal of Contemporary Tourism Research. (2021), 150-159.
• Akın, Mahmut Hakkı. Toplumsallaşma Sözlüğü, Konya: Çizgi Kitabevi, 2011.
• Alver, Köksal - Doğan, Necmettin. Kültür Sosyolojisi. Ankara: Hece Yayınları, 2013.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürde Yazı, Hatırlama Politik Kimlik. çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1997.
• Atik, Abdulkadir ve Bilginer Erdoğan, Şeyma. “Toplumsal Bellek ve Medya”. Atatürk İletişim Dergisi. 6. (2014), 1-16.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2013.
• Begavi. Beğavi Tefsîri “Meâlimu’t-Tenzîl”. İstanbul: Karınca&Polen Yayınları.
• Bilge, Neşet. Kur’an’da Adı Geçen Peygamberlerin Kıssaları. Bursa: Emin Yayınları, 2014.
• Bilgin, Nuri. Kolektif Bellek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2013.
• Bozan, Metin. “Kutsal Mekanların Tahribinin Toplumsal Hafıza Üzerindeki Etkisi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 10:4 (2018), 1228-1237.
• Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 23 Mart 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/mescid-i-aksa
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l Beyân. İstanbul: Erkam Yayınları, C. 12. 2008.
• Celali, Molla Musa. Haşiyetü’l Vadıhi’l Mesalik Ala Tefsiri’l Medarik. İstanbul: Ravza yayınları, 2017.
• Cevizci, Ahmet. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Colman, Andrew M. Dictionary Of Psychology. New York: Oxford University Press, 2009.
• Connerton, Paul. Modernite Nasıl Unutur?. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2009.
• Çınar, Meral Uğur. “Kolektif Anlatı Ve Vatandaşlık Kimliğinin İnşasına Dair Sorular, Cevapları Ve Yeni Sorular”. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi. 26. (2017), 135-156.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2004.
• Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ayaç Yayınları, 2005.
• Fedayi, Cemal. “Modernleşme, Toplumsal Hafıza ve Yahya Kemal”. Muhafazakar Düşünce. 6:24. (2010), 149-178.
• Feyzü’l Furkan Tefsirli Kur’ân-ı Kerim Meali. çev. Feyizli, Hasan Tahsin. İstanbul: Server Yayınları, 2018.
• Gedi, Noa ve Elam, Yigal. “Collective Memory-What İs İt?”, İndiana University Press, 8:1 (1996). 30-50. https://www.jstor.org/stable/25618696? casa_token=umnnr7Cy8LAAAAAA%3A1KSZ9H5keu37XLfkihAwoz6LNtu2CKcSDJlX4EXPT20A6aql2WTlZI56nYWfFra9oiT-UsXo5S_UcOC2kvh1i92vWr2jXmxoNGb_mMh9NSgtIHi4wsI&seq=20
• Gürkan, Salime Leyla. “Teslis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Mart 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/teslis
• Halbwachs, Maurice. Collective Memory. Chicago and London: The University Of Chicago Press, 1992.
• Halbwachs, Maurice. Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. çev. Büşra Uçar. Ankara: Heretik Basın Yayıncılık, 2016.
• Havva, Said. El-Esâs Fi’t-Tefsir. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Lord Matbaacılık, 2018.
• Karaarslan, Faruk. Toplumsal Hafıza Hatırlama ve Unutmanın Sosyolojisi. Ketebe Yayınları, 2019.
• Koçyiğit, Talât. Kur’an-ı Kerim Meal ve Tefsiri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Köksal, M. Asım. Büyük Peygamberler Tarihi. İstanbul: Köksal Yayıncılık, 2005.
• Kösemihal, Nurettin Razi. Sosyoloji Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâl’il Kur’an. İstanbul: Tayf Yayınları, 2016.
• Küçük, Ali. Besâilru’l Kur’ân. Konya: Adım Matbaacılık, 2003.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Safa ve Merve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Mart 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/safa-ve-merve
• Léger, Daniéle Hervieu. “Sekülerleşme, Gelenek ve Dindarlığın Yeni Şekilleri: Bazı Teorik Öneriler”. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 26:1 (2004), 45-58.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2020.
• Orta, Nermin. “Toplumsal Bellek ve Sinema: Popüler Sinema Örneği Olarak Fetih 1453”. Selçuk İletişim. 12:2 (2019), 1094-1126.
• Özdemir, Mustafa. Kimlik, Ritüel, Müzik İcrası İstanbul Cemevlerinde Zakirlik Hizmeti. İstanbul: Kolektif Kitap, 2016.
• Özer, Beril. “Toplumsal Hafıza Bağlamında Anlatıcılar ve Müzik”. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi. (2021), 100-120.
• Özsoy, Ömer ve Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an. Ankara: Fcr Yayınevi, 2013.
• Sevinç, Bayram. “Dinî Grupların Hafıza Zinciri Olarak Vaazın Araçsallığı: Kotku ve Gülen Örneği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53:2 (2012), 121-145.
• Şahin, Ayşe. “Din, Ritüel ve Hafıza: Mevlid Geleneği Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme”. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Şentürk, Recep. Yeni Din Sosyolojileri. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004.
• Taberi, Muhammed Bin Cerir. Taberi Tefsiri. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Sağlam Yayınevi, 2019.