Türkiye’de Okul Öncesi Dönemde Çocuk ve Mimarlık Çalışmaları: Kapsam ve Yöntem Açısından Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 1 Issue: 1, 37 - 51, 28.02.2025

Ayşe Burcu Zülfikar

Abstract

Günümüzde çevre sorunları, nüfus artışı ve hızlı yapılaşma gibi kentsel ölçekli zorluklar karşısında, bireylerin erken yaşlardan itibaren çevre farkındalığı, problem çözme ve yaratıcı düşünme becerileri kazanmaları büyük önem taşımaktadır. Çocukların fiziksel çevreyle bağ kurmalarını, çevresel sorunları fark etmelerini ve çözüm üretmelerini destekleyen “çocuk ve mimarlık” çalışmaları, bu bağlamda etkili bir araç olarak öne çıkmaktadır. Türkiye’de, 2000’li yılların başında Ankara Mimarlar Odası’nın öncülüğünde başlayan çocuk ve mimarlık çalışmaları genellikle ilköğretim çağına odaklanırken, son yıllarda okul öncesi dönem (3-6 yaş) için yapılan çalışmaların da arttığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’de okul öncesi dönemde gerçekleştirilen çocuk ve mimarlık çalışmalarının yürütücüleri, katılımcıları, süresi, çalışma ortamı, amaç ve kullanılan teknikleri üzerinden bir incelemesi yapılmaktadır. Okul öncesi dönemin, bireysel gelişimin temel taşlarının atıldığı kritik bir dönem olduğu gerçeğinden hareketle, bu yaş grubuna yönelik katılımcı tasarım tekniklerinin kullanım seviyeleri değerlendirilmektedir. Yapılan değerlendirmeler, okul öncesi döneme yönelik çocuk ve mimarlık çalışmalarının son yıllarda artış gösterdiğini, profesyoneller tarafından yürütüldüğünü, amaç ile yöntem açısından çeşitlilik ve gelişim sergilediğini ortaya koymuştur. Bununla birlikte, bu alanda çok aktörlü, yapılı çevreye dair daha çeşitli çalışma mekanlarını içeren, daha uzun süreli programlara ihtiyaç olduğu tespit edilmiştir. Bu tür çalışmaların, çocukların çevresel farkındalık, yaratıcılık ve sosyal katılım becerilerini geliştirmede önemli katkılar sağlayacağı öngörülmektedir. Bu bağlamda, makale erken yaşlarda çocukların çevreyle bağ kurmasını teşvik eden nitelikli mimarlık ve yapılı çevre programlarının önemine dikkat çekmekte ve okul öncesi döneme yönelik çocuk ve mimarlık çalışmalarına ilişkin sistematik bir değerlendirme sunmaktadır.

Keywords

çocuk, okul öncesi dönem, mimarlık, yapılı çevre, katılımcı tasarım teknikleri

Children and Architecture Studies in Early Childhood in Turkey: An Evaluation in Terms of Scope and Methodology

Abstract

In the face of urban-scale challenges such as environmental issues, population growth, and rapid urbanization, it is crucial for individuals to acquire environmental awareness, problem-solving, and creative thinking skills from an early age. “Children and architecture” studies, which support children in establishing connections with their physical environment, recognizing environmental problems, and generating solutions, emerge as an effective tool in this context. In Turkey, children and architecture studies, which began in the early 2000s under the leadership of the Ankara Chamber of Architects, initially focused on primary school-aged children. However, recent years have witnessed an increase in studies targeting the preschool period (ages 3–6). This study examines children and architecture initiatives conducted in Turkey during the preschool period in terms of their practitioners, participants, duration, settings, objectives, and methods. Recognizing that the preschool period is a critical stage for laying the foundations of individual development, the use of participatory design techniques in this age group is evaluated. The evaluations reveal that children and architecture studies targeting the preschool period have increased in recent years, are conducted by professionals, demonstrate diversity and development in terms of objectives and methods. However, it has also been determined that there is a need for longer-term programs involving multiple stakeholders and diverse working environments related to the built environment. Such studies are predicted to make significant contributions to the development of children’s environmental awareness, creativity, and social participation skills. In this context, the article highlights the importance of qualified architecture and built environment programs that encourage children to connect with their surroundings from an early age and presents a systematic evaluation of children and architecture studies for the preschool period.

Keywords

children, preschool period, architecture, built environment, participatory design techniques

References

• Acer, D. (2016a). Children and architecture: Architectural design education for young children in Turkey. Childhood Education, 92(2), 99–110. https://doi.org/10.1080/00094056.2016.1150740
• Acer, D. (2016b). Çocuk ve mimarlık: Küçük çocuklar için mimari tasarım öğretim programı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(1), 66–81. http://efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1970-published.pdf
• Akbulut, T., Çiftci, A., & Polat, E. (2013). Interactive design work with kindergarten children: “Bird house” digital presentation and practice. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 83, 362–366. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.06.071
• Arabacı, N., & Çıtak, Ş. (2017). Okul öncesi dönemdeki çocukların “oyun” ve “açık alan (bahçe)” etkinlikleri ile ilgili görüşlerinin incelenmesi ve örnek bir bahçe düzenleme çalışması. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 21, 28–43. https://mjer.inased.org/files/10/manuscript/manuscript_363/mjer-363-manuscript-222839.pdf
• Arın, S. (2015). Çocuklara yönelik yapılı çevre eğitimi: Bursa için katılımcı bir model [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. POLEN. https://polen.itu.edu.tr/items/b507aef9-6983-4ba9-b01b-c6a483325de9
• Arın, S., & Özsoy, A. (2015). Kentsel mekân tasarımında çocuk katılımı. Idealkent, 17, 182–201. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36788/419042
• ARRKİ. (2025). Arkki Türkiye’nin 3 yılı. PubHTML5. https://online.pubhtml5.com/cchli/rpnx/
• Bakr, A. F., Sayad, Z. T., & Thomas, S. M. (2018). Virtual reality as a tool for children’s participation in kindergarten design process. Alexandria Engineering Journal, 57, 3851–3861. https://doi.org/10.1016/j.aej.2018.10.003
• Can, E., & İnalhan, G. (2017). Having a voice, having a choice: Children’s Participation in Educational Space Design, The Design Journal, 20(1), 3238-3251. https://doi.org/10.1080/14606925.2017.1352829
• Candan, T. K. (2020). Toplumsal bir gelecek için, mimarlığın yaraticiliğinin aydınlanmaya dönüşümünün adım taşları: Çocuk ve mimarlık çalışmaları. Dosya, 46, 7–24. http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya46.pdf
• Clark, A. (2005). Ways of seeing: Using the Mosaic approach to listen to young children’s perspectives. In A. Clark, P. Kjorholt, & P. Moss (Eds.), Beyond listening: Children’s perspectives on early childhood services (pp. 29–49). Policy Press. https://us.sagepub.com/sites/default/files/upm-binaries/43997_9781446207529.pdf
• Clark, A., & Moss, P. (2011). Listening to young children: The mosaic approach, National Children's Bureau. Çavdar, R. (2012). The impact of architectural education on children. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 51, 873–877. http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.08.255
• Derr, V., Chawla, L., & Mintzer, M. (2018). Placemaking with children and youth. New Village Press. https://nyupress.org/9781613321003/placemaking-with-children-and-youth/
• Driskell, D. (2002). Creating better cities with children and youth: A manual for participation. Routledge. https://www.routledge.com/Creating-Better-Cities-with-Children-and-Youth-A-Manual-for-Participation/Driskell/p/book/9781853838538
• Gökmen, H. (2010). Mimarlık-çocuk çalışmalarına bir bakış. Güey Mimarlık Dergisi, 2, 63–69. https://www.academia.edu/6671752/Mimarl%C4%B1k_ve_%C3%87ocuk_%C3%87al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1
• Marczak, P. (2017). Shaping space programme as a tool for educating youth about architecture. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 245(4), 042075. https://doi.org/10.1088/1757-899X/245/4/042075
• MEB. (2023). Okul öncesi eğitim programı. Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/20195712275243-okuloncesi_egitimprogrami.pdf
• Pyle, A. (2013). Engaging young children in research through photo elicitation. Early Child Development and Care, 183(11), 1544–1558. https://doi.org/10.1080/03004430.2012.733944
• Sheridan, M. D. (2002). Play in early childhood: From birth to six years. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203832608
• Sönmez, E., Ertaş, Ş., & Sadıklar, Z. (2018). Architecture awareness in children through cartoon. Journal of History Culture and Art Research, 7(5), 37–46. http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v7i5.1666
• Şahin, E. (2011). Okul öncesi eğitim sürecinde çocukların tasarıma katılımı: Bağımsız atölye modeli [Doktora tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/689648?show=full
• Şener, T. (2006). The children and architecture project in Turkey. *Children, Youth and Environments, 16
• Şentürk, G., & Özgür, E. F. (2020). Açık kamusal mekân tasarımında çocuk katılım yöntemlerinin etkinlik düzeyi değerlendirmesi. Tasarım Kuram, 16(31), 239–256. https://doi.org/10.14744/tasarimkuram.2020.83097
• Taşçı, B. (2014). Çocuk-mimarlık çalışmalarının değerlendirilmesi ve ilköğretim için yapılı çevre eğitim programı önerisi [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Akademik Veri Yönetim Sistemi. https://avesis.deu.edu.tr/yonetilen-tez/443b2fe0-63b5-4714-a380-63dfacd222ab/cocuk-mimarlik-calismalarinin-degerlendirilmesi-ve-ilkogretim-icin-yapili-cevre-egitim-programi-onerisi-sosyal-bilgiler-dersi-icin
• Taşçı, B., & Gökmen, H. (2015). Türkiye’de yapılan çocuk ve mimarlık çalışmalarının literatür eşliğinde değerlendirilmesi. Mimarlık Dergisi, 385, 65–68. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=395&RecID=3580
• UIA. (2008). Built environment education guidelines (2nd ed.). Uluslararası Mimarlar Birliği. https://www.architectureandchildren-uia.com
• UIA. (2016). Architecture and children: UIA Built Environment Education network. Uluslararası Mimarlar Birliği. https://www.architectureandchildren-uia.com/mission
• UIA. (2019). UIA Charter for Built Environment Education For Children and Young People (2019 Edition). Uluslararası Mimarlar Birliği. https://www.uia-architectes.org/wp-content/uploads/2024/02/UIA-BEE-Charter-2019-21.pdf
• UNICEF. (2017). Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokoller. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu. https://www.unicef.org/turkiye/media/17931/file/CHDS%20ve%20İhtiyari%20Protokoller%20Usul%20Kurallari%20ile%20Cocuk%20Haklari%20Komitesi%20Genel%20Yorumlari.pdf.pdf
• Zülfikar, A. B., & Şahin, B. (2024). Çocuk ve mimarlık çalışmalarında kapsam ve sürece yönelik bir inceleme. In International Multi-Disciplinary Children’s Studies Congress VI (pp. 60–61). Akademia. https://www.academia.edu/120327994/ÇOCUK_VE_MİMARLIK_ÇALIŞMALARINDA_KAPSAM_VE_SÜRECE_YÖNELİK_BİR_İNCELEME