Critical Ecological Medical Anthropology of Rural Transformation in Izmir-Ali̇ağa-Horozgedi̇ği̇ Village

Year 2019, Issue: 60, 245 - 274, 22.10.2019

Gözde Dalan Polat

https://doi.org/10.26650/JECS2018-0019

Abstract

Before 1970, inhabitants of Horozgediği Village in Aliağa, used to make their living from vine growing, olive, tobacco, cotton and wheat farming, horticulture and animal husbandry but after Aliağa was declared to be an industrial site, the village started to industrialize in the early 1970’s. The village was surrounded by iron and steel factories and was subject to rural transformation. Following the transformation of agricultural areas into industrial sites after the 1970’s, a health migration is now taking place in the village due to the resulting heavy air pollution and the diseases and health problems considered to be related to this. The air pollution caused by the industry has disrupted the whole ecological balance of the village. All living creatures from vegetation to animals have become sick and cancer has started to be frequently mentioned in the village (Sofuoğlu, Baytak, Bayram, Müezzinoğlu, Odabaşı, Seyfioğlu, Elbirve Tuncel, 2008). These frequently experienced health problems in the village have caused households to migrate slowly over time. The problems created by this rural transformation have been interpreted through the works of social scientists such as Zerzan (2009), Güvenç (2016, 2010, 2008), Latour (2008), Beck (2011), which are considered to be covered by critical ecological health anthropology (Young, 2002). In this study, the participant observation technique for anthropology was used. Unstructured in-depth interviews were conducted with the inhabitants of the village and people who have migrated from the village, doctors from various departments of Public Health who had previously carried out research in the village, environmental and cultural platforms, and also journalists. The research findings have been published under headings such as “Like Hell: Air Pollution and Its Effects on Health”, “Health Migration: Karanfil/Carnation Street” and “ From Bağ-Bahçe to Industry, from Farming to Nakliyecilik. As a result, the people of this region, which was expected to develop economically under the name of development, are instead more impoverished and their health has been adversely affected.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Keywords

Air pollution, rural transformation, health migration, critical ecological medical anthropology

İzmir-Aliağa-Horozgediği Köyü’nde Kırsal Dönüşümün Eleştirel Ekolojik Sağlık Antropolojisi

Abstract

Aliağa ilçesine bağlı Horozgediği Köyü, 1970 öncesinde bağcılık, zeytincilik, tütün, pamuk, buğday, bahçecilik ve hayvancılıkla geçimini sürdürürken, Aliağa ağır sanayi bölgesi ilan edildikten sonra 1970’li yılların başında köy, sanayileşmeye başlamıştır. Köy zaman içinde kurulan demir çelik fabrikalarının ortasında kalmış ve kırsal dönüşüme uğramıştır. 1970’lerden sonra tarım alanlarının yavaş yavaş sanayi topraklarına dönüşmesiyle başlayan yoğun hava kirliliği ve buna bağlı olduğu düşünülen hastalıklar ve sağlık problemleri yüzünden, köyde sağlık göçü yaşanmaktadır. Sanayinin yarattığı hava kirliliği, köyün tüm ekolojik dengesini bozmuştur. Topraktaki bitki örtüsünden hayvanlara kadar tüm canlılar hastalanmış ve köyde sıklıkla kanserden söz edilmeye başlanmıştır (Sofuoğlu, Baytak, Bayram, Müezzinoğlu, Odabaşı, Seyfioğlu, Elbir ve Tuncel, 2008). Köyde sıklıkla yaşanılan bu sağlık sorunları, köyden yavaş yavaş hanelerin göç etmesine sebep olmuştur. Bu kırsal dönüşümün yarattığı sorunlar, “eleştirel ekolojik sağlık antropolojisi” (Young, 2002) kapsamına girdiği düşünülen Zerzan (2009), Güvenç (2016, 2010, 2008), Latour (2008), Beck (2011) gibi sosyal bilim insanlarının çalışmalarıyla yorumlanmıştır. Bu çalışmada, antropolojinin katılımlı gözlem tekniği kullanılmıştır. Köyde yaşamakta olan ve köyden göç etmiş kişilerle, köyde daha önceden araştırma yapmış olan Halk Sağlığı Anabilim Dalı doktorları, çevre ve kültür platfomları, gazeteciler ile yapılandırılmamış derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Son olarak araştırma bulgularına “Cehennem Gibi: Hava Kirliliği ve Sağlık Üzerine Etkileri”, “Sağlık Göçü: Karanfil Sokak” ve “Bağ-Bahçeden Sanayiye, Çiftçilikten Nakliyeciliğe” başlıkları altında yer verilmiştir. Sonuç olarak kalkınma adı altında ekonomik gelişme sağlanacağı düşünülen bu bölgede, insanlar daha fakirleştirilmiş ve sağlıkları olumsuz yönde etkilenmiştir.

Keywords

Hava kirliliği, kırsal dönüşüm, , sağlık göçü, , eleştirel ekolojik sağlık antropolojisi

References

• Akgün, D. (2014). Kapitalizm hasta eder: Toplumcu tıp. Ankara: NotaBene Yayınları.
• Akşit, B. (1998). İç göçlerin nesnel ve öznel toplumsal tarihi üzerine gözlemler: Köy tarafından bir bakış. A. İçduygu, İ. Sirkeci, İ. Aydıngün (Ed.), Türkiye’de İçgöç kitabı içinde (s. 22—37). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• İzmir İl Kültür Turizm Müdürlüğü (2018, 28 Ağustos). Aliağa adı nereden geliyor? Erişim adresi: http://www. izmirkulturturizm.gov.tr/TR,77438/aliaga.html
• Aliağa çevre durum tespiti ve taşıma kapasitesinin belirlenmesi projesi (2009). (Belgesel Gözlem Arşivi).
• Alphan, M. (2018, 15 Ağustos). Sanayi bölgesi, ölüm bölgesi demek olmamalı. Hürriyet.Erişim adresi: http://www. hurriyet.com.tr/yazarlar/melis-alphan/sanayi-bolgesi-olum-bolgesi-demek-olmamali-40103675
• Altuntek, S. (2009) ‘Yerli’nin bakışı etnografya: Kuram ve yöntem, Ütopya, Ankara.
• American Anthropological Association (2016, 18 Ekim). What is medical anthropology?. Erişim adresi: http://www. medanthro.net/about/about-medical-anthropology/.
• Aysu, A. (2002). 1980-2002 Türkiye tarımında yapılanma(ma)-tarladan sofraya tarım. İstanbul: Su Yayınları.
• Baer, A. H., Singer, M. Susser, I. (2003). Medical anthropology and the world system. U.S.A: Praeger.
• Balbay, M. (2018, 15 Ağustos). Bereket odaklı bir Ege projesi. Cumhuriyet Gazetesi. Erişim adresi: http://www. cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/153449/Bereket_Odakli_Bir_Ege_Projesi....html
• Beck, U. (2011). Risk toplumu: Başka bir modernliğe doğru. K, Özdoğan, B. Doğan, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bozlaker, A., Müezzinoğlu, A., Odabaşı, M. (2008, Ekim). Aliağa ağır sanayi bölgesinde organoklorlu pestisitler (OCP’ler) üzerine bir çalışma. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Hatay. Erişim adresi: http:// hkadtmk.org/Bildiriler/HKK-2008/bildiriler/Bozlaker.pdf
• Çeliker (2018, 5 Ekim). Şehre göçün bir nedeni: Türkiye’de tarım politikaları. Haksöz. Erişim adresi: http://www. haksozhaber.net/okul/sehre-gocun-bir-nedeni-turkiyede-tarim-politikalari-3464yy.htm
• Çevresel Etki Değerlendirme Tutanakları (2009). Kar-Demir haddecilik kapasite artışı ÇED toplantısı. (13.01.2009: Belgesel Gözlem Arşivi).
• Girit, S. (2018, 15 Ağustos). İzmir’in iki yüzü: Kanserli köy ve güneş enerjili ilçe. BBC News Türkçe. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-39208396
• Göker, A. A., (2007). Beıng ‘Cyprıot’ in London: Strategıes, experıence and contestatıons (Doctoral dissertation). University College of London, London.
• Gül, S. (2018, 15 Ağustos). “Bir milyon İzmirli termik santrale karşı” hareketinin Foça Paneli”.Erişim adresi: http:// www.focafoca.com/default.asp?sayfa=692&altid=38&id=8498
• Damgacı, H., V., Soysal, A., Uçku, R. (2014, Ekim). İzmir’in Aliağa ilçesi belediye sınırları içerisinde 2011 yılında meydana gelen ölümlerin nedenleri, ve sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi. 17. Ulusal Halk Sağlığı Kongresinde sunulan bildiri, Trakya Üniversitesi, Edirne. Erişim adresi: http://halksagligiokulu.org/anasayfa/ components/com_booklibrary/ebooks/17UHSKK.pdf
• Damgacı, H. V. (2013). İzmir’in Aliağa ilçesi belediye sınırları içerisinde 2011 yılında meydana gelen ölümlerin nedenleri, ve sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi. (Tıp Uzmanlık Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, İzmir.
• DeWalt, K. M. & DeWalt, B. R. (2011). Participant observation a guide for fieldworkers. U.K.: AltaMira Press.
• Durusoy, R. (2011). Kömürle çalışan termik santrallerin sağlığa etkileri. (Belgesel gözlem arşivi). Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
• Duverger, M. (1973). Sosyal bilimlere giriş: Metodoloji açısından. Ünsal Oskay (çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Emiroğlu, K., Aydın, S. (2003). Antropoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Eroğlu, İ. &Bozyiğit, R. (2015, Mayıs). Aliağa ilçesindeki (izmir) çevre sorunlarının coğrafi açıdan değerlendirilmesi. Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresinde sunulan bildiri, Ankara. Erişim adresi: https://www. researchgate.net/publication/303738866_ALIAGA_ILCESINDEKI_IZMIR_CEVRE_SORUNLARININ_ COGRAFI_ACIDAN_DEGERLENDIRILMESI
• Foça Çevre ve Kültür Platformu (2017, 10 Ekim). Erişim adresi: http://focep-blog.blogspot.com
• Güvenç, B. (2016). Sosyal kültürel değişme. Ankara: Efil Yayınevi.
• Güvenç, B. (2010). İnsan ve kültür. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Güvenç, B. (2008). Dünyanın sonu mu? Bursa: Uludağ Üniversitesi Kültür Sanat Kurulu Yayınları No: 13.
• Haviland, A. W., Prins, L. E. H., Walrath, D., McBride, B. (2008). Kültürel antropoloji. (İ. D. E. Sarıoğlu, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları. (2018, 15 Ağustos). “Horozgediği Köyü”. Erişim adresi: www.yerelnet.org.tr
• Işık, Ş. (2005). İzmir’in Aliağa ilçesinde nüfus özellikleri. Ege Coğrafya Dergisi, (14), 29—44. Erişim adresi: http:// dergipark.gov.tr/download/article-file/56790
• İzmir Büyük Şehir Belediyesi (2017), İzmir Aliağa İlçesi Horozgediği Mahallesi 1/5000 Ölçekli İlave ve Revizyon Nazım İmar Planı, Plan Açıklama Raporu. Kasım 2017.
• İzmir Tabip Odası Genel Kurul Çalışma Raporu 2014-2016 (2018, 12 Ağustos). Aliağa Kaynaklı Kirliliğin Ölçümü için Girişim. Erişim adresi: http://www.izmirtabip.org.tr/SF/211/2014-2016_rapor.pdf
• Karababa, A. O. (2015). Kömürlü Termik Santralların Sağlık Etkileri. Ümit Şahin (Ed.), Kömür raporu iklim değişikliği, ekonomi ve sağlık açısından Türkiye’nin kömür politikaları kitabı içinde (s. 69—74). İstanbul: Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi. Erişim adresi: http://ipc.sabanciuniv.edu/wp-content/ uploads/2015/11/Komur-Raporu.pdf
• Katalay, S., Parlak, H. (2004). The effects of pollution on haemotological parameters of black goby (Gobius niger L., 1758) in Foça and Aliağa Bays. İzmir: Ege University Press. Erişim adresi: http://www.egejfas.org/ download/article-file/57878
• Kazgan, G. (1999). “1980’lerde Türk tarımında yapısal değişme”, O.Baydar (Ed.), 75 Yılda Köylerden Şehirlere. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. Kıray, M. (2013). Ereğli: Ağır sanayiden önce bir sahil kasabası. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. Bağlam, İstanbul.
• Latour, B. (2008). Biz hiç modern olmadık. (İ, Uysal, Çev.). İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
• Lombardi, L. (2015). “Bırakın böcek yesinler”- gıdalar ve kapitalizmin geleceği. (C. Yarar, Çev). ViraVerita 2015/1. Erişim adresi: https://viraverita.org/e-dergi/1/birakin-bocek-yesinler-gidalar-ve-kapitalizmin-gelecegiceviren-cem-yarar
• McElroy, A. & Townsend, K. P. (2009). Medical anthropology in ecological perspective. Philadelphia: Westview Press, A Member of the Perseus Books Group. Öngür, T. (2009). Aliağa çevre durum tespiti ve taşıma kapasitesinin belirlenmesi projesi 1. ara raporu’nun eleştirisi (belgesel gözlem arşivi).
• Özbudun, S., Başokçu, K. E. (2004). “Bizim köyde yoksulluk yok ki!” Ya da yoksunluktan yoksulluğa Türkiye kırsalı üzerine notlar. Toplum ve Hekim, 19(1). Erişim adresi: http://www.belgelik.dr.tr/ToplumHekim/ browserecord.php?-action=browse&-recid=1814,
• (2018, 10 Aralık) “Participant Observation 2018”. Retrieved from https://uk.sagepub.com>upm-binaries48454_ gh_3.pdf
• Ritzer, G. (1992). Sociological Theory. (Ü. Tatlıcan, Çev.). McGraw-Hill. Retrieved from www.umittalican. com>uploadsF>George-Simmel--(George-Ritzer-1991).
• Robinson, G. (2004). Living in Sheds. In L. Hume & J. Mulcock (Eds.), Anthropologists ın the field: Cases in participant observation (pp. 153—168). New York City, USA: Columbia University Press.
• Roussopoulos, D. (2017). Politik ekoloji: İklim krizi ve yeni toplumsal gündem. (F. D. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Sagan, C. (2006). Milyarlarca ve milyarlarca: Milenyum eşiğinde yaşam ve ölüm üzerine düşünceler. (F. Baytok, Çev.). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Scheper-Hughes, N. (2001). Frontiers of anthropological research: ethics, autonomy, and trafficking in human organs. a commentary on the global traffic in human organs. Retrieved from http://eds.a.ebscohost.com.lproxy. yeditepe.edu.tr/eds/detail/detail?vid=5&sid=c978781f-bced-4285-bbd0c20504dbf506%40sessionmgr4009&b data=JnNpdGU9ZWRzLWxpdmU%3d#AN=11241944&db=cmedm
• Shuttleworth, R. (2004). Multiple Roles, Statuses, and Allegiances. In L. Hume & J. Mulcock (Eds.), Anthropologists ın the field: Cases in participant observation (pp. 46—59). New York City, USA: Columbia University Press.
• Sofuoğlu, C. S., Baytak, D.,Bayram, A., Müezzinoğlu, A., Odabaşı, M. Seyfioğlu, R. Elbir, T. Tuncel, G. (2008, Ekim). İzmir Aliağa’da hava kirleticilerine mazuriyet ve bundan kaynaklanan sağlık riskleri. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Hatay. Erişim adresi: https://docplayer.biz.tr/50222495-Izmir-aliaga-da-havakirleticilerine-maruziyet-ve-bundan-kaynaklanan-saglik-riskleri.html
• Solgun, C., Durat, G. (2017). Göç ve Ruh Sağlığı. Sakarya Üniversitesi sağlık bilimleri dergisi. Erişim adresi: http:// dergipark.gov.tr/johr/issue/31267/340426
• Tarlacı, S. (2018, 13 Temmuz). Kirli hava beyni etkiliyor. Birgün Gazetesi, Yaşam Eki. Erişim adresi: https://www. birgun.net/haber-detay/kirli-hava-beyni-etkiliyor-223023.html
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de içgöç sorunsalı yeniden tanımlama aşamasına geldi. A. İçduygu – İ. Sirkeci – İ. Aydıngün (ed.) Türkiye’de İçgöç kitabı içinde (s. 7-21). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2018, 1 Ekim). Resmi Gazete. Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov. tr/eskiler/2012/12/20121206.pdf
• T.C. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı (2018). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, ilçelerin aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızı.
• T.C. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı (2018). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları,yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus.
• T.C. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı (2018). yerleşim yerlerine göre hane halkı sayısı.
• TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu 2012 (2015, 16 Nisan). Aliağa bölgesi değerlendirme raporu Haziran 2012. Erişim adresi: http://izmimod.org.tr/docs5/c4e4afaed2f2fc3_ek.pdf
• Weber, M. (1999). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu. (Z. Gürata, Çev.). Ankara: Ayraç Yayınları.
• Weber, M. (2012). Şehir. (M. Ceylan, Çev.). İstanbul: Yarın Yayınları.
• Wiley, S. A. & Allen, S. J. (2009). Medical anthropology: A biocultural approach. Oxford, UK: Oxford University Press.
• Worl Health Organization (2018). Constitution of WHO: principles: WHO remains firmly committed to the principles set out in the preamble to the Constitution. Retrieved from http://www.who.int/about/mission/en/
• Young, L. S. (2002). Critical ecological medical anthropology Selecting and applying theory to anemia during pregnancy on Pemba, Zanzibar. MEDISCHE ANTROPOLOGIE 14 (2), 321-352. Erişim adresi: http://tma. socsci.uva.nl/14_2/critical.pdf
• Zerzan, J. (2009). Gelecekteki ilkel. C. Atila, Çev.). İstanbul: Kaos Yayınları.