Artukluların Anadolu’da Hakimiyetlerini Tesis Etme Süreçleri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 137 - 148, 26.03.2020

Hüseyin Erkan Bedirhanoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.697486

Cited By: 1

Öz

Anadolu’daki siyasi parçalanma ve kargaşa zemininde Artuklular, varlıklarını ayrı idari birimler olarak sürdürme imkânını bulmuş ve bunu gerçekleştirmişlerdir. Her ne kadar bu fırsatı ancak XII. yüzyılın başlarında yakalamış ve de çok uzun sürdürememiş olsalar da Doğu Anadolu’da ve Suriye’nin kuzeyinde Haçlılara karşı verdikleri mücadeleler ve kendilerinden sonrakilere bıraktıkları ilmî, kültürel, sanatsal ve bilhassa mimarî eserler ile tarih sahnesinde önemli bir yer edinmeyi başarmışlardır. Bu noktada daha önce yapılmış olan çalışmalarda karşılaştığımız, Artuklular’ın tarih sahnesindeki bu önemli olarak gördüğümüz yönleri görmezden gelinmiş, sadece birkaç Haçlı devletçiği ile mücadele etmiş, aslında pek de etkisi olmayan bir siyasi güç olarak resmedilmiştir. Oysa ki el-Cezire bölgesindeki Artuklu varlığı siyasi, sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan hiç de küçümsenmeyecek boyutlardadır. Hatta bu bölgenin, Mardin, Hasankeyf, Amid gibi şehirlerindeki gelişmelerin hiçbir dönemde Artuklular dönemindeki kadar olmadığı aşikâr olup, bu şehirler kale-şehir görünümünden kurtulup, her yönden dinamik şehirlere dönüşmüştür

Anahtar Kelimeler

Artuk Bey, Haçlı, İlgazi, Sökmen, Belek Gazi

Artuqids Processes of Establishing Their Domination in Anatolia

Öz

In the political disintegration and disturbance period in the Anatolia, Artuqids found the chance of maintaining their existence by being organized as separate administrative unites. Despite the fact that they took this opportunity as late as at the beginning of the 12th century and were not capable of sustain it for a prolonged period, they succeeded to occupy a significant position in the stage of history with their wrestle against the Crusaders in the Eastern Anatolia and the north of Syria as well as with the scholarly, cultural, artistic and especially architectural works that they bequeathed their descendants. In the previous scholarly studies we encountered that the importance of Artuqids in the history, that we argue, was ignored, and they were depicted as an insignificant political power that barely fought against a few small Crusader states. On the contrary, it is impossible to underestimate the influence of Artuqids in the region of al-Jazeera in terms of their socioeconomic and cultural spheres. Moreover, the developments in the region, particularly in the cities of Mardin, Hasankeyf, and Amid, were incomparable with any other period. These improvements enabled these cities to transform from the shape of castle-cities into dynamic cities in every respect

Anahtar Kelimeler

Artuq Bey, Crusader, Ilgazi, Sokmen, Belek Gazi

Kaynakça

• Ali Mıynat (2008). Bir Ortaçağ Kenti: Hasankeyf, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Ali Sevim (1998). Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri, Belleten, C. XXVI, S.101.s.123
• Ali Sevim (2011). Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin, Atsız, Artuk, Aksungur. (2. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 46.
• Ali Sevim (2015). Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah. (2. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Anna Kommena (1996). Alexiad, Malazgirt’in Sonrası, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Arif Ali (2006). Danişmend Gazi Destanı, Haz. Necati Demir, Hece Yayınları, Ankara.
• Ataoğlu, Remzi (1994). İbnü’l Ezrak’a göre Artukluların Nesebi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, IX, s. 407-413.
• Claude Cahen (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran, E Yayınları Tarih Dizisi, İstanbul.
• El-Ömerî, Şihâbeddîn b. Fazlullah (2014). Mesâliku’l- Ebsâr, Çev.Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• F. Sümer (1953). Döğerlere Dair, Türkiyat Mecmuası, X, s. 141-142
• F.Sümer (2015). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gerhard Vath (1999). “Artuklu Beyliğinin Yönetimi”, Çev. Mehmet Ersan, Türk Dünyası incelemeleri Dergisi, C.3, S.2, İzmir, s. 233-260.
• Gerhard Vath, 2000, “Artuklu Beyliğinin Yönetimi”, Çev. Mehmet Ersan, Türk Kültürü Dergisi, Sayı 443, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, s. 168.
• İ. Artuk, C. Artuk, (1993) Artukoğulları Sikkeleri, Sümer Kitabevi. İstanbul.
• İbn Kalanisi (2015), Şam Tarihine Zeyl-I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. Çev. Onur Özatağ Türkiye İşbankası Kültür Yayınları. İstanbul
• İbn Şeddad, İzzeddîn (2000). el-Âlaku’l-Hatire fî zikri umerâi’ş- Şam vel-Cezire, Çev. M.Ş.Yaltkaya, TTK: Ankara.
• İbnü’l-Esîr (1965). el-Kâmil fî’t-Tarih, yay. J. Tomberg, Beyrut.
• İbnü’l-Esîr (1987). El-Kâmil fî’t- Tarih. Trc. Abdülkerim Özaydın-Ahmet Ağırakça, Bahar Yayınları, İstanbul.
• İbnü’l-Ezrak (1992), Tarihu Meyyâfârikîn ve Amid (Artuklular Kısmı), Çev. Ahmed Savran, Erzurum.
• İbrahim Artuk (1944). Artuk Oğulları Tarihi. İstanbul: Gençler Kitabevi,
• İbrahim Kafesoğlu (2014). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, s. 41.
• Kâtip Ferdi (1331). Müluk-u Artukiyye Tarihi, Ali Emiri, İstanbul.
• Kayhan, H. (2001). Tarihu Meyyâfarıkîn ve Amid’e göre Artukluların Soykütüğü. Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, Tarih, S. 2001/01-169, s. 57-60. Köprülü, M. Fuat (1978). Ata, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul. C.1, s.711-718.
• Nikephoros Bryennios (2010). Tarihin Özü, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Öztuna, Yılmaz (2005), Devletler ve Hanedanlar, Cilt: II., Ankara, s. 44.
• Pancaroğlu, Oya (2013). Divriği’de Mengücek Sülalesi: 12.Yüzyılın Sonunda Hanedan Kimliğinin İnşa Tarzları, ed. A.C.S. Peacock- Sara Nur Yıldız, Çev. A. Sait Aykut, Anadolu Selçukluları, YKY, İstanbul, s.56.
• Papp, Sandor (2012). TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, s. 531-534.
• Recep Yaşa (2017). Artuklular, Anadolu Beylikleri El Kitabı, ed. Haşim Şahin, Grafiker Yayınları. Ankara.
• Rıza Kurtuluş (2003). Luristan. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, s. 223-225.
• S. Sadi KUÇUR (2000). TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, s. 47-49
• Sıbt ibn Cevzî (1968). Mirâtüz Zamân, Haz. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Süryani Mihail (1944). Vekayiname (Türkçe), Çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara.
• Şeyhmus Nayır (2010). Artukluların Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Hayatı. Basılmamış Yüksek Lisans tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Tan, Muzaffer (2009). Erken Dönem İsmaililik ve Temel Görüşleri. EKEV AkademiDergisi, sayı 39, s. 73-86, http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2009_39/2009_39_TANM.pdf.
• Turan, Osman, (2013). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Yayınları: İstanbul.