Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde (1285-1341-H. 684-741) Ehl-i Zimmet ve Hıristiyan Dünya ile İlişkiler Hakkında Bir Değerlendirme.

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 4, 1297 - 1311, 28.12.2020

Ridvan Yiğit

https://doi.org/10.21551/jhf.805924

Öz

Yakındoğu coğrafyasında 267 yıl hüküm süren Memlûklar(1250-1517), devletin kuruluş, örgütleniş ve işleyişi bakımından Mısır ve bölge tarihinin önemli devletlerindendir. Muhammed b. Kalavun da (1293-1341) Memlûk tarihinde devleti en uzun süre yöneten hükümdar olmasının yanı sıra çağdaşı olan Hıristiyan devletler ve ehl-i zimmet ile ilişkileri bakımından dikkate değer sultanlarından biridir.
Bu çalışmada Muhammed b. Kalavun Dönemi sosyo-kültürel ve siyasi tarihinin şekillenmesine etki eden din faktörü incelenmeye çalışılmıştır. Sultan Baybars’ın hilafeti himaye politikasıyla kendine İslâm dünyasının hâmisi rolünü de yükleyen bir devlet olarak Memlûklarda kuşkusuz dâhilî ve haricî siyasette dinin rolü büyüktü. İncelemeye konu olan dönem, Memlûk tarihinde siyasî nüfuz, iktisadî başarı ve bazı istisnaî olaylar hariçte tutulacak olursa toplumu oluşturan sosyal yapıdaki dengeli siyaset bakımlarından müstesna bir mevki işgal etmektedir.
Memlûk Devleti kurulduğu sıralarda Haçlı Seferleri etkisini yitirmiş ve seferler sırasında elde edilen kazanımlar korunmaya çalışılıyor olsa da fikrî açıdan haçlı düşüncesinin tamamen ortadan kalkmadığı söylenebilir. Hıristiyanlığın yayılma sürecinde Roma ile beraber hayatî rol oynayan üç merkezden ikisinin –İskenderiye ve Antakya Piskoposlukları- Memlûk hâkimiyetinde olması bu devleti Hıristiyanlar gözünde de önemli kılmaktaydı. Günümüz dünyasında küreselleşmenin etkisiyle bazı olguların önemini yitirerek detaylara dönüştüğü müşahede edilse de dinî farklılıkların hemen her yerde toplumsal hayatın önemli bir yönlendiricisi olduğu da bir gerçektir. Çalışmanın amacı, devletin kuruluş dönemlerinde temelleri atılan ve politik bir motivasyon kaynağı olarak görülen dinin Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde devlet politikalarına etkisini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Memlûklar, Muhammed b. Kalavun, Din, Hıristiyan, Yahudi

An Assessment of Relations with Non-Muslims and Christian World During Muhammed b. Kalavun Era (1285-1341-H. 684-741)

Öz

Mamelukes, reigned the near east area for 267 years (1250-1517), is one of the most significant states of Egypt and the history of the area in terms of establishment, organisation and operation. In addition to being the longest-reigning monarch (1293-1341) in the history of Mamelukes, Muhammed b. Kalavun is one of the significant monarchs with regard to his relations with Christian states of his time and non-Muslims in his state.

In this paper, it is aimed to study the religion factor having an impact on shaping Muhammed b. Kalavun Era socio-cultural and political history. It is beyond doubt that religion had a prominent role in internal and external politics in Mamelukes, being a state attributing itself the role of Patron of the Islamic World with its patronage of caliphate policy. Keeping the political clout, economic success and some exceptional cases apart, this era occupies and important place in terms of balanced politics in social structure. The aim of this study is to present the effect of religion, of which foundations was laid during the establishment period and was seen as a political motivation source, on state politics in Muhammed b. Kalavun Era.

Even though the Crusades lost influence and achievements gain during campaigns were trying to be preserved when the Mamluk Sultanate was established, it can be said that idea of crusade was still in mind. From the three centres having vital importance for the spread of Christianity, two of them – Alexandria and Antioch Dioceses were under the domination of Mamelukes; therefore, for the Christians this state was important.Though it is observed in today’s world that some notions lost significance due to effect of globalisation, it is a fact that religious diversity is a significant guidance for social life in everywhere.

Anahtar Kelimeler

Mamelukes, Muhammed b. Kalavun, Religion, Christian, Jewish

Kaynakça

• Adıbelli, Ramazan. “Doğu Hıristiyanlarının Bugünkü Durumuna Genel Bir Bakış”, Milel ve Nihal 10 (2013):133-172.
• Adıvar, Abdülhak Adnan. Tarih Boyunca İlim ve Din. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012.
• Mübarek, Ali Paşa. el-Hıtatü’t-Tevfikiyyetü’l-Cedide li Mısri’l-Kahire. Kahire: el-Hey’etül Mısriyyeti’l Âmme li’l Kitâb,1980.
• Altındal, Aytunç. Vatikan ve Tapınak Şövalyeleri. Ankara: Yeni Avrasya Yayınları, 2002.
• Arslantaş, “Nuh. Abbâsîler ve Fatımîler Dönemi’nde Yahudiler (132-656/750-1258).” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• ---------- Mısır’da Türkler, Araplar ve Yahudiler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Âşur, Abdulfettah. el-Müctemau’l-Mısri fi Asri Selatini’l-Memâlîk. Kahire: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1992.
• Atıya, Aziz Suryal. Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, çev. Nurettin Hiçyılmaz, İstanbul: Doz Yayınları, 2005.
• Brandes, Jörg-Dieter. Die Mameluken: Aufstieg und Fall einer Sklavendynastie. Weisbaden, 1996.
• Çebi, Murat Sadullah. “İsviçre’deki Minare Karşıtı Referandum Afişlerinde İslamofobi’nin Söylemsel İnşası.”, Bilig 73 (2015): 99-140.
• Demirkent, Işın. Bizans Tarihi Yazıları. İstanbul: Dünya Kitapları, 2005.
• DİA. Levent Öztürk, 11. cilt Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• DİA. Mustafa Fayda, 39. cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Ebûbekr b. Abdullah b. Aybek İbnü’d-Devadarî. Kenzü'd-Dürer ve Câmiu'l-Gurer: ed-Dürretü’z-Zekiyye fi Ahbâri Devleti (Mülüki)’t –Türkiyye, thk. Ulrıch Haarman. Kahire: Yayınevi yok, 1971.
• Ebû Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa el Aynî. Ikdü’l-Cûman fi Tarihi Ehli’z-Zaman: Asr Selâtin el-Memâlîk, neşr. Muhammed Muhammed Emin. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Amme li’l-Kitab, 1982.
• Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf b. Yakub el-Kindî. Kitabü’l-Vulat ve Kitabü’l-Kudat, thk. Muhammed Hasan İsmail, Ahmed Feridî Mezidî. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
• Ebü’l Abbas Şihabüddin Ahmed b. Abdülvehhab b. Muhammed el Bekrî et-Teymî el-Kureşî en-Nüveyrî. Nihayetü’l-Ereb fi Fünuni’l-Edeb. Kahire: Yayınevi yok, 1374.
• Ebü’l Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ali Kalkaşandî. Subhü’l-Â’şa fi Sınâati’l-İnşa, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Yayınevi yok, 1987.
• Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir Makrizî. el-Mevaiz ve’l-İtibar bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Asâr el-Ma’ruf bi’l-Hıtat-ı Makriziyye. Beyrut: Darü’s-Sadr, Tabatü Cedidetü Bil-Ufset, ts.
• ---------Kitâbü's-Sülûk li-Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk, neşr. Muhammed Mustafa Ziyade. Kahire: Matbaatü'l-Cenne, 1939.
• Ebü’l-Bereket Zeynüddin Muhammed b. Ahmed İbn İyas. Nüzhetü’l-Ümem fi’l-Acâib ve’l-Hikem, thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Azeb. Kahire: Mektebetü Medbuli, 1995.
• Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf b. Tagribirdî. en-Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûk-ü Mısr ve’l-Kahire, Cilt 9, thk. Muhammed Hüseyn Şemsuddin. Beyrut: Darû’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1423/ 1992.
• el-Haccî, Hayat Nâsır. es-Sultanü’n-Nâsır Muhammed b. Kalavun ve Nizâmü’l-Vakf. Kuveyt: Mektebetü’l-Felah, 1983.
• Erdem, Mustafa. “Monofizit Kiliselerinde Din Anlayışı (Kıptî Kilisesi Örneği)”, Dinler Tarihi Araştırmaları II, (1998): 89-97.
• Finucale, Ronald. Huzursuzluk Dönemi Hıristiyanlık Tarihi, çev. Sibel Sel-Levent Kınran. İstanbul: Us Yayıncılık, 2004.
• Gökhan İlyas -Ridvan Yiğit. “Muhammed b. Kalavun’un Üçüncü Saltanat Dönemi’nde (1310-1341/H. 709-741) Memlûk İktisadî Hayatını Etkileyen Unsurlara Genel Bir Bakış.”, Turkish Studies Historical Analysis 14/II (2019): 201-216.
• R. Stephen Humpreys. “XIII. Yüzyılda Eyyûbîler, Memlûkler ve Latin Doğu.”, çev. Mustafa Kılıç, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XI/1 (2007): 359-378.
• Hürriyet. “Kuran’a El Basarak Yemin Etme Olayı” Erişim 5 Ağustos, 2020, www. http: //hürriyet.com.tr
• Işık, Ramazan. “Marunîleri Memlükler Döneminde Fransisken Misyoner Rahiplerin Katolikleştirme Faaliyetleri.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/1 (2005): 203-218.
• İbn Şeddad. Baypars Tarihi (Al-Melik-Al-Zâhir (Baypars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi)., çev. Şerefüddin Yaltkaya. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Maalouf, Amin. Ölümcül Kimlikler., çev. Aysel Bora. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Kanat, Cüneyt. “Memlûk Devleti’nde Eğlence Kültürü.” Tarih İncelemeleri Dergisi XXII/1 (2007): 53-62.
• Kâsım, Abduh Kâsım. el-Yehud fî Mısr. Kahire: Dârü’l-Fikr li'd-Dirasat, 1987.
• Kortantamer, Samira. Agypten und Syrien zwischen 1317 und 1341 in der Chronik des Mufaddal b. Abi’i-Fadail. Fereiburg: Klaus Schwarz Werlag, 1973.
• Mayer, Leo Aryah. Mamluk Costume. Geneve: Albert Kundıg, 1952.
• Musa Nâsır, Amir Necib. el-Hayatü’l-iktisadiyye fî Mısr fî’l-Asri’l-Memluki. Amman: Dârü’ş-Şürûk, 2003.
• Neşşâr, Muhammed Mahmûd. Alâkatü Memleketi Kaştâle ve Arcûne bi-Saltanati’l-Memâlîk (658-741/1260-1341).Kahire: Ayn li’d-Dirasat ve’l-Buhusü’l-İnsaniyye ve’l-İctimaiyye, 1997.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Rükneddin Baybars el-Mansurî ed-Devâdar. et-Tuhfetü’l-Mülûkiyye fi’d-Devleti’t-Türkiyye, çev. Hüseyin Polat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016.
• Sağır, Abdullah. “İbn Tağriberdî’nin ‘el-Menhelü’s-Sâfî’ Adlı Eserine Göre Kahire’de İlmî ve Sosyo-Kültürel Hayat.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004.
• Sarimüddin İbrahim b. Muhammaed b. Aydemir İbn Dokmak. el-İntisar li Vasıtati Akdi’l-Emsar fi Tarihi Mısr ve Cuğrafiyye. Beyrut: Dârü’l-Afâkı’l-Cedide, ts.
• Selîm, Mahmûd Rızk. Asru Selâtini’l-Memâlîk ve Nitâcühü’l-İlmî ve’l-Edebî. Kahire: Mektebetü’l Adab el-Cemami’, 1962.
• Surûr, Mahmud Cemaleddin. Devletü Benî Kalavun fi Mısr. Kahire: Yayınevi yok, 1947.
• Şeriatî, Ali. Dine Karşı Din. çev., Hüseyin Hatemî. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Takkuş, Muhammed Süheyl. Tarihü’l-Memâlîk fi Mısr ve Bilâdi’ş-Şam 648-923 H/1250-1517 M. Beyrut: Darü’n Nefâis, 1999.
• Türkçelik, Evrim. “Muslim and Jewısh ‘Otherness’ In The Spanish Natıon-Buıldıng Process Throughout The Reconquısta (1212-1614).” Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 2003.
• Ullmann, Walter. A Short History of the Papacy in the Middle Ages. London: Methuen Co Ltd, 1972.
• Yiğit, Ridvan. “Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde Mısır’da Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat.” Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2018.
• Zeydan, Corci. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.