Münşeat Mecmualarının Tarihi Değerinin Tespitinde Arşiv Belgelerinin Rolü: Râmi Mehmed Paşa Münşeatı Örneği

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4, 844 - 871, 29.12.2021

Ersin Kırca

https://doi.org/10.21551/jhf.1029953

Öz

Münşeât Mecmuaları, sanatlı nesrin en güzel örneklerinin görüldüğü ve bunu yazabilmenin yollarının öğretildiği eserlerdir. Bu eserlerde çok defa resmî ve şahsî yazışma örnekleri olduğu gibi, tarihi, dinî, edebî metinler ve nazımlar ve başka pek çok faydalı bilgilere rastlanılmaktadır .Münşeat mecmuaları Edebiyat tarihi ve dil bilimi alanında olduğu gibi tarih incelemeleri için de önemli bir kaynak eserdir. Siyasi ve İdari mektupları toplayan Münşeat Mecmuaları büyük ölçüde tarihi kaynak malzemesi ihtiva etmekte ve araştırmacılar için birinci elden belgeler sunmaktadır. Münşeat mecmualarının tarihi değeri, mecmuada yer alan mektupların orijinalliği ile doğru orantılıdır. Münşeat mecmualarında yer alan bazı mektuplar, gerçekte olmayıp münşi tarafından uyarlanmış olabilmektedir. Bu nedenle münşeatlardaki mektupların doğruluğunun tespitinde, bu mektupların arşiv vesikaları ile karşılaştırılması son derece önemlidir.
Bu makalede, Rami Mehmed Paşa Münşeatı olarak bilinen, National Biblothek AF 159 numarada kayıtlı münşeat mecmuası arşiv vesikalarıyla karşılaştırılacaktır. Eser, 24 Ocak 1703-11 Temmuz 1704 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış olan Rami Mehmed Paşa, Nişancı Ahmed Paşa ve Moralı Damad Hasan Paşa'nın sadaretleri döneminde yazdıkları daha çok devlet yönetimine ait mektupların derlenmesiyle oluşmuştur. Mecmuada yer alan mektuplar nâme-i hümayun defterleri, mühimme defterleri, İbnülemin tasnifi ve sadaret mektubî kalemi belgeleri ile karşılaştırılmıştır. Bunun neticesinde eserin, çoğu başka kaynaklarda bulunmayan, gerçek tarihi belgeleri ihtiva ettiği anlaşılmıştır. Dolayısıyla bahsi geçen münşeat mecmuasının birinci elden tarihi kaynak değerine sahip olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Münşeat Mecmuası, Rami Mehmed Paşa, arşiv belgeleri

The Role Of Archıve Documents In Determınıng The Hıstorıcal Value Of Münşeat Mecmuas: The Example Of Rami Mehmed Paşa Munseat

Öz

Münşeât Magazines are the works in which the most beautiful examples of artistic prose are seen and the ways of writing it are taught. In these works, there are many examples of official and personal correspondence, as well as historical, religious, literary texts and verses and many other useful information. Münşeat journals are an important source work for history studies as well as in the field of literary history and linguistics. Münşeat Magazines, which collect political and administrative letters, contain mostly historical source material and provide first-hand documents for researchers. The historical value of Münşeat magazines is directly proportional to the originality of the letters in the magazine. Some letters in Münşeat magazines may not be real but may have been adapted by the publisher. For this reason, it is extremely important to compare these letters with archive documents in determining the accuracy of the letters in the munseat.
In this article, it will be compared with the archive documents of the Münşeat magazine, known as Rami Mehmed Pasha Münşeat, registered in National Biblothek AF 159. The work is composed of letters belonging to the state administration, written by Rami Mehmed Pasha, Nişancı Ahmed Pasha and Moralı Damad Hasan Pasha, who served as grand vizier between January 24, 1703 and July 11, 1704. The letters in the journal were compared with the nâme-i hümayun notebooks, mühimme notebooks, the classification of İbnülemin and the Sadaret Mektubî Kalemi documents. As a result, it has been understood that the work contains real historical documents, most of which are not found in other sources. Therefore, we can say that the aforementioned journal has a first-hand historical resource value.

Anahtar Kelimeler

Münşeat Magazine, Rami Mehmed Pasha, archive documents.

Kaynakça

• Abdurrahman Daş, “Ankara Savaşı Öncesi Timur İle Yıldırım Bayezid'in Mektuplaşmaları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (SUTAD), Sayı: 15 (2004), s. 142-167.
• Abdurrahman Daş, “Ankara Savaşı’nın Sebepleri Açısından Münşeât Mecmualarında Geçen Mektupların Tarihi Değeri”, 1402 Anakara Savaşı Uluslararası Kongresi (Yıldırım - Timur) Ankara 9-12 Ekim 2012, Bildiri Kitabı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014, s. 523-542.
• Abdurrahman Daş, Şeyhülislam Hoca Sadeddin Efendi’nin Tarihçiliği Ve Münşeatı, Kimlik Yayınları, Kayseri 2018.
• Abdülkadir Özcan, “Münşeâtü’s-Selâtin”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 32 (2006), s. 20-22.
• Abdülkadir Özel, Koca Râgıb Mehmed Paşa’nın Münşe‘ât ve Telhîsâtı (Değerlendirme-Metin), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
• Ahmet Kıriş, Hicrî 1096 (1684-1685) Yılına Dair Bir Münşeat Mecmuası ve Değerlendirilmesi, Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Haz. Y. İhsan Genç vd., Başbakanlık Basımevi, Ankara 2010
• Bekir Kütükoğlu, “Münşeât Mecmualarının Osmanlı Diplomatiği Bakımından Ehemmiyeti”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri 30 Nisan – 2 Mayıs 1986, Bildiriler, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1988, s. 169—176
• Bilge Kaya Yiğit, “Münşeat Mecmuaları ve XV. Yüzyıldan Bir Münşeat Örneği”, Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu Özel Sayısı, Yıl 2, Sayı 3 (2016), s. 183-196.
• Ersin Kırca, Sadrazamlardan Mektuplar 1703-1704 (Râmî Mehmed Paşa Münşeâtı), KDY Yayıncılık, İstanbul 2020.
• Halil İbrahim Haksever, “Münşeat Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1 (1998), s. 73-86.
• Halil İbrahim Haksever, “Münşeâtlarda Yer Alan Tarihî Bilgiler”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Der Feridun Ahmed Bey, Münşeatü's-Selatin, Takvimhane-i Amire, İstanbul 1265gisi, 2/1 (2009), s. 34 (34-31.)
• Halil İbrahim Haksever, Eski Türk Edebiyatında Münşeatlar ve Nergîsî'nin Münşeatı, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Malatya 1995, s. 16
• Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt 7, 61. Kitap, cev. Vecdi Bürün, haz. Mümin Çevik-Erol Kılıç, Üçdal Neşriyat. (yıl yazılmamış).
• Hamza Konuk, Vanî Mehmed Efendi Münşe‘at’ı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseir 2001.
• Hikmet İlaydın – Adnan Sadık Erzi, “XVI. Asra Âid Bir Münşeât Mecmuası”, Belleten, Cilt XXI/82 (1957), s. 221-252.
• I.Mahmud-Nadir Şah Mektuplaşmaları 3 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defteri ( Transkripsiyon / Tıpkıbasım), haz. İbrahim Küreli, Ali Kaya, Ersin Kırca vd, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2014.
• İ. Çetin Derdiyok, “Mesîhî’nin Münşeâtı İçerisinde Yer Alan ve Yavuz Sultan Selim’in Kendi Ağzından Mısır Fethini Anlatan Bir Mektup”, XII. Türk Tarih Kongresi Ankara 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999, s. 1111-1119.
• İ. Hakkı Aksoyak, “Gelibolu Mustafa Âli’nin Menşeü’l-İnşâ İsimli Eseri”, TÜBAR, Sayı: XIX (2006), s. 225-244.
• İlhan Gök, Osmanlı Arşiv Kaynaklarından 1 Numaralı Name-i Hümayun Defteri (H.1111-1174/M.1699-1761), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019. İsa Şevik, Şah Tahmasb (1524-1576) İle Osmanlı Sarayı Arasında Teati Edilen Mektupları İçeren “Münşe‘ât-ı Atîk”in Edisyon Kritiği ve Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2008.
• İsmail Durmuş, "İnşâ," TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 22 (200), s. 334-337.
• Kırım Hanlarına Nâme-İ Hümâyûn (2 Numaralı Name Defteri), haz. Murat Cebecioğlu, Sinan Satar vd, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
• Murat Fidan, “Osmanlı Tarih Yazımında Önemli Bir Kaynak: Sultan III. Ahmed Dönemine Ait Bir Münşeat”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 13, Sayı 35 (2020), s. 547-581.
• Muzaffer Doğan, Osmanlı Devletinde İçişlerinin Yönetimi Sadaret Kethüdalığı (1730-1866), TİAV, Ankara 2016
• Mükremin Halil Yınanç, “Bayezid I”, MEB İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2 (1997), s. 369-392.
• Münşeât, Viyana National Biblotek, No: AF159
• Küçük Çelebi-zade İsma’il Asım Efendi, Münşeat-ı Asım (1173/1760), haz. Fahri Unan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• Necati Lugal, Adnan Sadık Erzi, Fatih Devrine Ait Münşeat Mecmuası, İstanbul Fetih Derneği, İstanbul 1956.
• Nihal Metin, Viyana Avusturya Kütüphanesi Nr. H.O.180D’De Kayıtlı Münşeât-ı Divân-ı Hümâyûn (Nâme-i Hümâyûn Sûretleri) (Muharrem 1099-Cemaziyelahir 1108/Kasım 1867-Ocak 1697) (İnceleme Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
• Refet Yinanç – Ömer Özkan, “Osmanlı-Safevî İlişkilerine Dair Önemli Bir Kaynak: 16. Asra Ait Bir Münşeat Mecmuası”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 60 (2011), s. 265-280.
• Serhat Kuzucu-Hacer Çıtırık, “Osmanlı Tarih Yazımında Önemli Bir Kaynak: Nâme-I Hümâyûn Defterleri ve 4 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defterinin Belge Özetleri, OTAM, Sayı 40 (2016); s. 150.
• Şerife Şule Atasağun, Konya Mevlana Müzesi İhtisas Kütüphanesi 5278 Numaralı Münşeât Mecmuası (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Tarih-i Raşid ve Zeyli Raşid Mehmed Efendi Çelebizade İsmail Asım Efendi, I. Cilt, haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur vd, Klasik Yayınları, İstanbul 2013