The Montreux Straits Convention and its Reflections in the Armenian Press

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 846 - 858, 30.09.2022

Haçadur Nersesoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.1163063

Öz

Due to their strategic importance, the Istanbul and Dardanelles Straits have been regions that many states wanted to dominate throughout history. Especially XVIII. The fact that Russia was a great power in the Black Sea in the 19th century began to pose a threat to both the Ottoman Empire and the European States. This process, called the Straits Problem, continued until the Treaty of Lausanne. With the Treaty of Lausanne, it was decided that the passage through the Straits would be free, both sides of the straits would be demilitarized and the passage of the straits would be managed by an international commission. However, Turkey, worried about the activities that Italy might carry out in the Eastern Mediterranean and the Balkans, took action to abolish the provision of demilitarization of the straits in the Treaty of Lausanne and brought this issue to the agenda for the first time at the London Disarmament Conference held in May 1933. During this period, Italy's attack on Abyssinia and Germany's placement of troops in the Rhine region in violation of the Versailles Treaty led Turkey to give a note to the countries participating in the Lausanne Conference on April 11, 1936.
After the events, negotiations started in Montreux, Switzerland, and the Montreux Straits Convention was signed on 20 July 1936. With the said contract, Turkey gained full control over the Straits and the free passage of civilian ships in peacetime was guaranteed. In addition, Turkey has gained the right to control and regulate the passage of warships in the Istanbul and Dardanelles Straits. Thus, future problems are prevented. As a matter of fact, with the attack of Russia on Ukraine on February 24, 2022, a difficult process began in this region extending to the Black Sea coast. Russia's move brought the situation of the straits, namely the 1936 Montreux Straits Convention, to the agenda again. The study aims to convey the importance of the Montreux Straits Convention and the attitude of the Armenian media at the time the contract was signed. Armenian newspapers and magazines published in Turkey and abroad will be included in the study. Columns and news written in these newspapers will be examined.

Anahtar Kelimeler

Dardenelles Strait, Bosphorus, Black Sea, Montreux Straits Convention, Armenian Press

Montreux Boğazlar Sözleşmesinin Ermeni Basınındaki Yansımaları

Öz

Stratejik önemi nedeniyle İstanbul ve Çanakkale Boğazları, tarih boyunca birçok devletin egemenliği altına almak istediği bölgeler olmuştur. Özellikle XVIII. yüzyılda Rusya’nın Karadeniz’de büyük bir güç olması hem Osmanlı Devleti hem de Avrupalı Devletler için tehdit olmaya başlamıştır. Boğazlar Sorunu olarak adlandırılan bu süreç Lozan Antlaşmasına kadar devam etmiştir. Lozan Antlaşmasıyla Boğazlardan geçişin serbest olduğu, boğazların iki yakasının askerden arındırılacağı ve boğazların geçişinin uluslararası bir komisyon tarafından idare edileceği kararı alınmıştır. Ancak İtalya’nın Doğu Akdeniz ve Balkanlarda yürütebileceği faaliyetlerden kaygı duyan Türkiye, Lozan Antlaşması’nda boğazların askerden arındırılması hükmünün kaldırılması için harekete geçmiş ve bu konuyu ilk olarak 1933 Mayıs’ında düzenlenen Londra Silahsızlandırma Konferansı’nda gündeme getirmiştir. Bu süre zarfında İtalya’nın Habeşistan’a saldırması ve Almanya’nın Versailles [Versay] Antlaşması’na aykırı hareket ederek Ren bölgesine asker yerleştirmesi, Türkiye’nin Lozan Konferansı’na katılan ülkelere 11 Nisan 1936 tarihinde nota vermesine yol açmıştır.
Yaşanan olayların ardından İsviçre’nin Montreux şehrinde görüşmeler başlamış ve 20 Temmuz 1936 tarihinde Montreux Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır. Söz konusu sözleşme ile Türkiye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkını elde etmiş ve barış zamanı sivil gemilerin serbest geçişi garanti altına alınmıştır. Ayrıca Türkiye İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında kontrol ile savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkını kazanmıştır. Böylece gelecekte yaşanabilecek problemlerin önüne geçilmiştir. Nitekim, 24 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla Karadeniz kıyılarına uzanan bu bölgede zorlu bir süreç başlamıştır. Rusya’nın hamlesi boğazların durumunu yani 1936 Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ni tekrar gündeme getirmiştir. Çalışmanın amacı Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin önemini ve sözleşmenin imzalandığı dönemde Ermeni basın organlarının tutumunu aktarmaktır. Çalışmada Türkiye ve yurt dışında yayımlanan Ermenice gazete ve dergilere yer verilecektir. Söz konusu gazetelerde kaleme alınan köşe yazıları ve haberler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı, Karadeniz, Montreux Boğazlar Sözleşmesi, Ermeni Basını

Kaynakça

• Hovian, Andranik, Iranian Armenians, Center for International Cultura, 2002.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Timaş Publishing,İstanbul, 2014.
• Aybay, Rona, “Montrö Boğazlar Sözleşmesi ve Bazı Güncel Sorunlar”, D.E.U. Journal of the Faculty of Law, Prof. Dr. A Gift to Durmuş Tezcan, Vol.: 21, Special Issue, 2019, p. r. 2729 – 2742.
• Doğru, Sami, ‘’Türk Boğazları’nın Hukuki Statüsü: Sevr ve Lozan’dan Montrö’ye Geçiş’’, D.E.U. Journal of the Faculty of Law, Issue: 2, İzmir, 2013, p. r. 123 – 169.
• Düstur Üçüncü Tertip, Vol.: 5, Necmi İstikbal Printing House, İstanbul, 1931.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Vol I: Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları, TTK Publishing, Ankara, 1953.
• Levonyan, Karekin, Hayots Barperagan Mamulı Liyagadar Tsutsak Hay Lrakrutyan Iskisbits Minçev Mer Orerı, (1794 – 1934), Melkonyan Fondation Publishing, 1934.