Osmanlı’dan Cumhuriyete Anadolu’da Karga İstilaları ve Kargalara Karşı Yürütülen Mücadeleler (1860-1965)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 1129 - 1155, 22.12.2022

Said Olgun

https://doi.org/10.21551/jhf.1196243

Öz

Ekonomisi tarıma dayanan toplumlar çekirge ve domuz başta olmak üzere tarımsal üretime zarar veren çeşitli hayvanlara karşı yüzyıllar boyunca mücadele etmek zorunda kalmışlardır. Tarlalardaki ekinlere, bağ ve bahçelerdeki meyvelere zarar veren kargalar da tarım toplumlarının mücadele ettiği hayvanlardan biri olagelmiştir. Bu mücadele çoğu zaman çiftçiler ve halk eliyle sürdürülmüş; yerel ve mahalli yönetimler almış oldukları kararlar ve çıkarmış oldukları kanunlarla mücadelenin yasal ve idarî zeminini hazırlamışlardır. İdarî ve yasal düzenlemelerle mücadelenin kimler tarafından hangi şartlar altında nasıl gerçekleştirileceği belirlenmiş; ödül ve ceza mekanizması işletilerek halkın yürütülen mücadeleye katılımı teşvik edilmiştir. Kargalar yalnızca kırsal alanda geçimini çiftçilikle temin eden köylülerin değil aynı zamanda şehir ve şehirliler için de büyük bir sorun olabilmişlerdir.
Çalışmanın ilk kısmında Osmanlı Arşiv belgeleri üzerinden Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde Edirne ve İstanbul çevresinde karşılaşılan karga istilaları ve bunlara karşı alınan önlemler ve yürütülen mücadelelere değinilmiştir. İkinci kısımda ise Cumhuriyet döneminde Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde yapılan mücadeleler dönemin ulusal gazeteleri ve Meclis Tutanakları üzerinden aktarılmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada Anadolu topraklarında bir zararlı olarak kargalara karşı yürütülen mücadeleler, halkın şikayetleri, alınan önlemler, idarî ve yasal düzenlemeler ile mücadele yöntemleri ve elde edilen sonuçlar aracılığıyla anlatılmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti, Karga, Zararlı, İtlaf

Crow Invasions and Struggles Against Crows in Anatolia from the Ottoman Empire to the Republic (1860-1965)

Öz

Societies whose economy is based on agriculture have had to struggle for centuries against various animals that harm agricultural production, especially grasshoppers and pigs. Crows, which damage the crops in the fields and the fruits in the vineyards and gardens, have been one of the animals fought by agricultural societies. This struggle was mostly carried on by the farmers and the civilian population. Central and local governments have prepared the legal and administrative ground for the struggle with the decisions they have taken and the laws they have enacted. By means of administrative and legal regulations, it has been determined by whom and under what conditions the struggle will be carried out; the participation of the public in the struggle has been ensured by operating the reward and punishment mechanism. Crows have been a big problem not only for the villagers who make a living from farming in the countryside, but also for the city and city dwellers.
In the first part of the study, the crow invasions encountered in Edirne and Istanbul in the last periods of the Ottoman Empire, the measures taken against them and the struggles were discussed through the documents obtained from the Ottoman Archive. In the second part of study, the struggles made in various cities of Anatolia during the Republican period were tried to be conveyed and evaluated through the national newspapers of the period and the parliamentary minutes. In the second part of the study, the struggles made in various cities of Anatolia during the Republican period were tried to be conveyed and evaluated through the national newspapers of the period and the parliamentary minutes. In this study, the struggles against crows as a pest in Anatolian lands were tried to be explained and evaluated through the complaints of the people, the measures taken, the methods of struggle with the administrative and legal regulations and the results obtained.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Republic of Türkiye, Crow, Agricultural Pest, Destruction

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO)
• 1297/97241, 6 Zilhicce 1316 (17 Nisan 1899).
• 2131/159792, 10 Cemaziyülevvel 1321 (4 Ağustos 1903).
• 3344/250785, 28 Cemaziyülevvel 1326 (28 Haziran 1908).
• 3360/251958, 21 Cemaziyülahır 1326 (21 Temmuz 1908).
• 3366/252443, 4 Recep 1326 (2 Ağustos 1908).
• 3381/253512, 26 Recep 1326 (24 Ağustos 1908).
• 3492/261846, 24 Muharrem 1327 (15 Şubat 1909).
• 3514/263512, 25 Safer 1327 (18 Mart 1909).
• Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umumiye Evrakı (DH.İ.UM)
• 13/1, 17 Rebiyülahir 1336 (30 Ocak 1918),
• Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umumiye Evrakı Ekleri (DH.İ.UM)
• 30/49, 15 Cemaziyülahır 1335 (8 Nisan 1917).
• 47/143, 19 Şevval 1336 (28 Temmuz 1918).
• Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD)
• 99/3, 13 Rebiyülahir 1329 (13 Nisan 1911).
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT)
• 2189/106, 2 Zilhicce 1316 (13 Nisan 1899).
• 2193/88, 15 Zilhicce 1316 (26 Nisan 1899).
• 2231/40, 1 Rebiyülahir 1317 (9 Ağustos 1899).
• 2765/66, 20 Safer 1327 (13 Mart 1909).
• 2765/66, 20 Safer 1327 (13 Mart 1909).
• 2797/87, 10 Muharrem 1327 (1 Şubat 1909).
• 2797/87, 10 Muharrem 1327 (1 Şubat 1909).
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR)
• 520/57, 7 Mayıs 1332 (20 Mayıs 1916).
• İrade Orman ve Maadin (İ.OM)
• 9/24, 5 Cemaziyülevvel 1321 (30 Temmuz 1903).
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV)
• 124/65, 20 Muharrem 1327 (11 Şubat 1909).
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD)
• 532/57, 8 Rebiyülahır 1321 (4 Temmuz 1903).
• 1225//33, 9 Ramazan 1326 (5 Ekim 1908).
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• Başbakanlık Muamelât Genel Müdürlüğü (30-10-0-0)
• 6-33-19, 6 Aralık 1923.
• Resmî Yayınlar
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi
• Süreli Yayınlar
• “Açık renkli kargalara müjde!”, Vakit, 11 Kânunuevvel 1929, s. 3.
• “Adaya büyük bir karga akını başladı”, Akşam, 28 Teşrinievvel 1930, s. 8.
• “Ankara da av haberleri”, Hâkimiyet-i Milliye, 24 Haziran 1929, s. 4.
• “Ayasofyadaki kargalar”, Akşam, 15 Mart 1932, s. 4.
• “Aydın Halkevi avcılarının karga savaşı”, Ulus, 24 Nisan 1944, s. 2.
• “Balıkesirde karga akını”, Akşam, 22 Temmuz 1948, s. 7.
• “Bir karga başı beş kuruşa!”, Akşam, 18 Mayıs 1933, s. 6.
• “Bir kargaya 25 kuruş!”, Akşam, 19 Kânunusani 1933, s. 5.
• “Cokeyin avcılığı”, Akşam, 9 Kasım 1934, s. 6.
• “Çorum Müftüsünün Azli”, Yenigün, 7 Kânunusani 1340, s. 3.
• “Edirne’de Karga Mücadelesi”, Hâkimiyet-i Milliye, 17 Nisan 1930, s. 3.
• “Edirnede karga mücadelesi”, Akşam, 2 Nisan 1939, s. 7.
• “Emanet İstikrazı”, Hâkimiyet-i Milliye, 2 Kânunuevvel 1929, s. 3.
• “Giresunda mızır hayvanla mücadele”, Vakit, 7 Şubat 1934, s. 5.
• “Haklı bir şikâyet”, Akşam, 16 Ocak 1946, s. 7.
• “Hayvanlar Ne Kadar Yaşar”, Hâkimiyet-i Milliye, 6 Mart 1930, s. 6.
• “Hayvanlar Sayı Sayabilir mi?”, Hâkimiyet-i Milliye, 8 Teşrinisani 1929, s. 6.
• “İncirli ovada karga hücumu”, Ulus, 27 Temmuz 1940, s. 2.
• “İstanbul vilâyeti ziraat müdürlüğünden”, Akşam, 12 Mayıs 1938, s. 13.
• “İstanbul vilâyeti ziraat müdürlüğünden”, Akşam, 15 Mayıs 1938, s. 16.
• “İstanbul vilâyeti ziraat müdürlüğünden”, Akşam, 18 Mayıs 1938, s. 11.
• “İstanbul Vilâyeti Ziraat Müdürlüğünden”, Tan, 16 Mayıs 1938, s. 12.
• “İstanbul Ziraat Müdüriyetinden”, Akşam, 12 Mart 1937, s. 10.
• “İstanbul Ziraat Müdüriyetinden”, Akşam, 15 Mart 1937, s. 10.
• “İstanbul Ziraat Müdüriyetinden”, Akşam, 9 Mart 1937, s. 13.
• “İstanbulda ziraat vaziyeti normal”, Kurun, 29 Mart 1937, s. 3.
• “Karga avcısı şampiyonu!”, Akşam, 24 Haziran 1929, s. 6.
• “Karga bolluğu”, Akşam, 29 Haziran 1938, s. 1.
• “Karga Gününe Hazırlık”, Hâkimiyet-i Milliye, 1 Temmuz 1929, s. 7.
• “Karga meselesi!”, Vakit, 7 Nisan 1932, s. 1.
• “Karga mücadelesi başlıyor”, Vakit, 2 Kânunuevvel 1929, s. 3.
• “Karga mücadelesi”, Akşam, 24 Kânunusani 1938, s. 6.
• “Karga mücadelesi”, Akşam, 15 Haziran 1938, s. 5.
• “Karga Mücadelesi”, Hâkimiyet-i Milliye, 10 Temmuz 1929, s. 7.
• “Karga mücadelesinden istifade yolunu bulan açıkgözler!”, Akşam, 16 Haziran 1933, s. 6.
• “Karga öldürmeğe çalışırken yaralanmış”, Akşam, 9 Haziran 1938, s. 4.
• “Karga savaşı”, Akşam, 20 Mart 1935, s. 6.
• “Karga Vurayım Derken..”, Kurun, 9 Haziran 1938, s. 10.
• “Karga vurmak istiyorum fakat…”, Akşam, 29 Kânunusani 1933, s. 9.
• “Kargalar cengi”, Akşam, 10 Kânunusani 1937, s. 5.
• “Kargalar”, Vakit, 8 Nisan 1932, s. 3.
• “Kargalara Dair Şeriye Vekâletinden Bir Sual Takriri”, Yenigün, 6 Kânunusani 1340, s. 3.
• “Kargalara karşı Tekirdağında ciddî bir savaş başlıyor”, Akşam, 6 Mart 1935, s. 6.
• “Kargalarla Mücadele”, Kurun, 27 Nisan 1936, s. 7.
• “Karilerimizin mektupları: Karga itlâf kanunu kabili tatbik değilmi?”, Akşam, 4 Nisan 1940, s. 3.
• “Kısa Haberler”, Kurun, 20 Mayıs 1938, s. 2.
• “Meclis Şeriye Vekilini Şiddetle Alkışladı -Türkiye Cumhuriyeti’ne Çok Layık Bir Şeriye Vekili-”, Yenigün, 8 Kânunusani 1340, s. 1.
• “Muzır Hayvanlarla Mücadele” Münakaşa Gazetesi, 6 Aralık 1939, s. 1.
• “Rizede sıcaklar Karga ve yaban domuzları tahribat yapıyor”, Akşam, 9 Eylül 1929, s. 2.
• “Sürek Avı”, Hâkimiyet-i Milliye, 27 Temmuz 1933, s. 2.
• “Sürek Avları”, Vakit, 16 Ocak 1934, s. 8.
• “Şehirde Karga Mücadelesi”, Kurun, 14 Mayıs 1938, s. 5.
• “Tosyada”, Hâkimiyet-i Milliye, 28 Kânunusani 1929, s. 4.
• “Üsküdarda karga mücadelesi”, Akşam, 13 Şubat 1940, s. 3.
• “Üsküdarda oturanlar Bir karga öldürmeğe mecbur”, Vakit, 13 Şubat 1940, s. 2. “Yeni bir ticaret”, Akşam, 21 Mayıs 1935, s. 3.
• “Zararlı hayvanlarla mücadele”, Akşam, 22 Haziran 1935, s. 6.
• Makale ve Kitaplar
• Ali Mümtaz, “Kargalar”, Dergâh, S. 42, 5 Kânunusani 1339 (5 Ocak 1923), s. 87.
• Ali Nazimâ, “Karga”, Maarif, C. II, S. 31, 5 Mart 1307 (17 Mart 1891), ss. 76-77.
• ATAY, Falih Rıfkı, Çankaya, Bateş Yayınları, İstanbul 1998.
• BAYTİMUR, Suha Oğuz; TATAR, Özcan, “Osmanlı Devleti’nde Çekirge İstilaları ve Sosyo-Ekonomik Hayata Etkileri (1789-1839)”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 23 (Eylül 2020), ss. 325-347.
• BOGENBAYEV, Nurbolat; CALMIRZA, Aydın, “Eski Türk Dünya Görüşündeki “Kut” ve “Karga” Kavramları”, Millî Folklor, Yıl 26, S. 103, 2014, ss. 69-79.
• CEBESOY, Ali Fuat, Sınıf Arkadaşım Atatürk, C. 1, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık (Cumhuriyet Gazetesinin Okuyucularına Armağanı), İstanbul 1997.
• DEMİRKAZIK, H. İbrahim, “Divan Şiirinde Karga”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 24, 2011, ss. 131-178.
• JILA, Namu, “Orta Asya’da Kurt ve Karga Hakkındaki Geleneksel İnanışlar ve Mitler: Wu-Sun Türkleri ve Moğollardan Örnekler”, çev. Ahmet Şahin Ata, Karadeniz, C. 2, S. 8 (2010 Sonbahar), ss. 144-156.
• KAVAK, Fadime, “Klasik Arap Edebiyatı Kaynaklarında Karga Motifi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 22, S. 1, 2013, ss. 117-142.
• KUMÇAYI, Hasan, “Günlerin Peşinden: Karga Harbi”, Kurun, 2 Mart 1937, s. 2.
• La Fontaine “Karga ile Tilki”, Hazine-i Evrâk, 1 Mayıs 1297 (13 Mayıs 1881), S. 2, ss. 20-21.
• OBUZ, Ömer, “Cumhuriyet Döneminde Çetin Bir Mücadele: Çekirge ile “Savaş””, Turkish Studies, Vol. 12/1 (2017), pp. 177-190.
• ÖZAY, Mahmut, “Kargalar”, Yorgo, Yeditepe Yay., İstanbul 1966, ss. 26-29.
• ÖZER, Sevilay, Anadolu'da Görülen Çekirge İstilaları ve Halk Üzerindeki Etkisi (1914-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• PALA, Şükrü, “Ege Bölgesi Karga Türleri, Bunların Özellikleri, Yayılışları ve Yem Çeşitleri Üzerine İncelemeler”, Bitki Koruma Bülteni, C. 3, S. 1 (1963), ss. 49-67.
• TURAN, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara 2004.
• YILDIZ, Bilal, “XIX. Yüzyıl Başlarından XX. Yüzyılın İlk Çeyreğine Kadar Denizli Çevresinde Yaşanan Çekirge İstilaları ve Yapılan Mücadele Çalışmaları”, İSTEM (Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü Dergisi), C. 11, S. 22 (Aralık 2013), ss. 69-94.
• İnternet Adresleri
• https://sozluk.gov.tr/ (E. T. 21.10.202)