Berlin Sefiri İbrahim Hakkı Paşa’nın I. Dünya Savaşı Hakkında Bilinmeyen İki Raporu (1916)

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 39 - 57, 30.03.2023

Ö. Kürşad Karacagil

https://doi.org/10.21551/jhf.1268259

Öz

Türk-Alman ilişkileri uzun bir tarihi geçmişe sahiptir. İlişkilerde önemli dönüm noktalarından birisi ve belki de en önemlisi, Türk tarihine, Harb-i Umumi ya da Cihan Harbi olarak geçen I. Dünya Savaşına müttefik olarak girilmesidir. Savaş içerisinde de ilişkilerin gelişmesine önem veren iki ülke, en tecrübeli bürokratlarını büyükelçi/ Sefir-i Kebir olarak görevlendirmişlerdir. Bu bağlamda, Osmanlı Devleti, Sadrazamlık dahil olmak üzere birçok üst düzey görevde bulunan, Darülfünunda verdiği dersler ve kitaplarıyla bilinen, batıyı ve batılı fikirleri iyi tanıyan İbrahim Hakkı Paşa’yı 21 Temmuz 1915’te Berlin’e Sefiri Kebir olarak atamıştır. Hakkı Paşa bu görevi Temmuz 1918 tarihine yani vefatına kadar sürdürmüştür.
Makalede, İbrahim Hakkı Paşa’nın bizzat kaleme aldığı iki rapor tartışılacaktır. Raporlar, 3 ve 11 Ocak 1916 tarihlerinde yani I. Dünya Savaşı’nın ortalarında yazılmış; “mahremane” ibaresiyle Osmanlı Hariciye Nezareti yollanmıştır. Raporlar birbirini tamamlar niteliktedir. Raporlarda, I. Dünya Savaşında yaşanan gelişmeler bağlamında, ateşkes, Almanya’nın savaşa bakışı, cepheler ve burada yaşanan gelişmeler, savaşın hangi devlet ya da devletler mağlup edilirse İttifak devletlerince kazanılabileceği tartışması yapılmıştır. Hatta bazı noktalarda Almanya’ya karşı eleştiriler dahi bulunmaktadır. Dönemin Osmanlı yönetimi açısından hayati öneme sahip olan bütün bu bilgiler, bizzat Berlin’de bulunan ve savaşı Almanya’nın başkentinden müşahede etme imkânına sahip olan bir Osmanlı Sefiri gözünden ele alınmıştır.
Anahtar Kelime: Birinci Dünya Savaşı, Almanya, Osmanlı Devleti

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Almanya, Osmanlı Devleti

Two Previously Unknown Reports by Ibrahim Hakki Pasha, Ottoman Ambassador to Berlin, on World War I (1916)

Öz

Perhaps the most important one of the milestones in Ottoman-German relationship is Istanbul’s decision to enter the Great War in alliance with Berlin. This decision led to intensification of diplomatic relations and the appointment of most experienced bureaucrats as diplomats in each other’s capital. A former Grand Vizier, Ibrahim Hakki Pasha, also known not only by his books and lectures in the Imperial University but also his affinity with the Western culture, was appointed in Berlin as ambassador on July 21, 1915, a position which he would hold until his death in July 1918.
This article will discuss two reports penned by Ibrahim Hakki Pasha, written at the height of the World War I, on January 3 and 16, 1916 and sent to the Porte undersigned as “secretly.” In these two reports that complement each other, several military and political issues were discussed: Germany’s approach to the war, developments in military fronts, the strategy to follow in order to secure victory over the enemy and even criticism directed against Germany. These comments is as valuable to modern historians as it was to the Ottoman government because they have the potential to reflect how an experienced Ottoman diplomats perceived the World War I and Ottomans’ alliance with the Germans.
Key Words: World War I, Germany, Ottoman Empire

Anahtar Kelimeler

World War I, Germany, Ottoman Empire

Kaynakça

• ARMAOĞLU Fahir, Siyasi Tarih, (1914-1995), İstanbul 2015, s. 101-105.
• DÖRDÜNCÜ Muharrem, Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Avrupa Seyahati, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:17, S. 1, 2015, s. 79-97.
• KARACAGİL Kürşad, Alman İmparatoru İstanbul’da (1917), Gazi Akademik Bakış, Sayı 12, Ankara 2013, s.111-133.
• Kurşun Zekeriya, “İbrahim Hakkı Paşa”, DİA, C. 21,2000, s. 311-314.
• İPŞİRLİ Mehmet, “Mahreç”, DİA, C. 27, 2003, s. 387-388.
• OLGUN Said, Mahmut Muhtar Paşa (1867-1935) Hayatı, Askeri ve Siyasi Faaliyetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006, s. 251.
• ÖNSOY Rifat, Türk-Alman İktisadî Münasebetleri, İstanbul 1982, s. 41.
• ÖNSOY Rifat, Türkiye’deki Almanya 1914-1918, (Almanya’nın Türkiye’deki Kültürel Etkinliği ve Robert Bosch), Ankara 2004.
• WALLACH Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anotomisi (Çev. Fahri Çeliker), Ankara 1985.
• YAVUZ Celalettin, Atatürk ve Almanya, Ankara 2010.