The Hisba is considered one of the significant institutions in the Islamic state from an economic perspective، resonating through history from the time of the Prophet Muhammad (peace be upon him) to the Ottoman Empire and maintaining value in select Islamic countries today.
Based on this importance of Hisba، this research paper is structured into three distinct sections. The first segment serves to define the Hisba institution and shows its position and value in the Holy Qur’an، the Sunnah of the Prophet، and Islamic economics. The second part studies the interconnection between Hisba and economics، explaining its vital role in market monitoring and regulation، price control، monitoring for monopolistic practices، and the assessment of product quality.
Lastly، the third section concentrates on a selection of practical treatises and works within the domain of Hisba. These include seven notable works spanning centuries، from the "Ahkam Al-Suq" by Al-Kinani (289 AH) to ‘Ma’alim al-Qurbah fi Ahkam al-Hisba’ by Ibn Al-Akhwa (729 AH). The topics and issues were addressed، and the methodologies of the authors were analyzed in terms of their practical approach، away from theoretical discussions. Notable examples include "Ahkam Al-Suq،" a compilation of market-related issues addressed through practical experience، and the writings of scholars like Al-Shayzari، Ibn Abdun and Ibn Bassam، who detailed Al-Hisbah's role in industries and commerce. These texts discuss market ethics، deceit، fraud، monopoly، pricing، and prevailing market practices.
Keywords: Hisba، economy، regulation، practical works.
تعتبر الحسبة من المؤسسات المهمة في الدولة من الناحية الاقتصادية، حيث كان لها دوراً بارزاً خلال الدولة الإسلامية منذ عهد النبي صلى الله عليه وسلم وانتهاءً بالدولة العثمانية، وبقيت هذه الأهمية مستمرة حتى عصرنا الحالي في بعض البلدان الإسلامية. وانطلاقًا من هذه الأهمية للحسبة جاءت هذه الورقة البحثية مقسمة إلى ثلاثة أقسام، القسم الأول منها يعرّف مؤسسة الحسبة باختصار، ويبيّن مكانتها في القرآن الكريم والسنة النبوية والاقتصاد الإسلامي، ومهام المحتسب وصلاحياته، والقسم الثاني يوضح العلاقة الرابطة بين الحسبة وبين الاقتصاد، وذلك من خلال بيان دورها في رقابة الأسواق وتنظيمها، وموقفها من التسعير والاحتكار، ومن ثم مراقبة المنتجات وتقييم جودتها. أما القسم الثالث والأخير فهو يسعى إلى إبراز بعض المؤلفات التطبيقية التي وُضعت في الحسبة، وكانت هذه المؤلفات من مختلف القرون ابتداءً بكتاب "أحكام السوق" للكناني (289هـ( وانتهاء بكتاب "معالم القربة في أحكام الحسبة" لابن الاخوة (729 هـ(، حيث تم تحليل سبعة من الكتب في مختلف العصور، ودُرست المسائل والموضوعات فيها، وتم تحليل مناهج مؤلفيها، من حيث كلامهم في الحسبة بشكل تطبيقي بعيداً عن الكلام النظري، وذلك ككتاب "أحكام السوق" الذي هو نتاج العديد من المسائل التي جرت بشكل عملي في السوق وطُرحت على ابن عمر فأصلها ووضع لها الأجوبة الرصينة، وغيره من الكتب ككتاب الشيزري وابن عبدون وابن بسام الذين فصّلوا الكلام في دور الحسبة على أرباب الصنائع والتجارات وأحكام السوق من الغش والتدليس والاحتكار والتسعير وما يدور حولها من المعاملات السائدة في السوق.الكلمات المفتاحية: الحسبة، الاقتصاد، الرقابة، المؤلفات التطبيقية.
Hisbe teşkilatı iktisâdî açıdan İslâm devletinin en önemli kurumlarından biri sayılmaktaydı. Nitekim Asr-ı saadetten Osmanlı Devleti’nin yıkılış dönemlerine kadar hisbenin müslüman devletlerin yönetim sistemi ve kamu düzeninde bâriz bir rolü olduğu görülmektedir. Günümüzde bazı İslam ülkeleri için bu önem devam etmektedir. Bu çalışma, hisbenin sâhip olduğu bu önemden yola çıkarak ortaya konulmuş ve 3 bölüme ayrılmıştır. İlk bölüm kısaca hisbe kurumunu tanıtmakta ve onun Kuran’da, sünnette ve İslam iktisâdındaki yerini açıklamaktadır. İkinci bölüm ise hisbenin pazarları denetleyip düzenlemesi, narh (fiyat belirleme) ve karaborsacılığa dâir tutumu ve ürünleri denetleyip kalitelerini kontrol etmesi gibi rollerini beyân ederek iktisatla arasındaki ilişkiyi ele almaktadır. Üçüncü ve son bölüm ise hisbe alanında uygulamalı yöntem üzere verilmiş olan eserleri ele almaktadır. Bunlar, farklı asırlarda yazılıp Kinânî’nin (h. 289) “Ahkâmu’s-Sûk” eserinden başlayıp İbnü'l-Uhuvve’nın (h. 729) “Meʿâlimü’l-ḳurbe fî aḥkâmi’l-ḥisbe”. Zira bu çalışma için 7 eser seçilip onlardaki mesele ve konular incellenmiş ve müelliflerinin izledikleri yöntemler analiz edilmiştir. Nitekim bu eserlerde müelliflerin teorik konuşmadan uzak bir şekilde uygulamaya yönelik olduğu görülmektedir. Örneğin “Ahkâmu’s-Sûk” kitabı، uygulamada gerçekten pazarda karşılaşılıp İbn Ömer’e getirilen gerçek meselelerden ve onun bu meseleleri yaptığı temellendirmeler ve verdiği sağlam cevaplardan meydana gelmiştir. Şeyzerî، İbn Abdûn، İbn Bessâm، İbnu’r-Rıf’at gibi meslek ve ticâret erbâbına karşı hisbenin rolü، aldatmaca، tedlîs، karaborsacılık، narh ve ve bunlarla ilgili pazarda dönen diğer mu’âmelelere dâir hükümleri ele alan müelliflerin kitaplarında da yine uygulamalı yöntem görülmektedir.
Birincil Dil | Arapça |
---|---|
Konular | İslam Ekonomisi |
Bölüm | Makaleler |
Yazarlar | |
Erken Görünüm Tarihi | 27 Mayıs 2024 |
Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2024 |
Gönderilme Tarihi | 14 Kasım 2023 |
Kabul Tarihi | 14 Şubat 2024 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 10 Sayı: 1 |