7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Anlatım Bozukluğu Etkinlikleri Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2022, Volume: 6 Issue: 12, 226 - 247, 30.08.2022

Mehmet Cengiz Çakmak

Abstract

Anlatım bozukluğu, bir cümlenin bağdaşıklığa (anlama) ve bağlaşıklığa (dil bilgisine) aykırılık göstermesidir. İfade edilmek istenen niyetin karşıya doğru aktarılabilmesi için anlatımın açık, yalın, düzgün, anlamsal bütünlüğe sahip nitelikte olması gerekir. Anlatım bozukluklarının öğretimi ortaokul kademesinde 7. ve 8. sınıf düzeyinde yapılmaktadır. Anlama dayalı anlatım bozuklukları 7. sınıf, dil bilgisine dayalı anlatım bozuklukları ise 8. sınıf kazanımları içinde yer almaktadır. Öte yandan 2006’dan günümüze kullanılan tüm Türkçe öğretim programlarının genel ve özel amaçları incelendiğinde tüm programlarda -hemen hemen benzer ifadelerle- eleştirel düşünebilen, mantık yürütebilen, çıkarım yapabilen bireylerin yetiştirilmesinin amaçlandığı görülmektedir.
Çalışmada nitel araştırma modeli kullanılmış, veriler ise doküman incelemesi yöntemiyle elde edilmiştir. Çalışmada dil bilgisi öğretimi konularından olan anlama dayalı anlatım bozukluklarının programda ve ders kitaplarında nasıl ele alındığı incelenmiştir. İncelenen kitaplar, 2018-2019 ile 2021-2022 eğitim-öğretim yılları arasında Gaziantep’te okutulan iki 7. sınıf Türkçe ders kitabıdır. Bu kitapların seçilmesinin nedeni, ilgili kitapların 2018 tarihli son öğretim programının kullanıma girdiği eğitim-öğretim yılından itibaren oluşturulan son/güncel ders kitapları olmalarıdır. Araştırmada daha çok anlatım bozukluğu taşıyan cümlelerin nasıl düzeltilebileceğine dair ders kitaplarında verilen örnek cümleler üzerinde durulmuştur. Bunlar dışında kalan diğer cümlelerin de nasıl düzeltilebileceğine dair olasılıklar ifade edilmiştir. Anlama dayalı anlatım bozukluklarını içeren etkinliklerin öğretim programında yer verilen amaçları destekler nitelikte olup olmadığı irdelenmiştir.
Araştırma sonuçlarına göre, incelenen ders kitaplarında anlatım bozukluğu taşıyan cümlelerin tespitine ve düzeltilmesine dair tek yönlü bir bakış açısının hâkim olduğu görülmektedir. Ders kitaplarında sanki soruların tek bir doğru cevabı varmış veya anlatımı bozuk olan cümle sadece tek şekilde düzeltilebilirmiş gibi bir kabul söz konusudur. Bu bakış açsıyla oluşturulan ders kitaplarının programda belirtilen özel hedeflere ulaşılmasına katkı sunması mümkün görünmemektedir.

Keywords

Dil bilgisi, anlama dayalı anlatım bozuklukları, Türkçe öğretim programı, Türkçe ders kitabı

References

• Akbaş, A, V. (2011). Dil bilgisi. İstanbul: Konak Yayınları.
• Çelik, E. (2014). Romanya'da okutulan ve rumen eğitim bakanlığı tarafından basılan ilköğretim Türkçe ders kitaplarının yazım, noktalama yanlışlıkları ve anlatım bozuklukları bakımından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Çetinkaya, G. & Ülper, H. (2015). Anlatım bozukluğu taşıyan tümcelerin kabul edilebilirliği ve kavranılabilirliği: öğrenci okurlar üzerinden karşılaştırmalı bir inceleme. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt: 12-1, Sayı: 23, s.251-264
• Demir, T. (2013). Türkçe dilbilgisi. Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım.
• Demirci, N. (2009). 2006 yılı Türkçe öğretim programına göre hazırlanan 6. ve 7. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki dil yanlışları ve anlatım bozuklukları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• İleri, C. (2010). Tükiye Türkçesinde dizim ve dizime bağlı anlatım bozuklukları. Ankara: Ürün Yayınları.
• Kavcar, C., Oğuzkan, F., Aksoy, Ö. (2002). Yazılı ve sözlü anlatım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. sınıflar). Ankara: MEB Yayınları.
• MEB. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 7. sınıf türkçe ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
• MEB. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 7. sınıf türkçe ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
• Saydam, E. (2016). Giresun ili yerel (yazılı) basınında yapılan yazım-noktalama yanlışlıkları ve anlatım bozuklukları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Özdem, A. (2012). Çanakkale'deki yerel gazetelerin anlatım bozuklukları açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.