Türk Kültüründe Kütüphaneler ve Eğitim Hayatımıza Etkileri: Cumhuriyet Öncesi Dönem

Year 2013, Volume: 4 Issue: 2, 105 - 124, 01.12.2013

Buket Candan

Abstract

Kültür hayatımızda eğitim kurumlarıyla birlikte doğup gelişen ve yaklaşık bin yıldır varlığını sürdüren kütüphane kurumu, eğitim sürecinin bir ürünüdür ve günümüzde de bilgi aktarımının gerçekleştirilmesini sağlayan temel kurumlardan biri olarak hizmet vermektedir. Geçmişi anlamanın, geleceği şekillendirmeye olumlu yönde katkı sağlayacağı düşüncesiyle bu araştırmada eğitimimizde kütüphanelerin tarihsel gelişimi, kültürel mirasımızdaki ilk yazılı belgelerden günümüze kadar tarihsel bir perspektifte incelenmekte ve eğitim hayatımıza etkileri ortaya konmaktadır. Ancak incelenen zaman diliminin genişliği nedeniyle, bu yazının konusu Cumhuriyet Öncesi Dönem ile sınırlandırılmıştır.

Keywords

Eğitim ve Kütüphaneler, Kütüphanecilik Tarihi, İslamiyet, Çağdaşlaşma, Türk Kültürü

Libraries in Turkish Culture and Its Effects on Our Education Life: Pre-Republic Period

Abstract

In our culture life, library institution which was born and developing with educational institutions and existing for nearly thousand years is the products of education process and serves as one of the fundamental institutions that ensures the information transfer process can be realized today. Thinking that understanding the past will positively contribute to shaping the future, historical development of libraries in our education is scrutinized through a historical perspective ranging from the initial written documents in our cultural heritage to present times and are determined through the effects of our education within the scope of this study. Due to the wideness of the time period examined, however, the subject matter of this piece of work was limited to the Pre-republican Period.

Keywords

Education and Libraries, History of Librarianship, Islam, Becoming Contemporary, Turkish Culture

References

• Adıvar, A.A. (2000). Osmanlı Türklerinde ilim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akyüz, Y. (1999). 17. yüzyıldan günümüze Türk eğitiminde başlıca düzenleme ve geliştirme çabaları (Genel özellikler ve doğrultular). Osmanlı devletinde bilim kültür ve kütüphaneler içinde (39-62). Ö. Bayram ve ark. (Yay. Haz.), Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi: M.Ö. 1000-M.S. 2013. Ankara: Pegem Akademi.
• Alptekin, C. (1988). Musul atabekliği. Doğuştan günümüze büyükİslam tarihi, c.7 içinde (533-594). İstanbul: Çağ Yayınları.
• Anameriç, H. (2006). Osmanlılarda kütüphane kültürü ve bilimsel yaşama etkisi. OTAM (19): 53-78.
• Anameriç, H. (2011). İstanbul kütüphanelerinin batı bilim ve kültür hayatına etkileri: XIX.-XX. yüzyıllar ve Cumhuriyet’in İlk yılları. 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi: Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul Bildiriler II içinde (527-564). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Atay, H. (1983). Osmanlılarda yüksek din eğitimi: Medrese programları, icazetnameler, ıslahat hareketleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Atılgan, D. (1991). Eğitim ve kütüphane. Türk Kütüphaneciliği 5(2): 69-72.
• Atılgan, D. (2008). Türkiye’de üniversite kütüphanelerinin tarihi. Türk Kütüphaneciliği 22(4): 451-458.
• Baltacı, C. (1994). İstanbul medreseleri hakkında notlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Banarlı, N.S. (1971). Resimli Türk edebiyatı tarihi: 2 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Başaran, İ.E. (2007). Eğitim bilimine giriş. Ankara: Ekinoks.
• Baysal, J. (1983). Kütüphanecilik. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.5 içinde (1306-1310). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2008). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (1995). Türk bilim ve matbaacılık tarihinde mühendishane, mühendishane matbaası ve kütüphanesi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Bilhan, S. (1982). 900 yıllık bir Türk öğretim kurumu Buğra Han Tamğaç medresesi vakıf belgesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(2): 117-124.
• Bilhan, S. (1988). Orta Asya bilgin Türk hükümdarları devrinde eğitim, bilim, sanat. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bossert, H.T. (2010). Tabı sanatının keşfi. İkinci Türk Tarih Kongresi Tebliğler içinde (ss. 421-430). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cunbur, M. (1957). Fatih devri kütüphaneleri ve kütüphaneciliği. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 6(4): 1-16.
• Cunbur, M. (1960). “Onsekizinci yüzyılda bir okul kütüphanesinin açılışı”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 8(1-2): 1-5.
• Cunbur, M. (1962). Vakfiyelere göre eski Türk kütüphanelerinin yönetimi. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 11(1-2): 3-20.
• Cunbur, M. (1963). Türk kütüphaneciliğinin tarihi kökleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 12(3-4): 105-116.
• Cunbur, M. (1964a). Tanzimat'ın kütüphaneciliğimize etkileri. Belleten 28(112): 691-701.
• Cunbur, M. (1964b). Münif Paşa ve kütüphanelerin yönetimiyle ilgili ilk resmi talimatname. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 13(1-2): 28- 35.
• Cunbur, M. (1966). Tarihimizde Anadolu’da kütüphane kurma çabaları. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 15(3): 129-133.
• Cunbur, M. (1968). Kanuni devrinde kitap sanatı, kütüphaneleri ve Süleymaniye kütüphanesi. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 17(3): 134-142.
• Cüneyd, Y.M. (2009). İslam aleminde vakıf kütüphaneciliğinin doğuşu ve gelişimi: Kültür mirasının içeriği Çev. Süheyl Sapan, İstanbul: Pak Ajans Yayıncılık.
• Çelebi, Ahmed (1976). İslam’da eğitim-öğretim tarihi Çev. Ali Yardım, İstanbul: Damla Yayınevi.
• d’Ohsson, A.C. (2008). Moğol tarihi. Çev. Bahadır Apaydın, İstanbul: Nesnel Yayınlar. Emsen, S. (1960). Osmanlı imparatorluğu devrinde Türkiye kütüphanelerinin tarihçesi. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 9(1-2): 14-35.
• Ergin, O. (1939). Türkiye maarif tarihi. İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• Ersoy, O. (1959). Türkiye’ye matbaanın girişi ve ilk basılan eserler. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Erünsal, İ.E. (1991). Türk kütüphaneleri tarihi II: Kuruluştan Tanzimata kadar Osmanlı vakıf kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Erünsal, İ.E. (1998). The expansion and reorganization of the otoman library system: 1754-1839. Belleten 62(235): 831-849.
• Erünsal, İ.E. (1999a). Osmanlılarda kütüphane ve kütüphaneci geleneği. Osmanlı Ansiklopedisi, c.11 içinde (699-719). Ankara: Yeni Türkiye
• Erünsal, İ.E. (1999b). Osmanlı kütüphanelerinin tarihi gelişimi. Ö Bayram ve ark. (Yay. Haz.). Osmanlı Devletinde bilim, kültür ve kütüphaneler içinde (ss. 235-246). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Eyice, S. (2001). Mescid, İslam Ansiklopedisi, c.8 içinde (1-118). Eskişehir: MEB.
• Flemming, B. (2001). Türkler-Anadolu beylikleri. İslam Ansiklopedisi, c.12/2 içinde (280-286). Eskişehir: MEB.
• Gerçek, S.N. (1939). Türk matbaacılığı I: Müteferrifa Matbaası. İstanbul: Maarif Vekaleti.
• İnalcık, H. (2001). Türkler-Osmanlılar. İslam Ansiklopedisi, c.12/2 içinde (286-308). Eskişehir: MEB.
• Kaçar, M. (2013). Türklerde bilim. C. Öztürk (Yay. Haz.). Türk tarihi ve kültürü içinde (ss. 369-392). Ankara: Pegem Akademi.
• Kafesoğlu, İ. (2001a). Türkler. İslam Ansiklopedisi, c.12/2 içinde (142-280). Eskişehir: MEB.
• Kafesoğlu, İ. (2001b). Kök-Böri. İslam Ansiklopedisi içinde (c. 6, ss. 885- 892). Eskişehir: MEB.
• Köprülü, M.F. (1981). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Köprülü, M.F. (1999). Osmanlı devletinin kuruluşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M.F. (2001). Ata. İslam Ansiklopedisi içinde (c.1, ss. 711-718). Eskişehir: MEB.
• Kurt, Y. (1991). Ramazanoğullarının vakıfları. Onuncu Türk Tarih Kongresi Bildirileri içinde (1013-1034).Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları.
• Mahmud Cevad İbnü'ş-Şeyh Nafi. (2001). Maarif-i Umumiye Nezareti tarihçe-i teşkilat ve icraatı: XIX. asır Osmanlı maarif tarihi. Taceddin Kayaoğlu (Yay. Haz.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ocak, A.Y. (2012). Türk sufiliğine bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oral, E. (2013). Osmanlı imparatorluğu. C. Öztürk (Yay. Haz.). Türk tarihi ve kültürü içinde (ss. 107-137). Ankara: Pegem Akademi.
• Parmaksızoğlu, İ. (1974). “Türk kütüphaneciliğinde gelişmeler”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 23(2): 87-93.
• Rukancı, F.,Anameriç, H. (2006). Libraries as science, education and cultural in stitutions in the Ottoman Empire (XIVth-XVIIthcenturies). Libri 56(4): 252-263.
• Salman, H. (2013). İslamiyetten önceki Türk devletleri. C. Öztürk (Yay. Haz.). Türk tarihi ve kültürü içinde (ss. 10-30). Ankara: Pegem Akademi.
• Sayılı, A. (1948). Vaciddiye medresesi. Belleten 12(45-48): 655-666
• Sefercioğlu, N. (1999). Osmanlı döneminde kütüphane katalogları. Ö Bayram ve ark. (Yay. Haz.). Osmanlı Devletinde bilim, kültür ve kütüphaneler içinde (ss. 143-152). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Shera, J. (1972). The foundation of education for librarianship. New York: Beckerand Hayes.
• Soysal, Ö. (2007a). “Deniz harp okulu kütüphanesi’nin tarihsel konumu ve çağdaş niteliği üzerine” Türk kütüphaneciliği/Bilginin yazgısı içinde(ss. 41-46). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Soysal, Ö. (2007b). XIX ve XX. yüzyıllar Osmanlı siyasal yaşamının kütüphane kütüphaneciliği/Bilginin yazgısı içinde (ss. 17-26). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği. etkileyen iki olgusu. Türk
• Soysal, Ö. (2007c). XIX yüzyıl sonlarında Türk ulusal kütüphanesini kurma girişimi. Türk kütüphaneciliği/Bilginin yazgısı içinde (ss. 239-246). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Stein, A. (1933). On ancient Central-Asian tracks: Brief narrative of thre eexpeditions in Innermost Asia and North-Western China. London: Macmillan and Co.
• Tekeli, S., Kahya, E., Dosay, M., Demir, R., Topdemir, H.G., Unat, Y., Aydın, A.K. (2001). Bilim tarihine giriş. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Turan, O. (1947). “Selçuklu devri vakfiyeleri I: Şemseddin Altun Aba Vakfiyesi ve Hayatı”. Belleten 11(41-44): 197-221.
• Turan, O. (2010). Selçuklular tarihi ve Türk-İslam medeniyeti. İstanbul: Ötüken neşriyat.
• Uğurlu, M.C. (1997). 14 Mart tıp bayramının düşündürdükleri. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 50 (1): 1-5.
• UNESCO (1994). The public library manifesto. IFLANET. Erişim tarihi: 16 Ekim 2013. http://archive.ifla.org/VII/s8/unesco/eng.htm.
• UNESCO/IFLA (2000). The school library manifesto. IFLANET. Erişim tarihi: 16 Ekim 2013. http://archive.ifla.org/VII/s11/pubs/manifest.htm.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1984). Osmanlı devletinin ilmiye teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2011). Osmanlı tarihi c.I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Ünver, S. (1970). Anadolu Selçukluları zamanında umumi ve hususi kütüphaneler. Atatürk Konferansları II içinde (2-27).Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları.
• Ünver, S. (2010). Selçuklular zamanında kütüphaneler üzerine yeni örnekler ve bazı mülahazalar. Üçüncü Türk Tarih Kongresi Tebliğleri içinde (642-646).Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları.
• Yazberdiyev, A. (1998). Eski Merv ve kütüphaneleri. T. Ege ve A. Karataş (Yay. Haz.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yazıcı, N. (2013). İlk Müslüman Türk devletleri. C. Öztürk (Yay. Haz.). Türk tarihi ve kültürü içinde (ss. 31-79). Ankara: Pegem Akademi.
• Yılmaz, B. (2004). Türkiye’de eğitim politikası ve kütüphane. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Yılmaz, Y. (2002). Kanuni vakfiyesi ve Süleymaniye külliyesi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.