Osmanlı Devri Akşehir Vakıflarına Genel Bir Bakış

Yıl 2011, Cilt: 2 Sayı: 2, 231 - 248, 01.12.2011

Volkan Ertürk

Öz

Karakteristik bir Osmanlı şehri olan Akşehir, Anadolu Selçukluları başkenti olan Konya’ya çok yakın ve önemli yollar üzerinde olması nedeniyle mühim bir merkez olmuştur. Bu sebeplerden dolayı, vakıf sisteminin en güzel örneklerinin görüldüğü Akşehir ve çevresinde, çok sayıda cami, mescit, medrese, zaviye, türbe, çeşme v.s gibi eserler, vakıf sistemi aracılığıyla kurulmuştur. Akşehir vakıflarına genel bir bakış yapmayı amaçlayan çalışmamızda, Akşehir’deki vakıfların takribi yüz yıllık süreçteki değişim ve gelişimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Buna ilaveten Akşehir vakıflarının sosyo-ekonomik yapı içerisinde oynadıkları roller ortaya konulmuştur. Çalışmamızın nihayetinde, Osmanlı devri Akşehir vakıflarının, hem gelirleri hem de nüfuz ettiği alanlar açısından Osmanlı vakıf uygulamaları içerisinde müstesna bir yer teşkil ettiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akşehir, Vakıf, Osmanlı, Şehir, Gelir

A General Review of Akşehir Foundations in Ottoman Period

Öz

Akşehir, a characteristic Ottoman town, has been an important center due to its location near Konya, the capital of Anatolian Seljuks and important trade routes. Because of these, in Akşehir and its nearby where the most beatiful samples of foundations were seen, a lot of mosques, small mosques, religious schools, dervish lodges, tombs and fountains were founded through the system of foundations. In this review in which we aim at looking at Akşehir foundations generally, we tried to trace the change and development Akşehir foundations experienced through nearly hundred years. In addition to this, we tried to elaborate the roles Akşehir foundations played in socio-economic structure. At the end of our study, it is understood that in the Ottoman period Akşehir foundations had a significant place within the practice of Ottoman foundations with regard to both their revenues and their spheres of influence.

Anahtar Kelimeler

Akşehir, Foundation, Ottoman, Town, Income

Kaynakça

• I- Arşiv Kaynakları
• A- Başbakanlık Osmanlı Arşivi a) Tahrir Defterleri Nr. 40, 387, 399
• B- Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivi a) Tahrir Defterleri Nr. 104 b) Vakıf Defterleri Nr. 564, 565, 584
• C- İstanbul Belediyesi Atatürk Kütüphanesi Muallim Cevdet Tasnifi Nr. 116/1
• II- Yayınlanmış Vesikalar
• EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, I-III, İstanbul 1314.
• III- Araştırma ve İncelemeler
• ANILIR, Y. (1986). Akşehir Tarihi ve Tarihi Eserleri, Akşehir.
• ARSEVEN, E. (1966). “Mescid”, Sanat Ansiklobedisi, III/15, s. 1308, İstanbul.
• ASLANAPA, O. (1973). Türk Sanatı II, İstanbul.
• BALTACI, C. (1976). XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul.
• BARKAN, Ö.L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, VD, II, s. 279-386, Ankara.
• BİZBİRLİK, A. (1999). “Osmanlı Toplumunda Vakıfların Sosyo-Ekonomik Boyutları ve Buna Dair Örnekler”, Osmanlı, c. V, s. 56-61, Ankara.
• DARKOT, B. (1987). “Akşehir”, İA, I, s. 277, Eskişehir.
• DEMİRALP, Y. (1996). Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları, Ankara.
• DEMİREL, Ö. (2000). Osmanlı Vakıf-ùehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas ùehir Hayatında Vakıfların Rolü, Ankara.
• DEMİREL, Ö. (1992). “Sivas Çeşmeleri”, OTAM, III, s.169-178, Ankara.
• ERDOöRU, M.A. (1994). “Karaman Vilâyeti Zaviyeleri”, Tarih İncelemeleri, IX, s. 89–105, İzmir.
• ERDOöRU, M.A. (2003). Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilayetinde Vakıflar, I, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/ 1, s. 119– 160, İzmir.
• ERDOöRU, M.A. (2003). Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilayetinde Vakıflar, I, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/ 2, s. 99–140, İzmir.
• ERDOöRU, M.A. (2004). Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilayetinde Vakıflar, I, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/1, s. 119–154, İzmir.
• ERDOöRU, M.A. (2004). Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilayetinde Vakıflar, I, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/2, s. 141–176, İzmir.
• EYİCE, S. (1997). “Mescid”, İA, VIII, s. 101, İstanbul.
• HUART, C. (1978). Mevleviler Beldesi Konya, İstanbul.
• KONYALI, İ.H. (1945). Nasreddin Hocanın ùehri Akşehir Tarihi, Turistik Kılavuz, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, F. (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”, VD, c. II, s. 1-3, Ankara.
• KURT, İ. (1997). “Vakıf Müessesesi XV ve XVI. Asır Vakıfları”, XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, s. 521-523, İstanbul.
• MANGALTEPE, İ. (1997). XVI. Yüzyıl Başlarında Akşehir Vakıfları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• OCAK, A.Y., FAROQHI, S. (1997). “Zaviye”, İA, XIII, s. 468, Eskişehir.
• ÖNKAL, A., BOZKURT, N. (1993). “Cami”, DİA, VII, s. 47, İstanbul.
• ÖNKAL, H. (1994). “Türk Türbe Mimarisinde Aksaray Türbelerinin Yeri”, Aksaray ve Cemâleddin-i Aksarâyi Sempozyumu, s. 163, Aksaray.
• ÖZDEMİR, R. (1994). “Osmanlı Devleti’nin Tarikat, Tekke ve Zaviyelere Karşı Siyaseti”, OTAM, V, s. 265-299, Ankara.
• ÖZTÜRK, N. (2002). “Osmanlı Döneminde Vakıflar”, Türkler, c. X, s. 443, Ankara.
• PAKALIN, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul.
• RAMSAY, W.M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Çev. M. Pektaş, İstanbul.
• SAMUR, T. (1997). Akşehir’deki Türk Mimari Eserleri, İstanbul.
• ùAHİN, İ. (1989). “Akşehir”, DİA, II, s. 298, İstanbul.
• ùİMùİRGİL, A. (1992). “XVI. Yüzyılda Tokat Medreseleri”, Tarih İncelemeleri, VII, s. 228, İzmir.
• TEXIER, C. (2002). Küçük Asya, Yayına Hazırlayanlar: Kazım Yaşar Kopraman – Musa Yıldız, II, Ankara.
• UZUNÇARùILI, İ.H. (1984). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara.
• YEDİYILDIZ, B. (2002). “Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları Ya da Türk Hayrat Sistemi”, Osmanlı, c. V, s. 17-31, Ankara.
• YEDİYILDIZ, B. (1986). “Vakıf”, İA, c. XIII, s. 153-172, İstanbul.
• YEDİYILDIZ, B. (1994). “Câmi”, D.G.B.İ.T., s. 76, Konya.
• YILMAZÇELİK, İ. (1985). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790- 1840), Ankara.
• YÜKSEL, H. (1998). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683), Sivas.
• YÜKSEL, İ.A. (1983). Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid-Yavuz Selim Devri (886-926/1481-1520), İstanbul.