Ortaokul Öğrencilerinin Okuma Eğilimi ve Okur Kimliğine Genel Bir Bakış

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 764 - 808, 29.10.2025

Sevil Hasırcı Aksoy , Mehmet Ali Baz , Veysi Çelebi , Mehmet Kurtlucan

https://doi.org/10.31464/jlere.1687929

Abstract

Bu araştırma, ortaokul öğrencilerinin kitap okuma eğilimlerini ve okur kimliğini etkileyen dışsal etmenleri ve bu eğilimlerin çocuk gerçekliğine uygunluğunu incelemektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik (olgubilimsel) desenle yürütülen çalışmanın katılımcıları, 2024-2025 eğitim öğretim yılında Gaziantep ilinde öğrenim gören 5- 8. sınıf 865 ortaokul öğrencisinden oluşmaktadır. Araştırmanın verileri, iki bölümden oluşan -kişisel bilgi ve okuma eğilimlerini belirleyen dış etmenler- yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla elde edilmiş; olgubilimsel indirgeme, imgesel çeşitleme ve öz aşamaları uygulanarak çözümlenmiştir. Bulgular, katılımcıların kitap seçiminde kişisel ilgi, beğeni, arkadaş önerisi ve medya etkisi gibi birçok etmenin belirleyici olduğunu; en çok tercih edilen türlerin öykü ve roman olduğunu; ancak katılımcıların kitap içeriklerini yeterince ayrıntılandıramadıklarını göstermektedir. Ayrıca katılımcılarca önerilen ve okunan kitapların yarısından fazlasının gelişim düzeylerine uygun olmadığı saptanmıştır. Popüler kültür etkisinde olan kitaplara eğilim gösterildiği ve bu kitapların çocuk gerçekliğiyle çelişen temalar içerdiği elde edilen bulgular arasındadır. Bu çalışma, çocukların okuma eğilimlerinin yönlendirilmesinde ve okur kimliğinin oluşumunda nitelikli yapıtların seçimine, öğretmen ve ebeveyn desteğiyle çok yönlü bir stratejiye duyulan gereksinimi ortaya koymaktadır.
Anahtar sözcükler: okumayı etkileyen dış etmenler, okuma eğilimi, okur kimliği ve kitap okuma

Keywords

okumayı etkileyen dış etmenler , okuma eğilimi , okur kimliği , kitap okuma

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımızı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimizi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimizi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımızı, çalışmada etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimizi beyan ederiz. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumuzu bildiririz. Bu araştırma, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulunun 03/04-2024 tarihli 481238 belge sayı numaralı kararı ile alınan izinle yürütülmüştür

An Overview of Middle School Students’ Reading Tendencies and Reader Identity

Abstract

This research examines the external factors that affect middle school students' book reading tendencies and reader identity and the relevance of these tendencies to children's reality. Conducted using a phenomenological design, the research involved 865 students from grades 5 to 8 in Gaziantep during the 2024–2025 academic year. Data were collected through a structured interview form covering personal information and external influences on reading habits and were analyzed via phenomenological reduction, imaginative variation, and essence description. Findings revealed that personal interests, peer influence, and media were key factors affecting book selection, with short stories and novels being the most favored genres. However, many students struggled to articulate book content in detail. Moreover, over half of the books read and recommended by the participants were not suitable for their developmental levels. This study highlights a growing inclination toward popular culture-driven books and emphasizes the need for teacher and parent-supported strategies to guide students’ reading tendencies and foster their reader identity.
Key words: external factors influencing reading, reading tendency, reader identity, book reading

Keywords

external factors influencing reading , reading tendency , reader identity , book reading

References

• Acat, B., Demiral, H., & Arın, A. (2008, Mayıs 18–20). Okuma alışkanlığı göstergelerine göre ilköğretim öğrencilerinin durumları. Türkçe Öğretimi Kongresi, Eskişehir, Türkiye.
• Alkan, Y., & Durukoğlu, S. (2024). Ortaokul öğrencilerinin kitap okumaya yönelik ilgi ve tercihlerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(1), 137–159.
• Allen, K., & Ingulsrud, J. (2003). Manga literacy: Popular culture and the reading habits of Japanese college students. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 46(8), 674–683.
• Altunkaynak, M. (2018). İlkokul öğrencilerinin kitap seçimine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Turkish Studies, 13(19), 101–117. [https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.13837](https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.13837)
• Alvermann, D. E., Young, J. P., Green, C., & Wisenbaker, J. M. (1999). Adolescents' perceptions and negotiations of literacy practices in after-school Read and Talk Clubs. American Educational Research Journal, 36(2), 221–264.
• Arıcı, A. F. (2008). Pre-service teachers’ reading tendencies: Implications for promoting reading. American Journal of Applied Sciences, 5(6), 645–652.
• Aslan, C. (2019). Çocuk edebiyatı ve duyarlık eğitimi (3. baskı). Anı.
• Aslan, Y. (2017). Türkçe öğretmeni adayları tarafından okunan çocuk kitapları. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 3(1), 76–89.
• Atik, O., & Ovat, S. (2023). Wattpad anlatılarında bir sosyal tip: “Bad boy”. Humanitas, 11(22), 104–121.
• Aytaş, G., & Altınbay, M. (2016). İlköğretim öğrencilerinin okuma profilinin “okuma eğilimleri” bağlamında incelenmesi. KSBD, 8, 165–190.
• Ayyıldız, M., Bozkurt, Ü., & Canlı, S. (2006). Okuma kültürü üzerine bir araştırma. Milli Eğitim Dergisi, 34(169), 277–296.
• Batur, Z., Özcan, H. Z., & Sağcan, Y. C. (2019). Ortaokul öğrencilerinin okuma eğilimlerinin incelenmesi. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 3(1), 33–55.
• Bayat, N., & Çetinkaya, G. (2018). Ortaokul öğrencilerinin okuma alışkanlıkları ve tercihleri. İlköğretim Online, 17(2), 984–1001. [https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.419349](https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.419349)
• Bayis, S. (2010). 4., 5., 6. ve 7. sınıf ilköğretim öğrencilerinin okuma ve kütüphane kullanım alışkanlıklarının incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Berk, L. E. (2001). Development through lifespan. Allyn & Bacon.
• Creswell, J. W. (2020). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Ed.; 5. baskı). Siyasal Kitabevi.
• Dilidüzgün, S. (2007). Çağdaş çocuk yazını. Morpa Kültür.
• Dömbekçi, H.A., & Erişen, M.A. (2022). Nitel araştırmalarda görüşme tekniği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 141–160.
• Ee Loh, C. (2013). Singaporean boys constructing global literate selves through their reading practices in and out of school. Anthropology & Education Quarterly, 44(1), 38–57. [https://doi.org/10.1111/j.1548-1492.2012.01177.x](https://doi.org/10.1111/j.1548-1492.2012.01177.x)
• Gao, Y. (2021, Eylül). Research on the reading tendency of young people in Zhuhai in the new era. 6th International Conference on Contemporary Education, Social Sciences and Humanities (ICCESSH 2021), Atlantis Press, 233–239.
• Gee, J. P. (2000). Identity as an analytic lens for research in education. Review of Research in Education, 25, 99–125. [https://doi.org/10.2307/1167322](https://doi.org/10.2307/1167322)
• Gönen, M., Öncü, E. Ç., & Işıtan, S. (2004). İlköğretim 5., 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlıklarının incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 164, 7–35.
• Gürcan, H. İ. (1996). Okuma alışkanlığı ile kitap yayımcılığının kültürel iletişim ve teknolojisine bağlı sorunları karşısında Türkiye koşulları temelinde bir model önerisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Harris, E. A. (2020, Mart 20). How crying on TikTok sells books. The New York Times. [https://www.nytimes.com/2021/03/20/books/booktok-tiktok-video.html](https://www.nytimes.com/2021/03/20/books/booktok-tiktok-video.html)
• Hue, A. (2021, Eylül 18). TikTok is turning decade-old books into bestsellers for the first time as it inspires a reading renaissance. Business Insider. [https://www.businessinsider.com/tiktok-booktok-inspiring-reading-renaissance-old-books-bestsellers-2021-9](https://www.businessinsider.com/tiktok-booktok-inspiring-reading-renaissance-old-books-bestsellers-2021-9)
• Hussain, I., & Munshi, P. (2011). Identifying reading preferences of secondary school students. Creative Education, 2(5), 429–434.
• İşcan, A., Arıkan, İ. B., & Küçükaydın, M. A. (2013). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerin kitap okuma alışkanlıkları ve okumaya ilişkin tutumları. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4(11), 1–16.
• Karademir, M., & Gürsoy, B. (2018). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıklarının incelenmesi. Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 247–282.
• Karatay, H., & Dilekçi, A. (2020). Türkçe öğretmenlerine göre öğrencilerin okuma alışkanlıkları. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 8(2), 1–24.
• Kaya, İ. F., Tokcan, H., & Çam, E. (2023). Ortaokul öğrencilerinin geleneksel çizgi roman ve manga türü çizgi romana ilişkin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(11), 102–112.
• Krashen, S. D. (2004). The power of reading: Insights from the research (2nd ed.). Heinemann.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2011). Türkiye okuma kültürü haritası. Kültür ve Turizm Bakanlığı. [https://www.kygm.gov.tr/Eklenti/55,yonetici-ozetipdf.pdf](https://www.kygm.gov.tr/Eklenti/55,yonetici-ozetipdf.pdf)
• Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2017). Türkiye’de kitap okuma alışkanlıkları. Kültür ve Turizm Bakanlığı. [https://kygm.ktb.gov.tr/Eklenti/92804,okuma-kulturu-haritasi-2017pdf.pdf](https://kygm.ktb.gov.tr/Eklenti/92804,okuma-kulturu-haritasi-2017pdf.pdf)
• Maden, A., & Önal, A. (2020). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin öğrencilerin okuma eğilimlerine göre değerlendirilmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 30–41.
• McCarthey, S. J., & Moje, E. B. (2002). Identity matters. Reading Research Quarterly, 37(2), 228–238. [https://doi.org/10.1598/RRQ.37.2.6](https://doi.org/10.1598/RRQ.37.2.6)
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2017). İlköğretim Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu (1–8. sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 1–8. sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2019). İlköğretim Türkçe dersi öğretim programı (1–8. sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2023). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 1–8. sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Merga, M. K. (2021). How can BookTok on TikTok inform readers’ advisory services for young people? Library & Information Science Research, 43(2), 101091. [https://doi.org/10.1016/j.lisr.2021.101091](https://doi.org/10.1016/j.lisr.2021.101091)
• Morse, J. M., & Field, P. A. (1995). Qualitative research methods for health professionals (2nd ed.). Sage.
• Moustakas, C. E. (1994). Phenomenological research methods. Sage.
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods (4th ed.). Sage.
• Saatci Şengül, F. (2023). Ortaokul öğrencileri tarafından en çok okunan çocuk kitaplarının incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Sever, S. (2007). Çocuk ve edebiyat. Tudem.
• Sever, S. (2008). Eğitimde ve bilimde Türkçe eğitimi. İçinde Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunun 100’üncü yılında eğitim kurultayı bildirileri (s. 435–471). İnönü Üniversitesi Matbaası.
• Sever, S. (2018). Sanatsal uyaranlarla dil öğretimi. Tudem.
• Sivri, T. (2021). Yeni muhafazakâr popüler Türk edebiyatında toplumsal cinsiyet kurguları: Wattpad roman(s)larına feminist eleştirel bir bakış. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Solmaz, M. (2018). Üniversite öğrencilerinin okuma alışkanlığı üzerine bir araştırma: Yüzüncü Yıl Üniversitesi örneği. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22(2), 603–622.
• Staiger, R. C. (1979). Roads to reading. UNESCO.
• Taş, H. (2018). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlıkları ve tercihleri üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3), 1947–1975.
• Tekindal, M., & Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel araştırma yöntemi olarak fenomenolojik yaklaşımın kapsamı ve sürecine yönelik bir derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 153–182.
• Tokat, F. (2022). A study on Turkish books in Wattpad platform using tags and popularity rankings. International Journal of Education and Literacy Studies, 10(2), 81–91.
• Yalınkılıç, K., & Ülper, H. (2011, Temmuz). İlköğretim 6–7–8. sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlık düzeyleri. [Bildiri sunumu] Samsun Sempozyumu. Samsun. [https://www.researchgate.net/publication/332736483_ILKOGRETIM_6-7-8_SINIF_OGRENCILERININ_OKUMA_ALISKANLIK_DUZEYLERI](https://www.researchgate.net/publication/332736483_ILKOGRETIM_6-7-8_SINIF_OGRENCILERININ_OKUMA_ALISKANLIK_DUZEYLERI)
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay.
• Yazıcıoğlu, Z., & Uzun, Y. (2025). Wattpad kitaplarının gençliğin dil kullanımına olumsuz etkisi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 19(51), 1–104.
• Yiğitoğlu, M. (2024). Çocuk edebiyatında muhteva sorunsalı: Enkaz Altındakiler romanı örneği. Edebî Eleştiri Dergisi, 8(2), 393–404. [https://doi.org/10.31465/eeder.1522603](https://doi.org/10.31465/eeder.1522603)
• Yıldırım, B. (2019). Ortaokul öğrencilerinin okumayı en çok tercih ettiği kitaplar üzerine bir inceleme (Trabzon ili örneği). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trabzon Üniversitesi.
• Yüksel, P., & Yıldırım, S. (2015). Theoretical frameworks, methods, and procedures for conducting phenomenological studies in educational settings. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 6(1), 1–20. [https://doi.org/10.17569/tojqi.59813](https://doi.org/10.17569/tojqi.59813)
• Zarroli, J. (2021, Aralık 31). TikTok is driving book sales. Here are some titles BookTok recommends. NPR. [https://www.npr.org/2021/12/26/1068063564/booktok-is-anew-force-driving-book-sales-and-publishing-deals](https://www.npr.org/2021/12/26/1068063564/booktok-is-anew-force-driving-book-sales-and-publishing-deals)
• Zastrow, C., & Kirst-Ashman, K. (1990). Understanding human behavior and the social environment (2nd ed.). Nelson-Hall.