TRT Repertuarında Yer Alan Bozlakların İncelenmesi

Year 2024, Volume: 1 Issue: 2, 98 - 127

Güneş Yılmaz , Mahir Mak

Abstract

Orta Anadolu Bölgesi bozlaklar, sürmeliler ve halayları ile Türk halk müziğine çok sayıda eser kazandıran ve sanatçı yetiştiren iller bölgesidir. Bir uzun hava türü olan bozlakların; Yörük, Türkmen ve Avşar oymakları için keder, ayrılık, sevda, göç ve gurbet gibi acılarını ifade ettikleri, aktardıkları bir anlatım aracı olmuştur. Bozlak şiirlerinin Dadaloğlu, Karacaoğlan, Pir Sultan Abdal, Âşık Said ve diğer âşıklara ait olduğu, bunun yanında kendi sözlerini de söyledikleri görülmektedir. Bu çalışma ile TRT Repertuarında kayıt altına alınmış bozlaklar makam dizisi, yöre, kaynak kişi, işlenen konu, başlangıç sözcüğü ve hece ölçüsü özellikleri incelenip tasnif edilmiştir. Böylelikle, bozlakların yöre, kaynak, söz ve ezgi yapılarının genel bir haritası oluşturulmuştur. Yapılan incelemelerde; Repertükül WEB Sitesi’nde yayınlanmakta olan 188 adet bozlaktan; makam dizisi bilgisi verilmeyen 35 adet eserin, 11 tanesinin ses kayıtlarına ulaşılmış, makam dizisi tespiti yapılmış ve toplam 164 eserin makam dizisi bilgisi verilmiştir. “Şu Gurbet Ellerin Yeli Sert Olur” eserinin 911 ve 1050 repertuar sıra numarası ile 2 kere kayıt edilmiş olması sebebiyle, bulgulara 2 adet eser şeklinde dahil edilmiştir. Ayrıca yöre bilgisi bulunmayan 1 adet eser ve kaynak kişi bilgisi bulunmayan 1 adet eser tespit edilmiştir. Bozlakların çoğunlukta kürdi makam dizisine benzer dizide, tiz seslerden başlayarak, karar sesine inilen bir seyir yapısı ile icra edildiği görülmektedir. Ayrıca 14 farklı makam dizisi bilgisine ulaşılmıştır. Bu türü kişisel tavırları ile temsil etmiş ve kaynak kişi olarak gösterilen önemli ustaların Muharrem Ertaş, Hacı Taşan, Çekiç Ali ve Neşet Ertaş’ın olduğu; Kırşehir ve Kırıkkale’nin önemli bozlak merkezleri olduğu, büyük çoğunluğunun koşma tarzında, keder konulu şiirlerden icra edildiği genel kanılar ve bulgular arasındadır.

Keywords

Türk Halk Müziği, Orta Anadolu, Bozlak, Abdal Müzik Kültürü

Analysis of Bozlaks in TRT Repertoire

Abstract

Central Anatolia, with its bozlaks, sürmelis and halays, is a region that has contributed numerous works and produced many artists for Turkish folk music. Bozlaks, a type of “uzun hava” (free rhythm), have served as an expressive medium for the Yörük, Türkmen and Avşar tribes to convey their sorrows related to grief, separation, love, migration and exile. The poetry of bozlaks often belongs to folk poets such as Dadaloğlu, Karacaoğlan, Pir Sultan Abdal, Âşık Said and others, while also including their own words. In this study, the bozlaks registered in the TRT repertoire have been examined and classified according to characteristics such as makam (musical mode), region, source person, theme, initial word, and syllabic meter. This has resulted in a general map of the lyrical and melodic structures of bozlaks based on region and source. In the examinations made, it was found that out of the 35 works without makam information on the Repertükül WEB site, 11 were identified through their audio recordings, and makam information was provided for a total of 164 works. The work "Şu Gurbet Ellerin Yeli Sert Olur" has been recorded twice under the repertoire number 911 and 1050, and has been included in the findings as two pieces. Furthermore, one work without regional information and one work with no source information have been identified. It is seen that the bozlaks are mostly performed in a sequence similar to the Kürdi makam sequence, with a progression structure starting from the high tones and descending to the decision tone. Furthermore, 14 different makam information were obtained. Among the general opinions and findings are: Muharrem Ertaş, Hacı Taşan, Çekiç Ali and Neşet Ertaş are the important masters who represented this genre with their personal attitudes and were shown as resource persons; Kırşehir and Kırıkkale are important bozlak centers; the majority of poems about grief are performed in the running style.

Keywords

Turkish Folk Music, Central Anatolia, Bozlak, Abdal Music Culture

References

• Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. (2006). Bozlak. İçinde: Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü (Cilt 6). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Betik, M. (2021). Neşet Ertaş ve abdallık geleneğinin durumu. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Çelik, S., & Eroğlu, E. (2019). Muharrem Ertaş icrasında bozlakların incelenmesi. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7(19), 193-208. https://doi.org/10.12992/TURUK847
• Demir, S. (2011). Türk halk müziğinde tür meselesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Demir, S. (2013). Türk halk müziğinde türler. Usar yayıncılık.
• Duygulu, M. (1997). Anadolu abdallarında müzik. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi – Halk Müziği Oyun Tiyatro Eğlence Seksiyon Bildirileri (s. 108-122). Kültür bakanlığı yayınları.
• Erkan, S. (2008). Kırşehir yöresi halk müziği geleneğinde abdallar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eroğlu, T. (2017). Türk halk müziğinin Türkiye’deki coğrafî bölgelere göre temel özellikleri bakımından incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(41), 513-527.
• Güray, C., & Karadeniz, İ. (2019). Horasan’dan Keskin’e bir çığlık: Muharrem Ertaş “kırat bozlağı’nın çok katmanlı analizi üzerinden orta Asya’dan Anadolu’ya âşıklık geleneğinin izini sürmek. Milli Folklor (122), 76-93.
• Karakaya, O. (2002). Türk halk müziği'nde bozlak kavramı üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Karakaya, O., & Önal, H. (2010). Türk halk müziğinde bir uzun hava türü olarak bozlak. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (27), 709- 726.
• Özbek, M. (1998). Türk halk müziği el kitabı terimler sözlüğü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Parlak, E. (1990). Bozlaklar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Parlak, E. (2013). Garip bülbül Neşet Ertaş hayatı-sanatı-eserleri. Demos Yayınları.
• Repertükül, & Türküpedia. (2016). Bozlaklar. https://www.repertukul.com/ adresinden 18 Şubat 2024 tarihinde alınmıştır.
• Solakoğlu, S. (2011). Muharrem Ertaş icrâsında bozlakların incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Şen, Y., & Aksu, C. (1999). Uzun havalarımızdan bozlak ve ustaları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (12), 107-109.
• Tokel, B. B. (2004). Neşet Ertaş kitabı. Akçağ Yayınları.
• Uslu, E. (2014). Orta Anadolu abdallarının saz ve vokal icra özelliklerinin çözümlenmesi: Neşet Ertaş örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Uslu, E. (2023). Yorum terimine Türk halk müziği açısından bir bakış. İdil Dergisi (110), 1739–1755. https://doi.org/10.7816/idil-12-110-11
• Yılmaz, A. (2008). Kırşehir örneklemesiyle Anadolu abdalları. Tarih Yayınları.
• Yiğitler, M. E. (2017). Bağlama öğretiminde bozlak icrasına yönelik bir araştırma modeli ve uygulamadaki görünümü (Orta Anadolu bölgesi örneği). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Yöre, S. (2012). Kırşehir yöresi halk müziği kültürünün kodları ve temsiliyeti. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 563-584.