Eros and the so-called “Psyche” in the emblema from the Poseidon Villa at Zeugma

Year 2025, Issue: 18, 79 - 95, 11.11.2025

Laura Caso

https://doi.org/10.26658/jmr.1813910

Abstract

The aim of this research is an iconographical and iconological analysis focused on the emblema with Eros and so-called “Psyche” from the Poseidon Villa at Zeugma. At a methodological level the mosaic has been duly contextualised in relation to the house and the site of origin, considering the other mosaics from the Poseidon Villa. For this purpose mosaics and other finds were analysed from both the eastern (Syria, Egypt) and western parts of the Roman Empire (Italy) passing through Greece. A new identification of the female figure (Psyche or Telete?) in the emblema from the Poseidon Villa was proposed. The Dionysiac context of the scene (Eros-Dionysus adolescent) was related to the presence of Dionysus in other mosaic panels from the house, highlighting the nuptial character of this representation and the role of Dionysus regarding the marriage rites (Cfr. the Dionysiac frieze of the Villa of the Mysteries at Pompeii and the Aldobandrini Wedding). In this perspective the identification of the so-called “Psyche” with a bride belonging to the human sphere has been proposed. But it is a human sphere that interacts closely with the divine one. The human bride next to Eros has a clothing, posture and attitude that is both modest and seductive, so as to evoke the famous Aphrodite Sosandra. This statuary type must have been well known in the eastern part of the Roman Empire, especially at Zeugma, as documented through the circulation of several copies, in the second half of the 2nd century AD. We suggest that the dominus-client perhaps must have been a Roman high-ranking army officer, belonging to the IV Legio Scythica and resident in a cosmopolitan context.

Keywords

Iconography , emblemata , so-called “Psyche” , Dionysus , Aphrodite

Zeugma’daki Poseidon Villası Emblemasında Betimlenen Eros ve Sözde “Psykhe”

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Zeugma’daki Poseidon Villası’ndan Eros ve sözde “Psykhe” tasvirli emblema üzerine ikonografik ve ikonolojik bir analiz yapmaktır. Metodolojik olarak mozaik, hem ev hem de bulunduğu yerle ilişkilendirilerek kontekste oturtulmuş, Poseidon Villası’ndaki diğer mozaikler de dikkate alınmıştır. Bu amaçla hem Roma İmparatorluğu’nun doğu bölgelerinden (Suriye, Mısır) hem de batı bölgelerinden (İtalya), ayrıca Yunanistan’dan mozaikler ve diğer buluntular analiz edilmiştir. Poseidon Villası’ndaki emblema üzerindeki kadın figürünün (Psykhe mi yoksa Telete mi?) yeni bir şekilde tanımlanması önerilmiştir. Sahnedeki Dionysos betimi (ergen Eros-Dionysos) evdeki diğer mozaik panolarda Dionysos’un varlığıyla ilişkilendirilmiş, bu temsilin evlilik karakterine ve Dionysos’un evlilik ritüellerindeki rolüne dikkat çekilmiştir (Pompeii’deki Gizemler Villası’nın Dionysos frizi ve Aldobrandini Düğünü örnekleriyle karşılaştırılabilir). Bu bakış açısıyla, sözde “Psykhe”nin insani dünyadan bir gelin olarak tanımlanması önerilmiştir. Ancak bu, ilahi alanla yakın etkileşim içinde olan bir insani dünyadır. Eros’un yanındaki insan gelin, hem mütevazı hem de çekici bir duruş ve tavır sergileyen giysilerle betimlenmiştir; bu da ünlü Aphrodite Sosandra’yı çağrıştırır. Bu heykel tipi özellikle Zeugma’da olmak üzere Roma İmparatorluğu’nun doğu kesimlerinde çok iyi biliniyor olmalıydı; nitekim İS 2. yüzyılın ikinci yarısına ait çok sayıda kopyanın dolaşımıyla bu durum belgelenmiştir. Araştırmacılar ayrıca, evin sahibinin muhtemelen IV. Scythica Lejyonu’na mensup, kozmopolit bir ortamda yaşayan üst düzey bir Roma askeri olabileceğini önermektedir.

Keywords

İkonografi , emblemata , sözde “Psykhe” , Dionysos , Aphrodite.

References

• Bibliography – Kaynaklar
• Abadie-Reynal 2012 C. Abadie-Reynal, “Chantier 12. Les fouilles françaises dans la Maison de Poséidon (ou Maison 1), la Maison de l’Euphrate (ou Maison 2) et la Maison 4.
• Années 1999-2000”, C. Abadie-Reynal - R. Ergeç (dir.), Zeugma, I. Fouilles de l’habitat (1), La mosaïque de Pasiphae, Institut français d’études anatoliennes, Georges Dumézil, NRS USR 3131, Varia Anatolica 26, İstanbul, 183-237.
• Augé - Linant de Bellefonds 1986 C. Augé - P. Linant de Bellefonds, “Dionysos (in Peripheria Orientali)”, LIMC III1, 521-531.
• Baggio 2004 M. Baggio, I gesti della seduzione, Tracce di comunicazione non-verbale nella ceramica greca tra VI e V sec. a. C., Roma.
• Baldassarre et al. 2002 I. Baldassarre - A. Pontrandolfo - A. Rouveret - M. Salvadori, Pittura Romana, Milano.
• Bisi 1963 A. Bisi, “Orfeo”, EAA V, 744-747.
• Blanc - Gury 1986 N. Blanc, - F. Gury, “Eros/Amor, Cupido”, LIMC III1, 952-1049.
• Caso 2020 L. Caso, “La domina nel grande fregio della Villa dei Misteri: una proposta di rilettura”, P. Giulierini - A. Coralini - V. Sampaolo (eds.), Picta fragmenta, La pittura vesuviana, Una rilettura, Milano, 243-247.
• Caso 2022 L. Caso, “Achilles on Skyros in the Emblema from the House of Poseidon at Zeugma. Caracalla and the Power of Images”, JMR 15, 87-104.
• Catalogo MANN Museo Archeologico Nazionale di Napoli, Le collezioni del Museo Nazionale di Napoli, la scultura greco-romana, le sculture antiche della collezione Farnese, le collezioni monetali, le oreficerie, la collezione glittica, Roma-Milano, 1989.
• Darmon 2005 J.-P. Darmon, “Le programme idéologique du décor en mosaïque de la maison de la Télétè dionysiaque, dite aussi de Poséidon, à Zeugma (Belkis, Turquie)”, CMGR IX, 1279-1300.
• De Caro 1994 S. De Caro, Il Museo Archeologico Nazionale di Napoli, Napoli.
• De Caro 2019 S. De Caro, I mosaici e la Casa del Fauno. Museo Archeologico Nazionale di Napoli, Verona.
• de Vos 1990 M. de Vos, “I 9, 5. Casa dei Cubicoli floreali o del Frutteto”, PPM II, 1-137.
• Dunbabin 2008 K. M. D. Dunbabin, “Domestic Dionysus? Telete in mosaics from Zeugma and the late Roman Near East”, JRA 21, 193-224.
• Ergeç 1998 R. Ergeç, “Rescue excavations by the Gaziantep Museum (1992-94)”, D. Kennedy (ed.), Twin Town of Zeugma, on the Euphrates, Rescue Work and Historical Studies, JRA, Supplementary Series No. 27, Portsmouth, 81-91.
• Ergeç et al. 2007 R. Ergeç (ed.) – M. Önal – F. Bulgan – H. Güllüce – A. Beyazlar – B. Balcioğlu – T. Atalay, Belkis – Zeugma and its Mosaics, İstanbul. Gasparri 1995 C. Gasparri, “L’officina dei calchi di Baia. Sulla produzione copistica di età romana in area flegrea”, RM, CII, 173-187.
• Görkay 2017 K. Görkay, “Mosaic Programmes in Domestic Contexts at Zeugma”, JMR 10, 183-211.
• Guerrini 1978 L. Guerrini, “Copie romane del tipo Aspasia/Sosandra da Creta”, Antichità Cretesi, Studi in onore di D. Levi II, 227-234.
• Icard-Gianolio 1994 N. Icard-Gianolio, “Psyche”, LIMC VII1, 569-585.
• Kahil 1984 L. Kahil, “Artemis”, LIMC II1, 618-753; LIMC II2, 505.
• Kaltsas 1997 N. Kaltsas, “Telete”, LIMC VIII1 Supplementum, 1192.
• Laurenzi 1961 L. Laurenzi, “L’Afrodite Sosandra di Calamide”, Arte antica e moderna, Firenze, 13-16.
• Linant de Bellefonds 1991 P. Linant de Bellefonds, “Hyménaios: une iconographie contestée”, MEFRA 103, 197-212.
• Maiuri 1947 A. Maiuri, La Villa dei Misteri, Roma.
• Napoli 1954 M. Napoli, “Una nuova replica della Sosandra di Calamide”, BdA IV, Anno XXXIX, 1-10.
• Napoli 1958 M. Napoli, “Amore e Psyche”, EAA I, 322-323.
• Nicole 1905 G. Nicole, “Psyché”, Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines IV, Paris, 743-750.
• Nogara 1907 B. Nogara, Le Nozze Aldobrandine, Milano.
• Önal 2010 M. Önal, Mosaics of Zeugma, İstanbul.
• Orlandini 1961 P. Orlandini, “Kalamis”, EAA IV, 291-294.
• Pappalardo - Ciardiello 2010 U. Pappalardo - R. Ciardiello, Mosaici greci e romani, Tappeti di pietra in età ellenistica e romana, Verona.
• Paribeni 1937 R. Paribeni, “Zeugma”, Enciclopedia Italiana XXXV, 932-933.
• Però 2013 A. Però, “Nikaia di Bitinia: tradizioni di fondazione nella documentazione letteraria, epigrafica e monetale”, L. Travaini - G. Arrigoni (eds.), Polis, urbs, civitas: moneta e identità. Atti del convegno di studio del Lexicon Iconographicum Numismaticae, Roma, 139-150.
• Rostagni 1935 A. Rostagni, “Orfeo”, Enciclopedia Italiana XXV, 506-507.
• Saletti 1966 C. Saletti, “Telete”, EAA VII, 677.
• Sevilla-Sadeh 2021 N. Sevilla-Sadeh, “Dionysian Eros or erotic Dionysus? Sources and Meanings of Hybridization in the Bacchus Mosaic in the Naples Museum”, JMR 14, 289-300.
• Speier 1960 E. Speier, “Eros”, EAA III, 426-432.
• Stringer 2007 C. Stringer, “Nicea, Dioniso e i figli: il mito e la città”, ACME – Annali della Facoltà di Lettere e Filosofia dell’Università degli Studi di Milano, Volume LX – Fascicolo I, 3-36.
• Torelli 1984 M. Torelli, Lavinio e Roma. Riti iniziatici e matrimonio tra archeologia e storia, Roma.
• Traversari 1973 G. Traversari, Collezioni e Musei Archeologici del Veneto. Sculture del V-IV secolo a. C. del Museo Archeologico di Venezia, 18-19.
• Veyne 2016 P. Veyne, La Villa des Mystères à Pompéi, Paris.
• Zanker 1998 P. Zanker, “Un’arte per i sensi. Il mondo figurativo di Dioniso e Afrodite”, S. Settis (ed.), I Greci. Storia Cultura Arte Società, 2 Una Storia Greca, Torino, 545-616.