Hadrianopolis Antik Kenti Mozaiklerinden Tavus Kuşlu Mozaik Betimlemesinin Çağdaş Sanata Aktarımı ve Sembolik Bir Değerlendirmesi

Year 2025, Issue: 18, 287 - 294, 11.11.2025

Eda Öz Çelikbaş , Sebahat Kılıç Bülbül

https://doi.org/10.26658/jmr.1814190

Abstract

Bu araştırma, Karabük ili Eskipazar ilçesi sınırlarında yer alan Paphlagonia Hadrianopolisi Antik Kenti’nde ortaya çıkarılan Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’ne ait tavus kuşlu mozaik panosunun çağdaş sanat anlayışıyla yeniden yorumlanmasını konu almaktadır. Antik dönemde ölümsüzlük, yeniden doğuş ve cennet kavramlarıyla ilişkilendirilen tavus kuşu figürü, Bizans mozaik sanatında önemli bir ikonografik simgedir. Çalışmanın amacı, bu tarihî mozaiğin sembolik anlamını koruyarak, çağdaş malzeme ve tekniklerle yeniden üretilmesi olmuştur.
Orijinali doğal taş tesseralardan oluşturulan; Bema panelinde tavus kuşu figürlü, refrigerium sahnesinin işlendiği pano, 220 x 130 cm ölçülerinde olup güncel bir sanat yaklaşımıyla cam mozaik (cam tessera) tekniğiyle yeniden üretilmiştir. Cam tessera; renk zenginliği, ışık geçirgenliği, kolay biçimlendirme ve hijyenik özellikleri nedeniyle tercih edilmiştir. Uygulama, Karabük Üniversitesi Safranbolu Şefik Yılmaz Dizdar Meslek Yüksekokulu Geleneksel El Sanatları Bölümü öğrencileri tarafından “Vitray” dersi kapsamında gerçekleştirilmiştir.
Yeniden yapılan mozaikte ölçüler 277 cm x 196 cm ölçülerinde olup tasarımı orijinaline uygun olarak yapılmıştır, iki simetrik tavus kuşu ve ortada üzüm salkımı taşıyan antik kap motifi yer almaktadır. Bizans ikonografisine göre kutsal suyu ve ebedî yaşamı simgeleyen bu kompozisyon, cam malzemenin parlaklığıyla farklı bir çağdaş estetik kazanmıştır. Pano, kazı alanının dokusuna uygun biçimde sergilenmek üzere monte edilmiştir. Monte sistemi özel bir demir tasarımla çalışmanın sürdürülebilir olması açısından en dayanıklı şekilde mozaik yerleştirilerek ortaya çıkarılmış; antik kentin kazı alanındaki özel deponun ön cephesine halka açık bir alana yerleştirilmiştir.
Bu çalışma, geleneksel mozaik sanatının çağdaş sanatla buluştuğu disiplinler arası bir örnek oluşturmuştur. Kültürel mirasın korunmasıyla birlikte, cam mozaik tekniği sayesinde tarihsel bir motif günümüz sanatına taşınmış ve estetik süreklilik sağlanmıştır. Uygulanabilirlik konusunda da antik bir sahne günümüzde de çağdaş olabilme özelliğini mozaik sanatı ile de günümüze yansıtmıştır.

Keywords

Paphlagonia Hadrianopolis , Bizans Sanatı , mozaik , tavus kuşu sembolizmi , cam tessera , çağdaş sanat , kültürel miras , yeniden yorumlama.

Supporting Institution

Karabük Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Thanks

Bu çalışma Karabük Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından KBÜBAP-24- ABP-007(D6) kodu ile desteklenmiştir. BAP Birimi’ne desteği için teşekkür ederiz.

The Transference of the Peacock Mosaic Depiction from the Mosaics of the Ancient City of Hadrianopolis into Contemporary Art and Its Symbolic Evaluation

Abstract

This study focuses on the reinterpretation of the peacock mosaic panel discovered in the Northwest Necropolis Church of the ancient city of Paphlagonia Hadrianopolis, located within the borders of Eskipazar district in Karabük province, through a contemporary art perspective. In antiquity, the peacock was associated with concepts such as immortality, rebirth, and paradise, making it a significant iconographic symbol in Byzantine mosaic art. The aim of this work is to reproduce the historical mosaic using modern materials and techniques while preserving its symbolic meaning. The original panel, made of natural stone tesserae and depicting a refrigerium scene with a peacock figure on the bema panel, measures 220 x 130 cm. In the reinterpretation, the panel was reproduced using the glass mosaic (glass tessera) technique within a contemporary art approach, measuring 277 x 196 cm. Glass tesserae were chosen for their rich color variety, light permeability, ease of shaping, and hygienic qualities.
The project was carried out by the students of the Department of Traditional Handicrafts at Karabük University Safranbolu Şefik Yılmaz Dizdar Vocational School within the scope of the “Stained Glass” course. The design, faithful to the original, features two symmetrical peacocks and an ancient krater motif carrying a bunch of grapes at the center. According to Byzantine iconography, this composition symbolizes holy water and eternal life, gaining a modern aesthetic dimension through the brilliance of glass material. The panel was installed in harmony with the archaeological site’s texture. A special iron mounting system was designed to ensure sustainability and durability. The mosaic was placed on the front façade of the site’s storage area, accessible to the public.
This study represents an interdisciplinary example of the intersection between traditional mosaic art and contemporary art. Alongside the preservation of cultural heritage, the use of the glass mosaic technique has carried a historical motif into contemporary art, ensuring aesthetic continuity. The reinterpretation of an ancient scene within a modern context also demonstrates the timeless and universal nature of mosaic art.

Keywords

Paphlagonia Hadrianopolis , Byzantine Art , mosaic , peacock symbolism , glass tessera , contemporary art , cultural heritage , reinterpretation.

References

• Kaynaklar – Bibliography
• Çelikbaş 2021 E. Çelikbaş, “Paphlagonia Hadrianoupolisi’nin Yerel Özellikleri ve Çevre Bölgelerle Olan Kültürel Bağlarına Bir Bakış”, E. Sökmen - A. Schachner (eds.), Byzas 26, Understanding Transformations: Exploring The Black Sea Region And Northern Central Anatolia in Antiquity, İstanbul, 165-179.
• Çelikbaş - Verim 2022 E. Çelikbaş - E. Verim, “Hadrianopolis Topoğrafyasının ve Doğal Kaynaklarının Kentteki Etkileri (2017-2020 Sezonları)”, Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi 2, 1, 58-86.
• Çelikbaş - Verim 2024 E. Çelikbaş - E. Verim (eds.), Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi, Ankara.
• Çetin 2017 Y. Çetin, “Türk Sanatı Bezeme İkonografisi Açısından Tavus Kuşu Figürlerinin Bir Değerlendirmesi”, Kesit Akademi Dergisi 3, 9, 1-17.
• Oyarçin - Kızılyalçın-Oyarçin 2024 K. Oyarçin - F. Kızılyalçın-Oyarçin, “Kuzeybatı Nekropol Kilisesi Sikkeleri”, E. Çelikbaş - E. Verim (eds.), Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi, Ankara, 104-127.
• TDK 2025 Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 09 Mayıs 2025).
• Verim 2019 E. Verim, “Paphlagonia’da Bir Piskoposluk Merkezi: Hadrianoupolis Antik Kenti”, A. Işık - T. Aydeniz - İ. H. İmamoğlu (eds.), Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu, Karabük, 276-289.
• Verim 2022 E. Verim, “Hadrianopolis Antik Kenti’nden Bir Grup Erken Bizans Dönemi Sütun Başlığı”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 55, 183-200.