Döviz Kuru Hareketlerinin Türkiye'nin Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Etkileri

Year 2025, Volume: 9 Issue: 21, 62 - 80, 29.07.2025

Mehmet Han Çalı

https://doi.org/10.58202/joecopol.1717566

Abstract

Bu çalışma, 2017-2024 dönemine ait aylık veriler kullanılarak nominal döviz kuru hareketlerinin Türkiye'nin dış ticaret dengesi üzerindeki etkilerini kapsamlı bir ekonometrik analizle incelemektedir. Araştırmanın temel amacı, ABD Doları (USD) ve Euro (EUR) kurlarının ihracat, ithalat, dış ticaret dengesi (DTD) ve dış ticaret hacmi (DTH) üzerindeki kısa ve uzun dönemli dinamiklerini ortaya koymaktır. Çalışmada, zaman serisi verilerinin durağanlık özelliklerini belirlemek için Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) birim kök testi, değişkenler arasındaki uzun dönemli denge ilişkilerini tespit etmek için eşbütünleşme analizleri ve dinamik etkileşimleri incelemek için Vektör Otoregresyon (VAR) modeli çerçevesinde Granger nedensellik, Etki-Tepki Fonksiyonları (IRF) ve Varyans Ayrıştırması analizleri kullanılmıştır.



Ampirik analizler sonucunda elde edilen bulgular, tüm serilerin birinci dereceden entegre (I(1)) olduğunu göstermiş, bu da eşbütünleşme analizinin uygunluğunu doğrulamıştır. Başlangıçtaki eşbütünleşme testleri, ABD Doları kurunun Euro kuru ve Dış Ticaret Dengesi (DTD) ile uzun dönemli bir eşbütünleşme ilişkisine sahip olduğunu ortaya koymuştur. Ancak, dolar kurunun ihracat, ithalat ve dış ticaret hacmi (DTH) gibi dış ticaretin temel bileşenleri ile uzun dönemli bir ilişkisi bulunamamıştır. VECM çerçevesinde yapılan Johansen eşbütünleşme testleri ise Euro ve DTH değişkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir eşbütünleşme ilişkisi olmadığını göstermiştir. Tahmin edilen VECM'de, Euro denklemi için hata düzeltme terimi (ECT) pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bulunmuş, bu da teorik beklentilerle çelişen bir durumu işaret etmiştir. DTH denklemi için ise ECT pozitif ancak anlamsızdır. Çalışma, Granger nedensellik, Etki-Tepki Fonksiyonları ve Varyans Ayrıştırması analizlerinin bu çalışmanın verileri için belirli ampirik sonuçlarını sunmamış, bu kısımlar literatürdeki genel bulgular üzerinden değerlendirilmiştir.



Elde edilen bulgular, döviz kuru istikrarının, özellikle genel dış ticaret dengesi için önemini vurgulamakla birlikte, Türkiye'nin dış ticaret açığını iyileştirmede yalnızca döviz kuru politikalarına bel bağlamanın yetersiz olduğunu göstermektedir. Bu durum, Türkiye'nin üretim yapısının yüksek ithal girdi bağımlılığı ile yakından ilişkilidir. Rapor, ithalat bağımlılığının azaltılması, yüksek katma değerli üretime odaklanma, ihracat pazarlarının çeşitlendirilmesi ve genel makroekonomik istikrarın güçlendirilmesi gibi tamamlayıcı yapısal politikaların gerekliliğini vurgulamaktadır.

Keywords

Döviz Kuru , Dışticaret , varmodeli , eşbütünleşme , adf testi

References

• Aktaş, C. (2010). Türkiye’de döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: VAR analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 75–92.
• Bahmani-Oskooee, M., & Ratha, A. (2004). The J-curve: A literature review. Applied Economics, 36(13), 1377–1398. https://doi.org/10.1080/0003684042000177228
• Çatalbaş, G. (2021). Reel döviz kurunun dış ticaret üzerindeki etkisi: Türkiye ekonomisi için ampirik bir analiz. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 1(28), 101–120.
• Çatalbaş, G. (2021). Reel döviz kuru ile dış ticaret arasındaki ilişki: Türkiye üzerine ampirik bir analiz. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 38(3), 473–492.
• Demir, M., & Saygılı, H. (2020). Türkiye’de döviz kuru geçişkenliği ve fiyatlar üzerindeki etkileri. İktisat Fakültesi Dergisi, 69(2), 45–67.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a unit root. Econometrica, 49(4), 1057–1072.
• Enders, W. (2015). Applied Econometric Time Series (4th ed.). Wiley.
• Engle, R. F., & Granger, C. W. J. (1987). Co-integration and error correction: Representation, estimation, and testing. Econometrica, 55(2), 251–276.
• Erbaykal, E. (2017). Döviz kuru hareketlerinin dış ticaret üzerindeki etkileri: Türkiye örneği. Ekonomik Yaklaşım, 28(102), 23–34.
• Granger, C. W. J. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 37(3), 424–438.
• Goldstein, M., & Khan, M. S. (1985). Income and price effects in foreign trade. In R. W. Jones & P. B. Kenen (Eds.),
• Handbook of International Economics (Vol. 2, pp. 1041–1105). Elsevier.
• Gujarati, D. N., & Porter, D. C. (2009). Basic Econometrics (5th ed.). McGraw-Hill.
• Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegration vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2–3), 231–254.
• Kotil, Z. (2020). Döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: Türkiye üzerine bir analiz. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 42(2), 225–244.
• Krugman, P. R., & Obstfeld, M. (2009). International Economics: Theory and Policy (8th ed.). Pearson Education.
• Lütkepohl, H. (2005). New Introduction to Multiple Time Series Analysis. Springer.
• TCMB. (2024). Elektronik Veri Dağıtım Sistemi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. https://evds2.tcmb.gov.tr/
• TÜİK. (2023). Dış Ticaret İstatistikleri. Türkiye İstatistik Kurumu. https://www.tuik.gov.tr
• Uçar, H., & Alsu, B. (2024). Reel efektif döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: Türkiye üzerine bir analiz. Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(1), 55–74.
• Üçdoğruk, Ş. (2011). Döviz kuru rejimleri ve Türkiye uygulamaları. Maliye Dergisi, (160), 29–50.
• Yılmaz, B., & Karan, M. B. (2016). Döviz kuru politikalarının ihracat üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. İktisat ve Finans Dergisi, 31(1), 67–88.