Ekookul Programının okul öncesi dönemdeki çocukların çevresel bilinç, sorumlu davranış ve beceri gelişimi üzerindeki etkisi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 148 - 175, 26.10.2025

İjlal Ocak , Tutku Metin , Emine Akkaş Baysal , Nezahat Hamiden Karaca

https://doi.org/10.53048/johass.1800851

Öz

Bu çalışma, Ekookul programının okul öncesi çocukların çevresel farkındalıkları, sorumlu davranışları ve temel becerileri üzerindeki etkisini incelemektedir. Erken çocukluk eğitiminin biçimlendirici etkisi göz önünde bulundurularak, nicel ve nitel yaklaşımların bir arada kullanıldığı ardışık karma yöntem deseni benimsenmiştir. Çalışmanın katılımcılarını, Afyonkarahisar ili Çay ilçesinde yer alan Melek Sultan Anaokulu’na devam eden 20 beş yaşındaki çocuk oluşturmaktadır. Çevresel tutum, sorumlu davranış ve beceri gelişimini ölçmek için geçerliği kanıtlanmış ölçekler kullanılmış; nitel veriler ise araştırmacı günlükleri ve yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla toplanmıştır. Müdahale süreci, atık geri dönüşümü, suyun korunması ve doğayla etkileşim temalarına dayalı 12 haftalık etkileşimli etkinliklerden oluşmuştur. Nicel analizler, program sonrasında çocukların çevresel farkındalık, sorumlu davranış ve becerilerinde anlamlı gelişmeler olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgular, çocukların yaşantılarına ilişkin nitel verilerle de desteklenmiştir. Sonuçlar, Ekookul çerçevesinde yürütülen erken çevre eğitiminin, çocuklarda sorumlu karar verme ve temel çevresel yeterliklerin gelişimini teşvik ettiğini, böylece yaşam boyu sürecek bir çevre bilincinin temellerini attığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekookul programı , çevresel farkındalık , okul öncesi eğitim , sorumlu davranış , temel beceri gelişimi

The Impact of the Eco-School Program on Preschoolers’ Environmental Awareness, Responsible Behavior, and Skill Development

Öz

This study investigates the impact of the Eco-School program on preschoolers’ environmental awareness, responsible behavior, and foundational skills. Recognizing the formative influence of early childhood education, a sequential mixed-methods design was employed, combining quantitative and qualitative approaches. The participants were 20 five-year-old children enrolled at Çay Melek Sultan Kindergarten in Afyonkarahisar, Turkey. Established scales were used to measure environmental attitudes, responsible behavior, and skill development, while qualitative insights were gathered through researcher diaries and semi-structured interviews. The intervention consisted of a 12-week program featuring interactive activities on waste recycling, water conservation, and connecting with nature. Quantitative analyses revealed significant improvements in children’s environmental awareness, responsible behaviors, and skills following the program, which were further enriched by qualitative findings on children’s lived experiences. The results demonstrate that early environmental education, particularly when guided by the Eco-School framework, fosters responsible decision-making and essential competencies, thereby laying a foundation for lifelong environmental stewardship. These findings offer valuable implications for educators, curriculum developers, and policymakers in strengthening early childhood environmental education practices.

Anahtar Kelimeler

Eco-school program , environmental awareness , preschool education , responsible behavior , basic skills development

Etik Beyan

Ethical permission was obtained for the study from the Afyon Kocatepe University Social and Human Sciences Ethics Committee on 18.12.2020 (no. 2020/247).

Kaynakça

• Ardoin, N. M., & Bowers, A. W. (2020). Early childhood environmental education: A systematic review of the research literature. Educational Research Review, 31, 40-48.
• Aarnio-Linnanvuori, E. (2019). How do teachers perceive environmental responsibility?. Environmental Education Research, 25(1), 46-61.
• Açıkgöz, S. N., & Demirci Güler, M. P. (2021). The science course-focused responsibility scale towards primary school students’: study of the validity and reliability. In: Education Quarterly Reviews. Primary and Secondary Education, 4(1), 637-650.
• Albrecht, K., & Miller, L. G. (2004). The Compherensive Preschool Curriculum. Maryland.
• Altunok Çal, İ., & Yeşil, R. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının sorumlu davranma düzeylerini belirleme ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2415-2431.
• Avcı, N. (2004). Gelişimde 0-3 yaş ‘yaşama merhaba’. İstanbul: Morpa Yayıncılık.
• Aydoğdu, B., & Karakuş, F. (2017). Okulöncesi öğrencilerinin temel becerileri: bir ölçek geliştirme çalışması. Kuramsal Eğitim Bilimleri Dergisi / Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 10(1), 49-72.
• Bağcı, B. (2020). Eko-okullarda dağıtımcı liderliğin niteliksel bir incelemesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bajd, B., & T. Lescanec. (2011). The ınfluence of the eco-school and healthy school projects on environmentally responsible behaviour of primary school pupils. School and Health, 21(21), 79–84.
• Berberoğlu, O. E. (2015). Ekopedagoji temelli sınıfdışı çevre eğitiminin çevre farkındalığı üzerinde etkisi. HAYEF Journal of Education, 12(1), 67-81.
• Bryant, C. K., & Hungerford, H.R. (2010). An analysis of strategies for teaching environmental concepts and values clarification in kindergarten. The Journal of Environmental Education, 9(9), 44-49.
• Burchfield, M. L., & Gifford, V. N. (1995). The effect of computer-assisted instruction on the science process skills of community college students. Annual Meeting of the Mid-South Educational Research Association, 9, 39-43.
• Cevher-Kalburan, F. N. (2009). Çocuklar için çevresel tutum ölçeği” ile “yeni ekolojik paradigma ölçeği” nin geçerlik güvenirlik çalışması ve çevre eğitim programının etkisinin incelenmesi incelenmesi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Chowdhury, M. A. (2016). Emphasizing morals, values, ethics, and character education in science education and science teaching. Malaysian Online Journal of Educational Sciences, 4, 1-16.
• Cincera, J., Kroufek, R., Simonova, P., Broukalova, L., Broukal, V., & Skalík, J. (2017). Eco-School in kindergartens: the effects, ınterpretation and ımplementation of a pilot program. Environmental Education Research, 23, 919- 936.
• Civelek, P., & Akamca, G. Ö. (2017). Açık alan etkinliklerinin okul öncesi dönemdeki çocukların bilimsel süreç becerilerine ait kazanımlarının gelişimine etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(6), 2011-2020.
• Coşanay, B. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarının (beş-altı yaş) çevresel tutumlarının çocuk ve öğretmen değişkenleri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Çabuk, B. (2001). Okulöncesi çocuklarının çevre ile ilgili farkındalık düzeyleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çepni, S., Ayas, A., Johnson, D., & Turgut, M. F. (1997). Fizik öğretimi. Ankara: YÖK.
• Dirim, A. (2006). Kız meslek liseleri için okul öncesi eğitimi. İstanbul: Esin Yayınevi.
• Duke, D. L., & Jones, V. F. (1985). What can schools do to foster student responsibility?. Theory into Practice, 24(4), 277-285.
• Düzgün, E. (2022). Early childhood education teachers'self-reported energy conservation behaviors among eco and non-eco preschools. (Unpublished Master's thesis) Middle East Technical University, Ankara.
• Eco-Schools. (b.t). Kasım 20, 2022. https://www.valeofglamorgan.gov.uk/en/living/schools/Eco-Schools.aspx
• Ekiz, D. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. (5. Baskı). Anı Yayıncılık, Ankara.
• Ferrance, E. (2000). Action research: themes in education. Northeast and Islands Regional Educational Laboratory at Brown University, USA.
• Flogaitis, E., Daskolia, M., & Agelidou, E. (2005). Kindergarten teachers’ conceptions of environmental education. Early Childhood Education Journal, 33, 125-136.
• Frazer, M. J., & Kornhauser, A. (2014). Ethics and social responsibility in science education: an overview. Ethics And Social Responsibility in Science Education, 31-36.
• Gezgin, D. (2019). Fen etkinliklerinin okul öncesi dönem çocuklarında çevre bilinci kazandırılmasına etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Glasser, W. (1999). Başarısızlığın olmadığı okul (Çev: K. Teksöz). İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Gülay Ogelman, H., & Güngör, H. (2015). Türkiye’deki okul öncesi dönem çevre eğitimi çalışmalarının incelenmesi: 2000-2014 yılları arasındaki tezlerin ve makalelerin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 180-194.
• Hirsh, R.A. (2004). Early childhood curriculum. ıncorporating multiple ıntelligences, developmentally appropriate practice and play. Boston.
• Hocaoğlu, N., & Akkaş-Baysal, E. (2019). Nicel araştırma modelleri-desenleri. içinde; eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. (Ed:G. Ocak), ss. 66-123. Pegem Akademi, Ankara.
• Huz, Ç. (2015). Eko-okullar etiketi bulunan ve eko-okullar etiketi bulunmayan anaokullarının bahçe özellikleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Johnson, A. P. (2019). A short guide to action research. (Second Edition). Allyn & Bacon, Boston.
• Kahriman-Öztürk, D., Olgan, R., & Tuncer, G. (2012). A qualitative study on Turkish preschool children’s environmental attitudes through egocentrism and anthropocentrism. International Journal of Science Education, 34 (4), 629–650.
• Kalafati, M., Flogaiti, E., & Daskolia, M. (2025). Enhancing preschoolers’ creativity through art-based environmental education for sustainability. Environmental Education Research, 31(1), 46–73.
• Kandır, A., & Alpan, U. Y. (2008). Okul öncesi dönemde sosyal-duygusal gelişime anne-baba davranışlarının etkisi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 14(14), 33–38.
• Keep Britain Tidy. (2013). Eco-schools England: exploring success to inform a new horizon. [Çevrim-içi: http://www2.keepbritaintidy.org/ecoschools/AssetLibraryFiles/EcoSchools_ Report_2013_1183.pdf], Erişim Tarihi: 08.05.2023.
• Kepenekçi, Y. K. (2003). İlköğretimde insan hakları ve sorumluluk eğitimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34(34), 280-299.
• Kiewra, C., & Veselack, E. (2016). Playing with Nature: Supporting Preschoolers' Creativity in Natural Outdoor Classrooms. International Journal of Early Childhood Environmental Education, 4(1), 112-117.
• Kıldan, O., & Pektaş, M. (2009). Erken çocukluk döneminde fen ve doğa ile ilgili konuların öğretilmesinde okul öncesi öğretmenlerinin görüşlerinin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 113-127.
• Korkmaz, A. (2014). Eko-okul programını uygulayan okul öncesi eğitim kurumlarının sürdürülebilir gelişme için eğitim açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kuhlemeier, H., Van Den Bergh, H., & Lagerweij, N. (1999). Environmental knowledge, attitudes, and behavior in dutch secondary education. The Journal of Environmental Education. 30(2), 4-14.
• Lace-Jeruma, L., & Birzina, R. (2019). The ımprovement of eco-school students’ environmental awareness in the context of education for sustainable development. https://www.researchgate.net/publication/333550500 (Erişim Tarihi:22.02.2023).
• Laçin-Şimşek, C. (2004). Fen bilgisi öğretim programı ve ders kitaplarına göre çevre eğitiminde etik ve estetik değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 2(7), 127-146.
• Maxwell, L. E. (2007). Competency in child care settings, the role of the physical environment. Environment And Behavior, 39 (2), 229-45.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. Thousand Oaks, Sage Publications, CA.
• MEB. (Milli Eğitim Bakanlığı). (2013). Okul öncesi eğitim programı. temel eğitim genel müdürlüğü. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Musser, L. & Diamond, K. (1999). The children's attitudes toward the environment scale forpreschool children. Journal of Environmental Education, 30(2), 23-29.
• Lieberman, E. S. (2005). Nested analysis as a mixed-method strategy for comparative research. The American Political Science Review, 99(3), 435–452.
• Palmberg, I. E., & Kuru, J. (2000). Çevresel sorumluluğun temeli olarak açık hava etkinlikleri. Çevre Eğitimi Dergisi, 31 (4), 32–36.
• Pauw, J. B. D., & Petegem, P. V. (2013). The effect of eco-schools on children’s environmental values and behaviour. Journal of Biological Education, 47(2), 96-103.
• Sabo, H. M. (2010). Why from early environmental education?. US-China Foreign Language, 8(12), 57-61.
• Sapsağlam, Ö. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının değer algılarının çizdikleri resimler ve sözlü anlatımlarına göre incelenmesi: sorumluluk değeri örneği. Eğitim ve Bilim, 42(189), 287-303.
• Sungurtekin, Ş. (2001). Uygulamalı çevre eğitimi projesi kapsamında ana ve ilköğretim okullarında müzik yoluyla çevre eğitimi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 167-178.
• Şahan, B. (2011). Okul öncesi 5-6 yaş grubu öğrencilerin sorumluluk kazanma düzeylerinin öğretmen ve veli görüşlerine göre değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Thornberg, R. (2008). The lack of professional knowledge in values education. Teaching And Teacher Education, 24(7), 1791-1798.
• Türkiye Çevre Eğitim Vakfı (TÜRÇEV). (2022). Eko-Okullar Programı. https://www.turcev.org.tr/v2/icerikDetay.aspx?icerik_id=18
• Yaşar, M. C., İnal, G., Kaya, Ü. Ü., & Uyanık, Ö. (2012). Çocuk gözüyle tabiat anaya geri dönüş. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 30-40.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2019). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı). Seçkin Yayınevi, Ankara.
• Yıldırım, A., & Şahin-Taşkın, Ç. (2021). İlkokulda sosyal-duygusal öğrenme. In H. Esen Aygün & Ç. Şahin-Taşkın (Eds.), Temel eğitimde sosyal-duygusal öğrenme (ss. 59–71). Vizetek.
• Yüksel, Y. (2009). Klasik okullar ile eko-okullar ve yeşil bayraklı eko-okulların çevre eğitimi açısından karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Waters, J., & Bateman, A. (2015). Revealing the ınteractional features of learning and teaching moments in outdoor activity. European Early Childhood Education Research Journal, 23(2), 264-276.