Psikolojik Yardım Alma Davranışının Sağlık İnanç Modeli Temelinde Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 3 Issue: 1, 41 - 46, 17.03.2025

Ercan Aras

https://doi.org/10.5281/zenodo.15036394

Abstract

Psikolojik yardım alma bireyin ruhsal sorunlarına yönelik profesyonel bir yardım kaynağından destek alması olarak tanımlanır. Psikolojik yardım alma bireyin ruh sağlığına yönelik tutumlarından etkilenmektedir. Bireyin sağlıklı davranışının ortaya çıkması, geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilgili bazı modeller bulunmaktadır. Bu çalışmada psikolojik yardım alma davranışı kuramsal açıdan incelenmiştir. Alanyazında psikolojik yardım alma davranışı ile ilgili çalışmalar daha çok planlı davranış kuramı ve sağlık inanç modeli kapsamında ele alınmıştır. Bu çalışmada psikolojik yardım alma davranışı sağlık inanç modeli temelinde açıklanmıştır. Sağlık inanç modeli bireyin davranışları ile inançları arasında bir ilişki olduğunu savunmaktadır. Sağlık inanç modeli altı bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler algılanan yararlılık, algılanan ciddiyet, algılanan engel, öz yeterlilik ve davranışla ilgili ipuçlarıdır. Sağlık inanç modelini oluşturan kavramlar bir davranışın ortaya çıkma sürecinde önemli rol oynamaktadır. Alanyazında psikolojik yardım alma davranışının yeterli düzeyde tartışılmadığı görülmektedir. Bu çalışmada psikolojik yardım alma davranışının önündeki engellerin neler olduğu ve psikolojik yardım alma davranışlarının artmasında nelerin etkili olduğu sağlık inanç modeli çerçevesinde ele alınmıştır.

Keywords

Psikolojik yardım alma davranışı, tutum, niyet, sağlık inanç modeli.

Evaluation of Psychological Help Seeking Behavior Based on Health Belief Model

Abstract

Seeking psychological help is defined as receiving support from a professional source for one's mental problems. Receiving psychological help is influenced by the individual's attitudes towards mental health. There are some models related to the emergence, development and implementation of an individual's health behavior. In this study, psychological help-seeking behavior was examined theoretically. In the literature, studies related to psychological help-seeking behavior are mostly discussed within the scope of the theory of planned behavior and health belief model. In this study, psychological help-seeking behavior was explained on the basis of the health belief model. The health belief model argues that there is a relationship between an individual's behaviors and beliefs. The health belief model consists of six components. These components are perceived usefulness, perceived seriousness, perceived barrier, self-efficacy and behavioral cues. The concepts that make up the health belief model play an important role in the emergence of a behavior. In the literature, it is seen that psychological help-seeking behavior is not at a sufficient level. In this study, what are the barriers to psychological help-seeking behavior and what are effective in increasing psychological help-seeking behaviors are discussed within the framework of the health belief model.

Keywords

Psychological help-seeking behavior, attitude, intention, health belief model

References

• Aras, E., & Peker, A. (2024). Adolescents’ attitudes and intention to seek help according to the theory of planned behavior. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 16(4), 617-627. https://doi.org/10.18863/pgy.1371163
• Aykaç-Koçak, A. (2024). Sağlık inanç modeline dayalı eğitim programının hemşirelik fakültesi 1. sınıf öğrencilerinin fiziksel aktivite inanç ve davranışlarına etkisi randomize kontrollü deneysel çalışma (Tez No. 896038) [Doktora Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bicil, B. (2012). Yetişkinlerin psikolojik yardım arama niyetlerinin incelenmesi: İzmir ili örneği (Tez No. 314165) [Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çakı-Döner, B. (2023). Sigara bırakma sürecinin sağlık inanç modeli'ne uyarlanması (Tez No. 807877) [Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi Üniversitesi, Gaziantep]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Champion V. L. (1984). Instrument development for health belief model constructs. Advances in Nursing Science, 6(3), 73-85. https://doi.org/10.1097/00012272-198404000-00011
• Champion, V. L., & Skinner, C. S. (2008). The health belief model. In K. Glanz, B. K. Rimer, & K. Viswanath (Eds.), Health behavior and health education: Theory, research, and practice (4th ed., pp.4-65). John Wiley & Sons, Inc. https://thehubedu-production.s3.amazonaws.com/uploads/3/18722973-f80f-4b55-8ffe-fafa44c21979/health_education.pdf
• Chandrasekara, W. S. (2016). Help seeking attitudes and willingness to seek psychological help: Application of the theory of planed behavior. International Journal of Management, Accounting and Economics, 3(4), 233-245. https://www.ijmae.com/article_115282_1dd1c5744b78396452b4900168843690.pdf
• Corrigan, P. (2004). How stigma interferes with mental health care. American Psychologist, 59(7), 614-625. https://doi.org/10.1037/0003-066X.59.7.614
• Daddario, D. K. (2007). A review of the use of the health belief model for weight management. Medsurg Nursing, 16(6), 363-366.
• Doğan, N., Beyaztaş, D. İ., & Koçak, Z. (2012). Sosyal bilgiler dersine ilişkin öz-yeterlik düzeyinin başarıya etkisinin sınıf ve cinsiyete göre incelenmesi: Erzurum ili örneği. Eğitim ve Bilim, 37(165), 224-234. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/1227/424
• Donohoe, H., Omodior, O., & Roe, J. (2018). Tick-borne disease occupational risks and behaviors of Florida Fish, Wildlife, and Parks Service employees: A health belief model perspective. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, (22), 9-17. https://doi.org/10.1016/j.jort.2018.02.003
• Glanz, K., Rimer, B.K., & Lewis, F.M. (2002). Health behavior and health education. Jossey- Boss CO.
• Gözüm, S., & Çapık, C. (2014). Sağlık davranışlarının geliştirilmesinde bir rehber: Sağlık inanç modeli. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Elektronik Dergisi, 7(3), 230-237. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/753364
• Hall, K. S. (2012). The health belief model can guide modern contraceptive behavior research and practice. Journal of Midwifery & Women’s Health, 57, 74-81. https://doi.org/10.1111/j.1542-2011.2011.00110.x
• Hayden, J. (2009). Health belief model: Introduction to health behavior theory. Jones and Barlett Publishers.
• Henshaw, E. J., & Freedman-Doan, C. R. (2009). Conceptualizing mental health care utilization using the health belief model. Clinical Psychology: Science and Practice, 16(4), 420-439. https://doi.org/10.1111/j.1468-2850.2009.01181.x
• Janz, N. K., & Becker, M. H. (1984). The health belief model: A decade later. Health Education and Behavior, 11(1), 1-47. https://doi.org/10.1177/109019818401100101
• Kartal, A., & Yılmaz, M. D. (2021). Egzersiz sağlık inanç modeli ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yaşam Boyu Hemşirelik Dergisi, 2(1), 42-61. https://doi.org/10.29228/llnursing.50691
• Kearney, L. K., Draper, M., & Barón, A. (2005). Counseling utilization by ethnic minority college students. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology, 11(3), 272-285. https://doi.org/10.1037/1099-9809.11.3.272
• Kim, J. E., & Zane, N. (2016). Help-seeking intentions among Asian American and White American students in psychological distress: Application of the health belief model. Cultural Diversity & Ethnic Minority Psychology, 22(3), 311-321. https://doi.org/10.1037/cdp0000056
• Komiya, N., Good, G. E., & Sherrod, N. B. (2000). Emotional openness as a predictor of college students’ attitudes toward seeking psychological help. Journal of Counseling Psychology, 47(1), 138-143. https://doi.org/10.1037/0022-0167.47.1.138
• Krumrei, E. J., Newton, F. B., & Kim, E. (2010). A multi-institution look at college students seeking counseling: Nature and severity of concerns. Journal of College Student Psychotherapy, 24(4), 261-283. https://doi.org/10.1080/87568225.2010.509223
• Kung, W.W. (2004). Cultural and practical barriers to seeking mental health treatment for Chinese Americans. Journal of Community Psychology, 32(1), 27-43. https://doi.org/10.1002/jcop.10077
• Nam, S. K., Choi, S. I., Lee, J. H., Lee, M. K., Kim, A. R., & Lee, S. M. (2013). Psychological factors in college students’ attitudes toward seeking professional psychological help: A meta-analysis. Professional Psychology: Research and Practice, 44(1), 37-45. https://doi.org/10.1037/a0029562
• O’Connor, P. J., Martin, B., Weeks, C. S., & Ong, L. (2014). Factors that influence young people’s mental health help-seeking behaviour: a study based on the health belief model. Journal of Advanced Nursing, 70(11), 2577-2587. https://doi.org/10.1111/jan.12423
• Rosenstock, I. M. (1966). Why people use health services. The Milbank Memorial Fund Quarterly, 44(3), 94-127. https://doi.org/10.2307/3348967
• Rosenstock, I. M., Strecher, V. J., & Becker, M. H. (1988). Social learning theory and the health belief model. Health Education & Behavior, 15(2), 175-183. https://doi.org/10.1177/109019818801500203
• Sue, S., Cheng, J. K. Y., Saad, C. S., & Chu, J. P. (2012). Asian American mental health: A call to action. American Psychologist, 67(7), 532-544. https://doi.org/10.1037/a0028900
• Vogel, D. L., & Wester, S. R. (2003). To seek help or not to seek help: The risks of self-disclosure. Journal of Counseling Psychology, 50(3), 351-361. https://doi.org/10.1037/0022-0167.50.3.351
• Vogel, D. L., Wade, N. G., & Haake, S. (2006). Measuring the self-stigma associated with seeking psychological help. Journal of Counseling Psychology, 53(3), 325-337. https://doi.org/10.1037/0022-0167.53.3.325
• Wang, P. S., Lane, M., Olfson, M., Pincus, H. A., Wells, K. B., & Kessler, R. C. (2005). Twelve-month use of mental health services in the United States: Results from the national comorbidity survey replication. Archives of General Psychiatry, 62(6), 629-640. https://doi.org/10.1001/archpsyc.62.6.629
• Wilson, C. J., Rickwood, D., Ciarrochi, J., & Deane, F. P. (2002, June). Adolescent barriers to seeking professional psychological help for personal emotional and suicidal problems [Oral presentation]. 9th Annual Conference for Suicide Prevention, Sydney, Australia.
• Yıldırım, Y. (2021). Obezite tanısı alan kadın hastaların sağlık inanç modeli ölçeği ile değerlendirilmesi (Tez No. 700451) [Tıpta Uzmanlık Tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Zane, N., Sue, S., Chang, J., Huang, L., Huang, J., Lowe, S., Srinivasan, S., Chun, K., Kurasaki, K., & Lee, E. (2005). Beyond ethnic match: effects of client-therapist cognitive match in problem perception, coping orientation, and therapy goals on treatment outcomes. Journal of Community Psychology, 33(5), 569-585. https://doi.org/10.1002/jcop.20067