16. Asır Üsküdar Kadı Sicillerinden Seçilmiş Mali Olaylar ve Sosyoekonomik Analizleri

Year 2018, Volume: 1 Issue: 1 - JOSSE, 36 - 48, 01.10.2018

Burak Sarı

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu,
kuruluş dönemlerinden itibaren Şer’i ve Örfi hukuka dayalı bir vergi sistemi ve
kendine has bir mali yapıya sahiptir. İmparatorluk, kozmopolit bir yapıya sahip
olduğundan, vergileme hususunda kimi zaman mükellef kimi zaman da kamu idaresi
kaynaklı sıkıntılar yaşanmıştır. Bu sıkıntılardan, mahkemelere yansıyanlar
olmuş ve kadılar eliyle çözüme kavuşturulmuştur. Bunun yanında mahkemeler ve
kadılar aynı zamanda noter ve vergi müfettişliği görevlerini de üstlendiğinden,
kamu otoritesi – mükellef, mükellef – mükellef ilişkileri de bu mahkemelerce
kayıt altına alınmış, kimi zaman tasdik edilmiştir. Bu çalışmada, 16. asırda
Üsküdar Mahkemesi tarafınca tutulmuş kayıtlarda dikkate değer mali olaylar
aktarılarak sosyolojik analizleri yapılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Osmanlı İmparatorluğu, Kadı, Mahkeme, Üsküdar, Kadı Sicilleri

Selected Financial Events in Registers of 16th Century Üsküdar Court and Their Socio Economic Analyzes

Abstract

Since its establishment, the Ottoman Empire has a tax system based on
ecclesiastics law and customary law and unique financial structure. As the
Ottoman Empire has a cosmopolitan structure, there were many problems about
taxation that caused by taxpayers and/or public administration. Many troubles
caused from these had reflected to court and the muslim judges had solved them.
In addition, since the muslim judges have also been a notary and tax inspector,
the relationship between public administration and taxpayers or between
taxpayer and taxpayer has always registered and sometimes certified. In this
study, considerable financial events, recording by the Court of Üsküdar during
the 16th century, will be commentated and socio-economical analysis of them
will be done.

Keywords

Ottoman Empire, Muslim Judge, Court, Üsküdar, Registers of Court

References

• Akdağ, M. (1999a). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Cilt 1, 1. Baskı, Barış Kitap Basım Yayın, Ankara.
• Akdağ, M. (1999b). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Cilt 2, 1. Baskı, Barış Kitap Basım Yayın, Ankara.
• Buluş, A. (2010). Vergi Toplamanın Özerkleştirilmesinin, Vergi Toplamanın Etkinliğine Katkısı: İltizam Sistemi ile Bir Mukayese, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 81 – 120.
• Cin, H. (2016). Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, 4. Baskı, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Çakar, E. (2012). Doğu Akdeniz Sahilinde Bir Osmanlı Sancağı: Trablus, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Çelebi, A. K. (2012). Mali Olaylara Sosyolojik Yaklaşımın Önemi, Mali Sosyoloji Üzerine Denemeler (Ed. A. K. Çelebi), Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2012/418, 1 – 14.
• İnalcık, H. (2010). Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları 1302 – 1481, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul. İslam Araştırmaları Merkezi. (2008). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil, TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010a). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil, TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010b). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 5 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010c). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 9 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010d). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 14 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010e). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 17 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010f). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil, TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010g). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010h). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 56 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• İslam Araştırmaları Merkezi. (2010ı). İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil, MAS Matbaacılık A.Ş., Yayın No: 412, İstanbul.
• Gökbunar, A. R.; Uğur, A. (2016). Osmanlı Vergiciliği: ‘İnekleri Besleyerek Daha Fazla Süt Alma Sanatı’, Sümerlerden Türkiye Cumhuriyeti’ne Maliye Tarihi (Ed. A. R. Gökbunar ve A. Uğur), Beta Yayınevi, İstanbul, 57 – 96.
• Gökbunar, R.; Şahintürk D. A.; Akyol, Ö.; Tuncay, B. (2016). Türk Maliye Tarihinde İlk Dönemlerde Vergi Anlayışı, Sümerlerden Türkiye Cumhuriyeti’ne Maliye Tarihi (Ed. A. R. Gökbunar ve A. Uğur), Beta Yayınevi, İstanbul, 41 – 56.
• Kazıcı, Z. (1986). Osmanlı’da Örfi Vergiler ve Bu Vergilerin Kaynağı Olan Örfi Hukuk, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, 285 – 310.Kenanoğlu, M. M. (2013). Vergi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 43, 52 – 58.
• Maliye Bakanlığı. (1999). Osmanlı Vergi Mevzuatı, Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Yayın No: 1998/348, Türk Tarih Kurumu Matbaası, Ankara.
• Öner, E. (2005). Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, Genişletilmiş 2. Baskı, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Rakıcı, C.; Polat, S. (2016). Vergi Tarihinin Gelişimi ve Geçmişte Uygulanan Bazı İlginç Vergi Konuları, Sümerlerden Türkiye Cumhuriyeti’ne Maliye Tarihi, (Ed. A. R. Gökbunar ve A. Uğur), Beta Yayınevi, İstanbul, 17 – 40. Sarı, B. (2017). Türkiye’de Tarım Kesiminin Vergilendirilmesi, Vergi Bilinci ve Uyumu, Lambert Academic Publishing, Saarbrücken, Germany.
• Yetkin, A. (2013). Osmanlı Devleti’nde Hukuk Devletinin Gelişimi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 380 – 413.