Yağlı Tohum Üretim Potansiyelinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanılarak Belirlenmesi: Balıkesir İli Örneği

Year 2025, Volume: 22 Issue: 2, 441 - 460, 26.05.2025

Ömer Faruk Karaca , Murat Ertuğrul , Tanzer Eryılmaz

https://doi.org/10.33462/jotaf.1545676

Abstract

Dünyada ve ülkemizde yağlı tohumlu bitkiler stratejik ürün olarak kabul edilmektedir. Bu kaynaklardan biri olan yağlı tohumlu bitkilerin, gıda sektörü dışında biyodizel ve endüstriyel alanlarda kullanımı bitkisel yağlara talebi tüm dünyada artırmıştır. Bu çalışmanın amacı Dünya ve Türkiye’deki üretim verilerinin yardımıyla Balıkesir ilinin yağlı tohum üretim potansiyelinin son zamanlarda yaygın olarak kullanılan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yardımıyla ortaya konulmasıdır. Bu amaçla öncelikle Dünya ve Türkiye’deki genel durum ortaya konulmuş ve daha sonra il ve ilçe ölçeğinde değerlendirilmiştir. Dünya ölçeğindeki veriler FAOSTAT, Türkiye verileri ise TÜİK’ten temin edilmiştir. Tüm veriler sırasıyla hasat edilen alan, üretim ve verim miktarlarına göre CBS yazılımına aktarılarak yıllara göre ve il ölçeğinde 5-10 sınıf arasında, ildeki mevcut verilerin miktarına göre yoğunluk değişim haritaları oluşturulmuştur. Düşük ve yüksek verime sahip mevcut alanlar belirlenerek sonraki yıllarda o bölgelerde yapılabilecek üretim politikaları ve planlamaları için altlık oluşturulması hedeflenmiştir. Dünya’da yağlı tohumlu bitkilerde hasat edilen alana göre tarımı en çok yapılan ürünler arasında soya ilk sırada yer almaktadır. Soya bitkisinin tarımı en çok yapılan ülkeler ise sırasıyla Brezilya (40.894.968 ha), ABD (34.939.320 ha), Arjantin (158.742.66 ha), Hindistan (121.465.80 ha) ve Çin (10.243.000 ha)’dir. Soyadan sonra sırasıyla kanola, pamuk, ayçiçeği, aspir, susam ve haşhaş gelmektedir. Türkiye’de toplamda ürünlerin yetiştirildiği il sayıları bakımında ise ilk sırada ayçiçeği (59 il), ikinci sırada aspir (42 il), üçüncü sırada ise (32 il) susam gelmektedir. Alansal olarak ilk sırada ayçiçeği (3.618.226 ha), ikinci sırada yerfıstığı (176.733 ha), üçüncü sırada ise pamuk (1.659.601 ha) yer almaktadır. Toplamda 385.095.8 ha tarım alanına sahip Balıkesir ilinde 283.416 dekarlık bir alanda (%7.5) yağlı tohum bitki üretimi yapılmaktadır. İlde ilk sırada ayçiçeği, ikinci sırada susam ve üçüncü sırada kanola veya kolza tarımının yapıldığı tespit edilmiştir.

Keywords

Yağlı tohumlu bitkiler, Biyodizel, Balıkesir, CBS, Alternatif enerji

Ethical Statement

Bu çalışma için etik kuruldan izin alınmasına gerek yoktur.

Determination of Oilseed Production Potential Using Geographic Information Systems: The Case of Balıkesir Province

Abstract

Oilseed crops are considered strategic products in the world and in our country. The use of oilseed crops, one of these resources, in biodiesel and industrial areas other than the food sector has increased the demand for vegetable oils all over the world. The aim of this study is to reveal the oilseed production potential of Balıkesir province with the help of production data in the world and Turkey, with the help of Geographic Information Systems (GIS), which has been widely used recently. For this purpose, the general situation in the world and Turkey was first presented and then evaluated at the provincial and district scale. Data on the world scale were obtained from FAO, and data on Turkey were obtained from TÜİK. All data were transferred to the GIS software according to the harvested area, production and yield amounts, and density change maps were created according to the amount of data available in the province, between 5-10 classes on the provincial scale, according to the years. It was aimed to determine the existing areas with low and high yields and to create a basis for production policies and plans that can be made in those regions in the following years. Soybean ranks first among the products most cultivated in terms of harvested area among oilseed crops in the world. The countries where soybean is cultivated the most are Brazil (40.894.968 ha), USA (34.939.320 ha), Argentina (158.742.66 ha), India (121.465.80 ha) and China (10.243.000 ha). After soybean, canola, cotton, sunflower, safflower, sesame and poppy come first. In terms of the total number of provinces where products are cultivated in Turkey, sunflower (59 provinces) comes first, safflower (42 provinces) comes second and sesame (32 provinces) comes third. In terms of area, sunflower (3.618.226 ha) comes first, peanut (176.733 ha) comes second and cotton (1.659.601 ha) comes third. In Balıkesir province, which has a total agricultural area of 3.850.958 da, oilseed plant production is carried out in an area of 283.416 decares (7.5%). It has been determined that sunflower is the first crop in the province, sesame is the second and canola or rapeseed is the third.

Keywords

Oilseed plants, Biodiesel, Balıkesir, GIS, Alternative energy

Ethical Statement

There is no need to obtain permission from the ethics committee for this study.

References

• Acar, M. ve Gizlenci, Ş. (2021). Kolza ve Tarımı. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
• Anonim (2024a). Yağlı Tohumlar Özellikleri ve Faydaları Nelerdir. https://tohum.gen.tr/yagli-tohumlar.html (Erişim tarihi: 22.05.2024).
• Anonim (2024b). Türkiye Soyada Verim Açısından Dünyada İlk Sıralarda. http://www.turktarim.gov.tr/Haber/237/turkiye-soyada-verim-acisindan-dunyada-ilk-siralarda (Erişim tarihi: 22. 05.2024).
• Anonim (2024c). Balıkesir İli Coğrafi Yapı. https://www.balikesirdsyb.org.tr/cografi-yapi (Erişim Tarihi: 22. 05.2024).
• Baydar, H. (2009). Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bilimi ve Teknolojisi, Genişletilmiş 3. Baskı. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 51, Isparta, Türkiye.
• Bayramin, S. (2006). Aspir (Carthamus tinctorius L.) – Kolza (Brassica napus spp. oleifera L.) tarımı ve ıslahı. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 15 (1-2): 74-85.
• Bayramin, S. ve Kaya, M. (2009). Son yıllarda ülkemiz aspir ve kolza üretimindeki gelişmeler. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 18 (1-2): 43-47.
• Berglund, D. B., Riveland, N. and Bergman, J., (1998). Safflower Production. NDSU Ext. Circ. A-870 (revised). North Dakota Agric. Exp. Stn., North Dakota State Univ., Fargo, U.S.A.
• Davis. P. H., Mill. R. R. and Tan. K. (1988). Papaver L. Flora of Turkey and East Aegean Islands. University Press, Edinburg, U.K.
• FAO (2024). FAOSTAT Crops and Livestock Products. https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
• Gümüşçü, A. (1996). Seçilmiş bazı haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşit ve hatlarının verim öğelerinin karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi) Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babac, M. T. (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul, Türkiye.
• Gürkan, A., Salıcı, A., Yıldırım, K. ve Yıldırım, M. (2016). Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Ata Sökmen Yerleşkesinin alan kullanım/arazi örtülülüğünün belirlenmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(02): 144-150.
• HGM (2024). Harita Genel Komutanlığı. https://www.harita.gov.tr/index (Erişim tarihi: 21.05.2024) Kadakoğlu, C., Kadakoğlu, B. ve Karlı, B. (2023). Yağlı tohumlarda Türkiye'nin küresel rekabet gücünün analizi. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 1(EKS-1): 1-14.
• Kadiroğlu, A. (2023). Yerfıstığı Yetiştiriciliği. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Antalya, Türkiye.
• Kolsarıcı, O. (2006). Hammadde Olarak Biyodizel Üretiminde Kullanılabilecek Yağlı Tohumlu Bitkilerin Potansiyeli ve Biyodizele Uygunlukları. Enerji Bitkileri ve Yeşil Yakıtlar Sempozyumu, 14-15 Aralık 2006, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bornova, İzmir, Türkiye.
• Meral, Ü. B. (2019) Ayçiçeği (Helianthus annuus L.,) bitkisinin önemi ve üretimine genel bir bakış. International Journal of Life Sciences and Biotechnology 2(2): 58-71.
• Öğüt, H., Eryılmaz, T. ve Oğuz, H. (2007). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinden Üretilen Biyodizelin Yakıt Özeliklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu, 28-31 Mayıs, Samsun, Türkiye.
• Rahimi, A., Kıralan, M., Arslan, N., Bayrak, A. ve Doğramacı, S. (2011). Variation in fatty acid composition of registered popy (Papaver somniferum L.) seed in Turkey. Akademik Gıda, 9(3): 22-25.
• Raymer, P. L. (2002). Canola: An Emerging Oilseed Crop. In: Trends in New Crops and New Uses. Eds: J. Janick and A. Whipkey, ASHS Press, pp 102-106, Alexandria, VA.
• Tan, A. Ş. (2015). Susam Tarımı. T.C. Gıda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Çiftçi Broşürü, İzmir, Türkiye.
• Thomson, A. and Metz, M (1999). Implications of Economic Policy For Food Security: A Training Manual, FAO. https://www.fao.org/3/x3936e/x3936e03.htm (Erişim Tarihi: 24.05.2024).
• TUYEKAD (2024). Yem Katkıları Üreticileri İthalatçıları ve Dağıtıcıları Derneği. https://tuyekad.org.tr/bilgi-ve-istatistikler/yem-uretimleri/attachment/2022-yili-yem-uretim-raporu-2/ (Erişim Tarihi: 29.05.2024).
• TÜİK (2024a). Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Ürün Denge Tabloları, Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler Denge Tabloları. https://data.tuk.gov.tr/Kategor/GetKategor?p=Tarm-111 (Erişim Tarihi: 24.05.2024).
• TÜİK (2024b). Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684 (Erişim Tarihi: 24 Aralık 2024).
• Uğur, A. E. (2012). Türkiye'de Yağlı Tohum Bitkileri Üretimi ve Bitkisel Yağ Sanayi. YABİTED I. Bitkisel Yağ Kongresi, 12-14 Nisan 2012, Adana, Türkiye.
• USDA (2024). (United States Department of Agriculture), Classification for Kingdom Plantae Down to Genus Papaver L. https://plants.usda.gov/home/classification/72002 (Erişim Tarihi:06.06.2024).
• Yılmaz, A., Tunçtürk, M. ve Tunçtürk, R. (2015). Türkiye’de Yağlı Tohum Üretimi ve Yağ Açığının Giderilmesinde Aspir Bitkisinin Önemi. 11. Tarla Bitkileri Kongresi, 7-10 Eylül 2015, Çanakkale, Türkiye.