AHİDNÂME-İ HÜMÂYÛNLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ VE 83/1 RUSYA AHİDNÂME DEFTERİNDEN ÖRNEK BİR AHİDNÂME TAHLİLİ

Yıl 2021, , 91 - 107, 13.09.2021

Büşra Bulut

https://doi.org/10.46236/jovosst.887194

Öz

Osmanlı arşivinde bulunan Düvel-i Ecnebiye defterlerine kayıd edilen Ahidnâme-i Hümâyûn, Osmanlı Devleti padişahları tarafından yabancı devlet hükümdarlarına hitaben yazılan resmi belgelerdir. Ahidnâme-i Hümayunların içeriğinde Osmanlı Devleti’nin yabancı devletlerle yaptığı antlaşmalar ve ticarî imtiyazlar hakkında bilgiler yer almaktadır. Bu açıdan ahidnâme-i hümâyûnların incelenmesi Osmanlı diplomasi araştırmalarına önemli katkılar sağlayacaktır. Ahidnâmeler, içerikleri itibariyle yalnızca antlaşma maddeleri ya da ticari imtiyazları içermemektedir. Bunun yanı sıra Osmanlı diplomasisinde yaşanan değişimlere bu belgeler aracılığıyla ulaşabilmekteyiz. Nitekim diplomatik belgeler olan ahidnâme-i hümâyûnlarda bir takım rükünlar bulunmaktadır ve rükünların yazımında kullanılan diplomatik uslüp ahidnâmelerin içeriğine göre değişmektedir. Bu değişimlerin tespiti devletlerarası ilişkilerin gelişimi açısından önem arz etmektedir. Çalışmada ahidnâmelerin genel özellikleri ile Osmanlı tarihi çalışmalarındaki kaynak değeri üzerinde durulmuştur. Ayrıca konuyu daha somut bir şekilde ele almak amacıyla, 83/1 Numaralı Rusya Ahidnâme defterine bağlı bir ahidnâme örneği transkribe edilerek, diplomatik açıdan tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

osmanlı devleti, ahidnâme, düvel-i ecnebiye, diplomasi

Kaynakça

• Akşın, A. (2017). “1482 Tarihli Osmanlı-Venedik Ahidnamesi”, N. Alkan (Ed.), Sultan II. Bayezid Dönemi ve Bursa,içinde (72-89), Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınevi.
• Albayrak, S. (2015). İstanbul Mahkemelerinde Müstemenlerin Davaları ve Hukuki Muameleleri (XVII. Yüzyıl), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Genç, Y. (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul: Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Bediroğlu, S. (2014). 9 Numaralı Name-i Hümâyûn Defterinin Transkribi ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kilis.
• Canbaş, E. (2014). 15/3 No’lu Dubrovnik Düvel-i Ecnebiye Defteri: (H.1057-1073/M.1647-1663)(İnceleme Metin), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Cebecioğlu, M. (2013). Kırım Hanlarına Name-i Hümâyûn (2 Numaralı Name Defteri), İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Çıtırık, H. (2014). 4 Numaralı Name-İ Hümayun Defteri Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi (H. 1203-1206/ M. 1788-1792), Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kilis. Delilbaşı, M. (1984). “Ortaçağ’da Türk Hükümdarları Tarafından Batılılara Ahidnâmelerle Verilen İmtiyazlara Genel Bir Bakış”, Belleten, 47(85), 95-103.
• Dönmez, A. (2018). “Osmanlı Devleti’nde Tek Taraflı Diplomasi Anlayışı ve Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Süreci”, A. Yalçınkaya ve U. Kurtaran (ed.), Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumlar ve Tatbiki, içinde (145-179), Ankara: Altınordu Yayınları, Ankara, 2018.
• Erdinç, Ö. (2015). 003 ve 003M Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defterlerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Erdoğan, M. (2003). “1701 Tarihli Osmanlı-Venedik Ahidnamesi”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 64-76.
• Ertuğ, Z. (2016). “Name-i Hümâyûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek 2, 349-350.
• Fayda, M. (1988). “Ahidnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1, 535-536.
• Glavına, M. (2009). 17. Yüzyıl Başında Osmanlı İmparatorluğu ile Dubrovnik Cumhuriyeti İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İnalcık, H. (1971). “İmtiyazat”, El, 2, 1179-1189.
• İpşirli, M. (1999). ehmet, “Elçi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11, 3-15.
• Kınlı, O. (2004). Osmanlı Devleti’nde Modernleşmenin Aracı Olarak Diplomasi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kurtaran, U. (2019).“Mapping Changes in Ottoman-Austrian Bordes During the Eingteenth Century”, A.J. Kent ve S. Versvust ve I.J. Demhardt ve N. Millea (ed.),Mapping Empires: Colonial Cartographies of Land and Sea, içinde (197-207), Springer.
• Kurtaran, U. (2018). “Ottoman-Austrıa Border Determınatıon Works And Newly Determıned Borders Accordıng To The Treaty Of Belgrade Of 1739” D. Amedoski (ed.), Belgrade 1521-1867, içinde (169-193), Belgrade.
• Kurtaran, U. (2018). “Pasarofça Antlaşması’na Göre Yapılan Sınır Tahdit Çalışmaları ve Belirlenen Yeni Sınırlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55), 285-299.
• Kurtaran, U. (2018). “XVIII. Yüzyıla Ait Hudutname ve Sınır Tahdit Örneği: Karlofça Antlaşması’na Göre Belgrad Sınırlarının Belirlenmesi”, A. Yalçınkaya ve U. Kurtaran (ed.), Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, içinde (119-145), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kurtaran, U. (2017). Sultan II. Mustafa (1695-1703), Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kurtaran, U. (2016). “Karlofça Antlaşması’nda Venedik, Lehistan ve Rusya’ya Verilen Ahidnamelerin Genel Özellikleri ve Diplomatik Açıdan Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi. 35(60), 98-106.
• Kurtaran, U. (2015). “Osmanlı Diplomasi Tarihinin Yazımında Kullanılan Başlıca Kaynaklar ile Bu Kaynakların İncelenmesindeki Metodolojik ve Diplomatik Yöntemler Üzerine Bir Değerlendirme”, OTAM, (38), 109-129.
• Kurtaran, U. (2014). “Sultan Birinci Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 Tarihli Ahidnâmenin Diplomatik Açıdan Tahlili”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(1), 215-218.
• Kurtaran, U. (2009). Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri 1526-1791, Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Kütükoğlu, M.S. (1992). “Berat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5, İstanbul, 472-473.
• Kütükoğlu, M.S. (1988). “Ahidnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1, İstanbul, 536-538.
• Özkan, M. (2012). 87/5 Numaralı Rusya Ahkâm Defterinin Transkripsiyon ve İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• Parlatır, İ. (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınları.
• Portakal, G. (2019). 6 Numaralı Name-i Hümâyûn Defterindeki Kırım Hanlığıyla İlgili Belgelerin Tanskribsiyonu ve Değerlendirilmesi ( H.1115-1133/M.1703-1721), Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kilis.
• Sander, O. (2010). Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, Ankara: İmge Yayınevi.
• Savaş, A.İ. (2017). Osmanlı Diplomasisi, İstanbul: 3F Yayınları.
• Savaş, A.İ. (1996). “Osmanlı Diplomatikasına Ait Name-i Hümâyûn, Ahitname-i Hümâyûn ve Mektup Tahlilleri”, OTAM, 7, 219-251.
• Savaş, A.İ. (1994). ”Takrir-i Ahmed Merâmi Efendi Azak Muhaddidi Ahmed Meramî Efendi’nin 1740/1741 Sınır Tespit Çalışmaları Hakkındaki Raporu”, Belgeler, 16(20), 153-195.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, BOA. A.DVN.DVE., Rusya Ahidnâme Defteri, nr. 083/1.
• Tuncer, H. (2005). Eski ve Yeni Diplomasi, Ankara: Ümit Yayınları.
• Turan, N.S. (2015). İmparatorluk ve Diplomasi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Uzelli, G. (2007). “I. Petro Döneminde Barok Portre Sanatı”, Sanat Tarihi Dergisi, 16(2), 77-90.
• Ünal, M.A. (2016). “Osmanlı Medeniyetinin İçe Kapanması ve Batı Karşısında Savunmaya Geçmesi”, M.Y. Ertaş ve H. Şahin ve H. Kılıçarslan (ed.), Osmanlı’da Siyaset ve Diplomasi, içinde (27-43), İstanbul: Sakarya Üniversitesi Osmanlı Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Yalçınkaya, M.A. (2018). “Osmanlı Sefaretnameleri ve Diplomasi Tarihi Bakımından Önemi”, A. Yalçınkaya ve U. Kurtaran (ed.), Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, içinde (11-39), Ankara: Grafiker Yayınları, Ankara.