ANKARA ETNOGRAFYA MÜZESİ’NDEKİ İKİ GÜMÜŞ KİTAP KAPAĞI ÜZERİNE GÖRÜŞLER

Year 2022, , 1818 - 1845, 19.10.2022

Fatma Yaşar , İlker Mete Mimiroğlu

https://doi.org/10.21547/jss.1105967

Abstract

Altın, gümüş ve bakır levhalar üzerine yapılan süslemelerle zenginleştirilen kitap kapakları ökaristi ayininin vazgeçilmez bir parçası olarak karşımıza çıkar. Erken Hıristiyan toplumların fildişi diptiklerden etkilenerek üretilen kitap kapakları zaman içinde gelişim göstererek farklı tasarımlarla geliştirilmiştir. Değerli taşlarla ve zarif işçilikle süslenen kitap muhafazaları sanatsal bakımından değerlidir. Bu özel kitap kapakları kütüphanelerde kullanılmasından ziyade kiliselerde düzenlenen ayinlerde liturjik bir parçası olarak kullanılmıştır. Farklı dönemlerde yeni tasarımlarla karşımıza çıkan kitap kapakları gerek malzeme gerek üzerinde taşıdığı ikonografi bakımından farklı dönemler içerisinde gelişmiştir. Lakin hiçbir zaman amacının dışında kullanılmamış, her zaman ökaristi ayininin vazgeçilmez bir parçası olarak kullanılmıştır. Eski ve Yeni Ahitten alınan konularla biçimlendirilen kapaklarda çoğunlukla İsa’nın çarmıha gerilmesi ve diriliş sahneleri işlenmiştir.
Araştırma konumuz olan Lola Törenhan Hanım’ın tarihi eser hazinelerinden çıkan kitap kapakları 1984 yılında Ankara Etnografya Müzesi’ne devredilmiştir. Müze deposunda yer alan iki gümüş kitap kapaklardan biri kitabeli olup Post-Bizans dönemine aittir, diğerinde ise herhangi bir kitabe bulunmamasına karşın eserin üslupsal özellikleri benzer örneklerle karşılaştırıldığında Ermeni kitap kapaklarını andırdığı düşünülmektedir. Çalışmadaki amacımız, bu gününe kadar çeşitli yayınlarda ve müze koleksiyonlarında ayrıntılı olarak incelenmemiş olan kitap kapaklarının gelişimini saptamak ve elde edilen sonuçlar ışığında Ankara Etnografya Müzesi’ndeki gümüş kitap kapaklarını tanıtmak sanat tarihi alanına bir parça da olsa katkı sağlayabilmektir.

Keywords

Kitap Kapağı, Post Bizans, Liturji, Kilise

References

• Akyürek, E. (2007). Bizans Uygarlığı Üzerine Genel Bir Değerlendirme. içinde, Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri: Bizans / Marmara. İstanbul: Ege Yayınları.
• Andrews, I. (2010). Design Structures of Treasure Book Covers from the 6th to the 12th Century. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. University of Huddersfield, İngiltere.
• Ballian, A. (1998). Post-Byzantine and other small art works. İçinde, The Holy and Great Monastery of Vatopaidi. Tradition – History – Art. vol. II, 500–534, Brassington.
• Brassington, W. S. (1984). A History of the Art of Bookbinding: With Some Account of the Books of the Ancients, Classic. İngiltere: Reprint Paperback.
• Ferber, S. (1966). Crucifixion Iconography in a Group of Carolingian Ivory Plaques, The Art Bulletin, 48(3), 323-334.
• Frazer (1992): Frazer, M.E. (1992), Early Byzantine silver book covers. içinde, Ecclesiastical silver plate in sixth-century Byzantium, vol. 3, 71-76. Genç, Ö. (2012). Charlemagne ve Karolenj Rönesansı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gharzan, F. (2017). Western Iconographi cInfluences on Armenian Silver Bookbindings from Ottoman Constantinople (Eighteenth-NineteenthCenturies), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Central European Üniversitesi.
• Klein, H. A. (2010). Refashioning Byzantium İn Veniceca. 1200–1400, (Dumbarton Oaks Byzantine symposia and colloquia: Byzantium, and the myths of Venice). Refashioning Byzantium in Venice, ca. 1200-1400, içinde, San Marco, Byzantium and the Myths of Venice. Dumbarton Oaks Byzantine Symposia and Colloquia. Washington, D.C. 193-225.
• Plant, J. (2012). Ornament In The Service of God: The Precious Covers of The Lindau Gospels. Yüksek Lisans Tezi, The University of British Columbia.
• Sánchez, A. P. (2016). The Evolution of Book binding During the Middle Ages (Part 1), University Complutense of Madrid.
• Stankova, L. (2012). Orthodox Liturgical Metal work Objects In Relation To Ottoman Aesthetics, Turkish Cultural Fundation, 21-32.
• Sylvie, M. L., (2013). The Armenian Silversmiths of Kesaria/Kayseri in the Seventeenth and Eighteenth Centuries. içinde, Armenian Kesaria/Kayseri and Cappadocia, California, 117-187.
• Ülgen, Pınar ve Ünal, Banu, Ç. (2019). Orta Çağ Avrupası’nın Bir Bilinmeyeni: OttoRönesansı, Nevşehir: Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 2021 (17), 108-123.