Anadoluyu Şiileştirmek İsteyen Şah İsmail’e Karşı Osmanlı Devleti’nin Aldığı Önlemler

Year 2008, Volume: 7 Issue: 1, 1 - 17, 01.06.2008

Yusuf Küçükdağ

Abstract

Şah İsmail (ö. 1524), büyük dedesi Safiyüddin ’in kurduğu Safeviye Tarikatı’nın şeyhi iken, XVI. yüzyılın başlarında Tebriz merkez olmak üzere Azerbaycan’da Safevi Tarikat Devleti’ni kurdu. Safevi Tarikatı’nın müritleri, çoğunlukla Anadolu kökenli Türkmenler idi. Bunlar, Şah İsmail’e devlet kurma çalışmaları sırasında yardım ettiler. Şah İsmail, Türkmen müritlere güvenerek Osmanlı hakimiyeti altında bulunan Anadolu’yu da yeni kurduğu devletin sınırları içine alma çalışmalarına başladı. Kendi propagandasını yaptırmak amacıyla halifelerini Anadolu’ya gönderdi. Bunlar, köy köy gezerek Anadolu insanını Safevi Tarikatı’na bağlamaya çalışıyorlardı. Şah İsmail’in esas amacının tarikatçılık yapmak olmadığını anlayan Osmanlı Devleti, kendi topraklarında Safevi yayılmasının önüne geçmek için askerî, siyasî, ekonomik ve kültürel önlemler alma yönüne gitti. İki devlet arasında çıkan savaşta Şah İsmail, Çaldıran’da Osmanlı ordusuna yenildi (1514). Osmanlı vatandaşı Safevi müritlerinin diğer deyişle Alevilerin İran’la ilişkileri engellendi. Safevi Devleti’ne karşı ekonomik ambargo uygulanarak güçlenmesinin önüne geçilmeye çalışıldı. Safevi Tarikatı ile aynı kökten gelen ancak Osmanlı taraftarı olan Halvetiliğin örgütlenmesine yardım edilerek Anadolu insanının tamamen Safevi olmasının önüne geçilmiş oldu. Şah İsmail, alınan tüm bu önlemler karşısında Anadolu’ya yönelik hedefine ulaşamadı. Anadolulu Safevi Türkmenler de kurtarıcı olarak gördükleri Şah İsmail’den I. Selim karşısında yenilgiye uğramasından sonra ümitlerini kestiler. Osmanlı Devleti, Safeviliği yok edemedi

Keywords

Osmanlı devleti, Shah İsmail, Anadolu, Shia

Measures Taken by the Ottoman State against Shah İsmail's Attempts to Convert Anatolia to Shia

Abstract

Shah Ismail, when he was sheikh of Safevi sect established by Sheikh Safiyuddin, Ismail’s grandfather, established Safevi State in Azerbaijan taking Tebriz as the center at the beginning of XVI th.century. The followers of Safevi Sect were Turcomen originated from Anatolia. They helped Shah Ismail to establish state. Shah Ismail depending on Turcomen followers attempted to annex Anotolia which was under Otoman domination in his new state’s territory. He sent his caliphs to Anatolia to propagandize his sect. They tried to convince Anatolion people about Safevi sect. Ottoman state which understand that the main purpose of Shah Ismail was not the speading of Safevi sect took military, political, economical and cultural measures. In the war between two states, Shah Ismail was defeated by Ottoman army in Caldıran (1514) The relationship of Safevi’s followers with Iran was prevented. In order to prevent economical growth of Safevi State, economical embargo was put. By helping the organization of Halvetiyye which has Safevi sect orijin but accept’ s ottoman state outhority the spread of Safevism was prevented. Turcomen in Anatolia become hopeless when Sheikh Ismail was defeated by I. Selim. Ottoman State does not extinct Safevism

Keywords

Ottoman State, Shah İsmail, Anatolia, Shia

References

• Anonim, (1992). Tevârîh-i Âl-i Osman, (by Nihat Azamat), Istanbul.
• Aşık Paşa-Zâde. (1332). Tevârîh-i Âl-i Osman, İstanbul.
• Atai, (1268). Zeyl-i Şakayik. İstanbul.
• Babinger, F. (1967). Safiy-ed-Din. İslâm Ansiklopedisi, X, pp.64-65.
• Barthold, W. (1970). Şirvan. İslâm Ansiklopedisi, XI, pp.571-573.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (1994). II. Bâyezid Dönemine Ait 906/1501 Tarihli Ahkâm Defteri. by Ilhan Şahin, Feridun Emecen, İstanbul.
• BOA, Mühimme,III,V, VI,VII,XXXVIII.
• Cami, (1270). Nefehâtü'l-Üns. İstanbul.
• Cahen, C. (1984). Osmanlılar'dan Önce Anadolu'da Türkler. Yıldız Moran. İstanbul.
• Cahen, C. (1990). Doğuşundan Osmanlı Devleti 'nin Kuruluşuna Kadar İslamiyet, İstanbul.
• Celâl-Zade, Selim-Nâme. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, no: 1274.
• Celâl-Zâde, (1981). Tabakatü'l-Memâlik ve Derecâtü 1-Mesâlik. Petra Kapper, Wiesbaden.
• Clayer, N. (1994). Mystigues. Etat et Societe, Leiden.
• Cenabi, Muhtasar Târih. Nûruosmaniye Kütüphanesi, no: 3097.
• Ebü'l-Hayr'ı Rumî. (1990). Saltuk-Nâme, II, III, by Şükrü Haluk Akalın, Ankara.
• Feridun, (1274). Menşeâtü's-Selâtîn. I, İstanbul.
• Hinz, W. (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, (trans. Tevfık Bıyıklıoğlu), Ankara.
• Hoca Sadedin, (1279-1280). Tâcü't-Tevârih. II, İstanbul.
• Hoca Sadeddin, (1280). Selim-Nâme. İstanbul.
• Hulvî, Lemezât. Süleymaniye Kütüphanesi. Düğümlü Baba, no: 565, pp.128a-129b.
• Ibn Battuta, (1333-1335). Seyahatname. İstanbul.
• Ibn Kemal, (1997). Tevârîh-i Âl-i Osman. VIII. Defter, (by Ahmet Uğur), Ankara.
• İnalcık, H. (1996). Bursa I, XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dâir Vesikalar. Osmanlı İmparatorluğu, 2nd ed., İstanbul.
• Kemal Paşa-Zâde, (1996). Tevârîh-i Âl-i Osman, X. Defter, by Şerafettin Severcan, Ankara.
• Kırzıoğlu, F. (1993). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1453-1590), Ankara.
• Küçükdağ, Y. (1994). Vezîr-i Âzam Pîrî Mehmed Paşa. Konya.
• Küçükdağ, Y.(1995). II. Bâyezid, Yavuz ve Kanunî Dönemlerinde Cemâlî Ailesi. İstanbul.
• Mecdî, (1269). Tercüme-i Şakaik-ı Numaniyye. İstanbul.
• Müneccimbaşı. (1285). Sahâifü'l-Ahbâr. III, İstanbul.
• Ocak, A.Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğu'nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderiler (XIV.-XVII Yüzyıllar), Ankara.
• Ocak, A.Y. (1998). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler. İstanbul.
• Peçevi, (1283). Târih, I. Isaanbul.
• Sümer, F. (1992). Safevî Devleti'nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara.
• Solak-Zade, (1297). Târih. Istanbul.
• Tekindağ, Ş. (1967-1968). Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı. Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 3-4:34- 39; 54-59.
• Uluçay, Ç. (1954). Yavuz Selim Nasıl Padişah Oldu. Târih Dergisi, IX:53-90; X:117-142.
• Vecih K. (1992). Osmanlı ve Safevîlerde Din Devlet İlişkisi. İstanbul.
• Yazıcı, T. (1970). Şah İsmail. İslâm Ansiklopedisi. XI, pp.275-279.
• Yınanç, M.H. (1963). Cüneyd. İslâm Ansiklopedisi. III, pp.242-245.
• Yusuf bin, Y. (1290). Menâkıb-ı Şerif ve Tarîkat-nâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Târikat-ı Aliyye~i Halvetiyye. İstanbul.
• Yücel, Y. (1988). Osmanlı Teşkilâtına Dair Kaynakla. Ankara.