Şüphe, Eleştirel Düşünce ve Doğru Bilgi İlişkisi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 479 - 490, 31.12.2023

Celal Yeşilçayır

Öz

Şüphe ve eleştiri günlük dildeki negatif anlamlarının ötesinde felsefi anlamda doğru akıl yürütmenin önemli uğrakları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Doğru akıl yürütmek ise doğru bilgi için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bununla birlikte bilme edimini kişiye ait tecrübeler, önyargılar, içinde bulunulan fiziki ve psikolojik durum vb. faktörlerden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Birçok filozof bilgi nesneleri ile öznel algının aynı şey olmadığına dikkat çekmeye çalışmıştır. Buna göre gerçeklik ve algı arasındaki farklılık konusunun, temel felsefi bir problem olduğu anlaşılmaktadır. “Kirli bir camdan dışarı bakan birinin her şeyi kirli görmesi” misali bakış açılarına göre insanların gördükleri şeyler farklılaşmaktadır. Diğer taraftan bilen özne olarak kişinin içinde bulunduğu duygu durumu bilme süreçlerini doğrudan etkilemektedir. Alışkanlıklar, geleneksel yargılar, ben-merkezcilik vb. birçok duygu ögesi dış dünyanın algılanmasına etki etmektedir. Bununla birlikte kişinin dış dünyayı bilmesini doğrudan etkileyen söz konusu süreçlerin belirlenmesi ve ayıklanması bakımından “şüphe” önemli bir enstrüman olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçte sağlıklı ve itidalli bir şüphecilik, filozoflar için yol gösterici mahiyette olacaktır. Söz konusu şüphe gerektiren durumlarda başvurulması gereken diğer yöntemin eleştirel düşünme olduğunu ifade edebiliriz. Eleştirel düşünmek belli bir bilginin/konunun doğruluğunu denetlemek anlamına gelmektedir. Böylelikle doğru ve yanlışın ayırt edilmesi mümkün olabilecektir. Söz konusu analiz/çözümleme süreçlerinden ortaya çıkan bulgular çerçevesinde senteze başvurarak doğru bilginin inşası mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şüphe, Eleştirel Düşünce, Doğru Bilgi, Dogmatizm, Kant

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

The Relationship Between Doubt, Critical Thinking and True Knowledge

Öz

Şüphe ve eleştiri günlük dildeki negatif anlamlarının ötesinde felsefi anlamda doğru akıl yürütmenin önemli uğrakları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Doğru akıl yürütmek ise doğru bilgi için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bununla birlikte bilme edimini kişiye ait tecrübeler, önyargılar, içinde bulunulan fiziki ve psikolojik durum vb. faktörlerden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Birçok filozof bilgi nesneleri ile öznel algının aynı şey olmadığına dikkat çekmeye çalışmıştır. Buna göre gerçeklik ve algı arasındaki farklılık konusunun, temel felsefi bir problem olduğu anlaşılmaktadır. “Kirli bir camdan dışarı bakan birinin her şeyi kirli görmesi” misali bakış açılarına göre insanların gördükleri şeyler farklılaşmaktadır. Diğer taraftan bilen özne olarak kişinin içinde bulunduğu duygu durumu bilme süreçlerini doğrudan etkilemektedir. Alışkanlıklar, geleneksel yargılar, ben-merkezcilik vb. birçok duygu ögesi dış dünyanın algılanmasına etki etmektedir. Bununla birlikte kişinin dış dünyayı bilmesini doğrudan etkileyen söz konusu süreçlerin belirlenmesi ve ayıklanması bakımından “şüphe” önemli bir enstrüman olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçte sağlıklı ve itidalli bir şüphecilik, filozoflar için yol gösterici mahiyette olacaktır. Söz konusu şüphe gerektiren durumlarda başvurulması gereken diğer yöntemin eleştirel düşünme olduğunu ifade edebiliriz. Eleştirel düşünmek belli bir bilginin/konunun doğruluğunu denetlemek anlamına gelmektedir. Böylelikle doğru ve yanlışın ayırt edilmesi mümkün olabilecektir. Söz konusu analiz/çözümleme süreçlerinden ortaya çıkan bulgular çerçevesinde senteze başvurarak doğru bilginin inşası mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Doubt, Critical Thought, True Knowledge, Dogmatism, Kant

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Alkın-Şahin, S. ve Tunca, N. (2015). Felsefe ve Eleştirel Düşünme, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 192-206.
• Arendt, H. (2005). Kant’ın Siyaset Felsefesi Üzerine Notlar (Yasemin Tezgiden, Çev.). Cogito, (41-42), 340-380.
• Aristoteles. (1997). Nikomakhos’a Etik (Saffet Babür, Çev.). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Arslan, A. (2017). Felsefeye Giriş. Ankara: BB101 Yayınları.
• Arslan, Y. (2019). Sıradanlaştırılan Felsefe Dersleri, Aşırılaştırılan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri Kayıp mı, Kazanım mı? (2017-2018/2018-2019 Yılları Program Örnekleri), Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 27-42.
• Bacon, F. (2012). Novum Organum (Sema Önal, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Caird, E. (2018). Eleştiri Düşüncesi: Kant’ın Eleştiri Felsefesine Giriş, (Metin Bal, Çev.). Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (30), 253-279.
• Cevizci, A. (2015). Felsefeye Giriş. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Çalışkan, M. (2019). Eleştirel Düşüncenin Öğretimi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(1), 114-134
• Descartes, R. (2007). Felsefenin İlkeleri (Murat Akın, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Durhan, G. (2021). Eleştirel Düşünme: Bir Sokratik Sorgulama Metodolojisi, Temaşa Felsefe Dergisi, (15), 86-97.
• Horkheimer, M. (2005). Geleneksel ve Eleştirel Kuram (Mustafa Tüzel, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Jung, C. G. (2017). Ruh (İsmail Hakkı Yılmaz, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kant, I. (2014). Aydınlanma Nedir?” Sorusuna Yanıt (1784) (Nejat Bozkurt Çev.). Immanuel Kant, Seçilmiş Yazılar, Ankara: Sentez Yayıncılık, 315-325.
• Kant, I. (2020). Ebedi Barış Üzerine Felsefi Bir Tasarı (Celal Yeşilçayır, Çev.). Ankara: Fol Yayınları.
• Kant, I. (1998). Kritik der reinen Vernunft, Vorrede zur zweiten Auflage, (1787), Hamburg: Felix Meiner Verlag.
• Kaya, M. (1981). Aristoteles'in Ahlak ve Siyaset Felsefesinin İslam Dünyasına Yansıması, Felsefe Arkivi, (22-23), 207-243.
• Ledoux, J. (2020). Duygusal Beyin (Arıcan Uysal, Çev.). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Musgrave, A. (2013). Sağduyu, Bilim ve Şüphecilik (Nur Küçük, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Montaigne. (2017). Denemeler (Sabahattin Eyüboğlu, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Muhtaroğlu, N. (2022). Aklın Üç Yüzü, Eleştirel Çok-yönlü ve Yenilikçi Düşünce, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Özbudun, S., Şafak, B. ve Altuntek, N. (2014). Antropoloji, Kuramlar Kuramcılar, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Paul, R. & Elder, L. (2016). Kritik Düşünce (Esra Aslan, Gamze Sart, Çev. Ed.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Platon. (2012). Devlet (Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Söylemez, Y. (2016). İçerik Analizi: Eleştirel Düşünme, Ekev Akademi Dergisi, 20(66), 671-696.
• Şenşekerci, E. ve Bilgin, A. (2008). Eleştirel Düşünme ve Öğretimi, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 15-43.
• Tan, A. (2021). Bir Bilgi Kaynağı Olarak Duygu-Akıl İlişkisi, Atlas Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 5(6), 1-32.
• Yalçın, Ş. (2016). Neyi Bilebiliriz?, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 7-20.
• Zack, N. (2010). The Handy Philosophy Answer Book, Canton USA: Visible Ink Press.