The Institutionalization Adventure of Women's Studies in the Academy: An Evaluation of Research Centers, Academic Journals and Graduate Programs

Year 2025, Volume: 26 Issue: 1, 159 - 188, 28.06.2025

Dicle Özcan Elçi

https://doi.org/10.33831/jws.v26i1.521

Abstract

The process that started with the “Women's Problems Application and Research Center” established in 1989 at Istanbul University, which is considered as the milestone of the institutionalization of women's studies in Turkey, is one of the first manifestations of an academic positioning that has become quite widespread today. A number of international and local dynamics played an important role in calling for and encouraging the institutionalization of academic feminism in Turkey. Institutionalization practices led by women's studies centers in universities are primarily seen in the opening of graduate programs that include interdisciplinary departments based on women's studies and the establishment of peer-reviewed academic journals whose publishers are mostly universities and women's studies centers. Academic feminism, which is realized through these practices, has undergone change and transformation in the context of different variables from past to present. This study is based on the question “what are the factors, dynamics and components that play a role in the institutionalization of women's studies in academia?”. Accordingly, the subject of this study is the dynamics that enable the institutionalization of women's studies in academia and the current position of these dynamics. The aim of the study is to discuss the impact of women's studies centers, graduate programs and academic journals, which are considered to be a strong basis for the institutionalization of women's studies in universities, which started to be effective in Turkish academia especially after the 1990s and which constitute the academic interest of many academics today, with the conjunctural structures of the historical process. Although there are studies on the institutionalization of academic feminism and women's studies in the literature, these studies have mostly analyzed institutionalization experiences by limiting them to research centers. The originality of this study is to present an evaluation by drawing attention to the importance of other components, namely graduate education programs and academic journals. As a review study, the method followed in this study is to analyze the data provided by the literature studies on this subject. However, the quantitative limitation of the studies on the subject in the literature emerges as a disadvantage. In this context, this study aims to contribute to filling the gap in the literature.

Keywords

university, academic feminism, Women, Women, Institutionalization

Ethical Statement

Bu çalışma, 16-18 Ekim 2024 tarihleri arasında Fırat Üniversitesi'nde düzenlenen Women Studies 2024/Uluslararası Kadın Çalışmaları Konferansı'nda sunulan "Akademide Kadın Çalışmalarının Kurumsallaşma Serüveni: Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezleri" başlıklı bildirinin genişletilmiş hâlidir.

Akademide Kadın Çalışmalarının Kurumsallaşma Serüveni: Araştırma Merkezleri, Akademik Dergiler ve Lisansüstü Programlar Üzerinden Bir Değerlendirme

Abstract

Türkiye’de kadın çalışmalarının kurumsallaşma serüveninin miladı olarak kabul gören ve 1989 yılında İstanbul Üniversitesi bünye-sinde kurulan “Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi” ile başlayan süreç, günümüzde oldukça yaygınlaşmış olan bir akademik konumlanmanın ilk tezahürlerinden biridir. Türkiye’de akademik feminizmin kurumsallaşmasına çağrıda bulunan ve teşvik eden birtakım uluslararası ve yerel dinamikler önemli rol oynamıştır. Üniversitelerde kadın çalışmaları merkezlerinin öncülüğünde kurumsallaşma pratikleri, öncelikle kadın çalışmaları eksenli disiplinlerarası anabilim dallarını içeren lisansüstü programların açılması, buna paralel yayımcılarının çoğunlukla üniversiteler ve kadın çalışmaları merkezlerinin olduğu hakemli akademik dergilerin kurulması olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu pratikler aracılığıyla vuku bulan akademik feminizm, geçmişten bugüne farklı değişkenler bağlamında değişim ve dönüşüme uğramıştır. Bu çalışma, “akademide kadın çalışmalarının kurumsallaşmasında rol oynayan etkenler, dinamikler ve bileşenler nelerdir?” sorusunda hareketle yola çıkmıştır. Buna göre bu çalışmanın konusu, akademide kadın çalışmalarının kurumsallaşmasını sağlayan dinamikler ve bu dinamiklerin günümüzdeki konumlarıdır. Çalışmanın amacı, Türkiye akademisinde özellikle 1990’lı yıllardan sonra etkili olmaya başlayan ve günümüzde birçok akademisyenin akademik ilgi alanını oluşturan kadın çalışmalarının, üniversitelerde kurumsallaşmasına güçlü bir dayanak oluşturduğu düşünülen kadın çalışmaları merkezleri, lisansüstü programlar ve akademik dergilerin etkisini tarihsel sürecin konjonktürel yapılarıyla tartışmaktır. Literatürde akademik feminizm ve kadın çalışmalarının kurumsallaşması eksenli çalışmalar olmakla birlikte bu çalışmalar kurumsallaşma deneyimlerini çoğunlukla araştırma merkezleri üzerinden sınırlandırarak analiz etmişlerdir. Bu çalışmanın özgünlüğü, diğer bileşenler olan lisansüstü eğitim programları ve akademik dergicilik boyutlarının da önemine dikkat çekerek bir değerlendirme sunmaktır. Bir derleme çalışması olarak bu çalışmada izlenilen yöntem, bu konuda yapılmış literatür çalışmalarının sunduğu verilerin analizidir. Ancak alan yazında konuya dair çalışmaların niceliksel bağlamda sınırlılığı bir dezavantaj olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda bu çalışma da alan yazındaki boşluğu doldurmaya katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Keywords

üniversite, akademik feminizm, Kadın Çalışmaları, Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezleri, Kurumsallaşma

Ethical Statement

Bu çalışma, 16-18 Ekim 2024 tarihleri arasında Elazığ Fırat Üniversitesi'nde düzenlenen Women Studies 2024/Uluslararası Kadın Çalışmaları Konferansı'nda sunulan "Akademide Kadın Çalışmalarının Kurumsallaşma Serüveni: Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezleri" başlıklı bildirinin genişletilmiş halidir.

References

• Alkan, A. (2007). Akademik feminizm ve üniversite: Bu tanışıklıktan ne çıkar? S. Akyol vd. (Eds.) Dönüştürülen üniversiteler ve eğitim sistemimiz içinde (ss. 333-363). Eğitim Sen Yayınları.
• Alptekin, D. (2011). Sokaktan akademiye: Kadın hareketinin kurumsallaşma süreci. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26), 33-43.
• Arat, N. (1996). Women's studies in Turkey. Women's Studies Quarterly, 24(1), 400-411.
• Arat, Y. (2006). Türkiye'de kadın çalışmaları: Kemalizm'den feminizme. Kadın Çalışmaları Dergisi, 1(3), 78-87.
• Atakul, S. (2009). Kadın çalışmaları öğrencisi olmak. A. Bora ve A. Günal (Ed.), 90’larda Türkiye’de feminizm içinde (ss. 307-321). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ateş, N. B., & Tanyeri M. E. (2022). Kadın Araştırma ve Uygulama Merkezlerinin Halkla İlişkiler Rolleri: Durum Çalışması. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi (8), 100-129.
• Avcil, C. (2020). Kesişimsellik: Feminizmde kapsam genişlemesine doğru. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12(4), 1290-1312.
• Balcı, E. (2016). Üniversitelerin kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezleri. Türkiye Klinikleri Halk Sağlığı-Kadın Öğrenimi Düzeyi ve Sağlıklı Toplum Özel Sayısı, 2(2), 52-68.
• Bayır, D. ve Karatepe, T. (2021). Üniversitelerin kadın araştırmaları merkezleri arşivleri ve iş birliği alanları. Türkiye’de Arşivciliğin Bugünü ve Yarını: Kadınların Arşivlerdeki Yeri Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde, (ss. 215-231), İstanbul.
• Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. Great Britain: Routledge. Çilingiroğlu, N. (2001). Türkiye’de akademik düzeyde kadına yönelik kurumsallaşma. Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni, 20(2).
• Çokoğullar, E. (2022). Popülist itirazlar, cinsel tehditler ve aileye dönüş çağrıları: Toplumsal cinsiyet karşıtlığı. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi, 9, 82-89.
• Çubukçu, S. U. (2021). Üniversitelerde toplumsal cinsiyet merkezleri. Feminist Bellek, https://feministbellek.org/universitelerde-toplumsal-cinsiyet-merkezleri/ Çubukçu, S.U. (2022). Women’s and gender studies at universities in Turkey: challenges, achievements, and problems. In: Mapping Gender: What’s New and What’s Ahead in Ottoman and Turkish Women’s, Gender, and Sexuality Studies (ss. 90–101), (Pera-Blätter).
• Dergipark, (2025). https://dergipark.org.tr/tr/search?q=kad%C4%B1n&section=journal Ecevit, Y. (1996). Türkiye’de kadın çalışmaları: durum, sorunlar ve gelecek. H. Coşkun (Ed.) Akademik Yaşamda Kadın içinde, Ankara: Türk Alman Kültür İşleri Kurulu.
• Eroğlu, K. (2004). Kadın kuruluşları içinde üniversite kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezlerinin rolü. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokul Dergisi, 8(2), 23-31.
• Ertan, S., Yol, F., & Savaş, G. (2019). Üniversite kadın araştırmaları merkezleri web siteleri analizi: Logolar, semboller ve faaliyetler. Yükseköğretim Dergisi, 9(2), 173-188.
• Gezgin, E. (2024). Türkiye’deki toplumsal cinsiyet karşıtı hareketlerin gelişimi karşısında akademi. Reflektif Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 717-732.
• Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş (Çev. A. Ersoy, & P. Yalçınoğlu) Ankara: Anı Yayıncılık. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, (2025). Amaç ve kapsam, https://dergipark.org.tr/tr/pub/kademkad/aim-and-scope
• Kadın/Woman 2000 Dergisi, (2025). Amaç ve kapsam. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jws/aim-and-scope
• Kandiyoti D. (2010). Gender and women’s studies in Turkey: A moment for reflection? New Perspectives on Turkey, 43, 165-176.
• Karatepe, T. Ç. (2008). Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/815095 adresinden alınmıştır.
• Keleş, D. (2023). Toplumsal cinsiyet karşıtı hareketlerin bir örneği olarak “Süresiz Nafaka Mağdurları Platformu”. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi 5 (2) 517-544.
• Kerestecioğlu, İ.Ö. ve Özman, A. (2020). Türkiye’de akademi-feminizm ilişkisi: Kavramsal tartışmalar, tarihsel-politik dinamikler, güncel sorunlar. F. Saygılıgil ve N. Berber (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm içinde, (ss. 641-666). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koç, H. ve Turgut, H. K. (2024). Türkiye’de üniversite kadın çalışmaları araştırma merkezlerinin panoraması: Çalışma Alanları, Etkinlikler ve Faaliyetler Açısından Bir Analiz. Women Studies 2024/Uluslararası Kadın Çalışmaları Konferansı Bildiri Özetleri Kitabı içinde (ss. 221-222), Elazığ. Özbudun, S. (1987). Batıda özgürlük sonrası kadın literatürüne bakış, Varlık, Sayı: 958.
• Özkazanç, A. (2020). Avrupa’da ve Türkiye’de yükselen toplumsal cinsiyet karşıtı hareketler üzerine: Alev Özkazanç ile söyleşi. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 41. 30-45.
• Özuğurlu, A. ve Dayan, C. (2020). Toplumsal cinsiyet karşıtlığı ve akademik özgürlükler: Türkiye’de kadın ve toplumsal cinsiyet çalışmaları örneği. Toplum ve Hekim Dergisi, 35(6), 456-465.
• Özvarış Ş. ve Akın A. (2003). Üniversitelerin kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezleri. Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara.
• Parmaksız, P. M. Y. (2019). Thirty years of gender and women’s studies in Turkey, Women’s Studies International Forum, https://doi.org/10.1016/j.wsif .2019.102279.
• Pehlivanlı, E. ve Eslen-Ziya, H. (2025a). Academic state of anomie in gender studies: masked and expressed emotions within the academic environment in Turkey. Journal of Gender Studies, 1-14., https://doi.org/10.1080/09589236.2025.2473919
• Pehlivanlı, E. ve Eslen-Ziya, H. (2025b).Turkish Gender Studies’ Scholars: Balancing Academic and Emotional Turbulence. Social Politics, 1-24. https://doi.org/10.1093/sp/jxae028
• Sancar, S. (2003). Üniversitede Feminizm? Bağlam, Gündem ve Olanaklar, Toplum ve Bilim Dergisi, 97, 164-182.
• Savaş, G., Ertan, S. ve Yol, F. (2018). Türkiye’deki üniversitelerin kadın araştırmaları merkezleri profili araştırması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1527-1547.
• Şentürk, B. (2020). Alanlardan üniversiteye feminist yöntemin seyri üzerine kısa bir tartışma. F. Saygılıgil ve N. Berber (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm içinde, (ss. 520-529). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, Ş. (2015). 1980’ler Türkiyesi’nde Kadınlar. Ş. Tekeli (Ed.), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (ss. 15-46). İstanbul: İletişim Yayınları.
• TOCİKAD (Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Araştırmaları Derneği, (2025). Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Yüksek Lisans Programları, https://tocikad.org/yuksek-lisans-programlari/
• TOCİKAD (Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Araştırmaları Derneği, (2025). Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Doktora Programları, https://tocikad.org/doktora-programlari/
• Yetiş, E.Ö. ve Özdüzen, Ö. (2024). Anti-genderism in Turkey: Masculinist entrenchment through cultural intimacies. Women's Studies International Forum, 107, 1-10.
• Wolff, R. A., Durmaz, Z. D. ve Çataltepe, O. (2017). Üniversitelerin Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezlerinin Rolü ve Önemi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi Kadın Özel Sayısı, 9, 365-381.