Veri Zarflama Analiziyle Sağlık Hizmetlerinde Verimlilik Analizi: Bir Hastane Örneği

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 75, 414 - 432, 31.07.2024

İbrahim Salih Çekim , Nazmiye Ekinci , Tarık Semiz , Sevgi Çınar

https://doi.org/10.19168/jyasar.1344448

Öz

Geçmişten günümüze kadar sağlık hizmetleri, insan hayatı üzerine etkisi ve finansal açıdan büyük yatırımlar gerektirmesi bakımından en stratejik alanlardan biri olmuştur. Sağlık hizmetlerinin bu öneminden dolayı devletler, sağlık hizmetlerine önemli düzeyde kaynak ayırmaktadır. Özellikle Covid-19 pandemisi sonrası insanların duydukları sağlık ihtiyacı daha da artmış ve buna bağlı olarak sağlık harcamalarında da oldukça artış meydana gelmiştir. Söz konusu etkenler, sağlık kurumlarının kapasitelerini optimal düzeyde kullanabilmelerini ve performanslarını analiz etmelerini daha gerekli bir hale gelmiştir. Buna bağlı olarak, hastanelerin performanslarının değerlendirilmesinde verimlilik ve etkinlik kavramları daha fazla önem arz etmeye başlamıştır. Sağlık sektöründe göreli etkinliğin analiz edilmesinde literatürde oldukça yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri, Veri Zarflama Analizidir (VZA). Bu analizin sonuçları, analize tabi tutulan birimlerde girdilerin çıktılara dönüştürülmesinde analize dâhil edilen diğer birimlere kıyasla ne derecede etkin olduğunu göstermektedir. Bu kapsamda çalışmada, VZA kullanılarak Türkiye'de bir kamu hastanesinde yer alan kliniklerin etkinlikleri analiz edilmiştir. Ayrıca, bu analizin sonucunda araştırmada etkin ve etkin olmayan birimler belirlenmiştir. Araştırmaya konu olan hastanedeki 14 kliniğin %35,71’inin etkin olduğu, %64,29’ununsa etkin klinikler olmadıkları tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak araştırmanın sonucunda, etkin olmayan kliniklerin etkin olabilmeleri için referans alabilecekleri klinikler de belirlenmiştir. Bu durum ise, birimler arasındaki kaynak dağılımının daha etkin ve planlı yapılmasında hastane yönetimine fayda sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Performans, Etkinlik, Verimlilik, Veri Zarflama Analizi, Hastane Yönetimi

Analysis Of Efficiency In Healthcare With Data Envelopment Analysis: A Hospital Case

Öz

From past to present, health services have been one of the most strategic areas in terms of its impact on human life and the need for large financial investments. Due to this importance of health services, states allocate significant resources to health services. Especially after the Covid-19 pandemic, the need for health of people has increased even more and accordingly, there has been a significant increase in health expenditures. These factors have made it more necessary for health institutions to use their capacities optimally and to analyze their performance. Accordingly, the concepts of efficiency and effectiveness have become more important in evaluating the performance of hospitals. Data Envelopment Analysis (DEA) is one of the most widely used methods in the literature to analyze relative effectiveness in the health sector. The results of this analysis show how effective the units under analysis are in converting inputs into outputs compared to other units included in the analysis. In this context, the effectiveness of the clinics in a public hospital in Turkey was analyzed by using DEA. In addition, as a result of this analysis, effective and ineffective units were determined in the research. It has been determined that 35.71% of the 14 clinics in the hospital, which is the subject of the research, are effective and 64.29% are not effective clinics. In addition to these, as a result of the research, clinics that ineffective clinics can take as reference in order to be effective were also determined. This situation, on the other hand, will benefit the hospital management in making the resource distribution among the units more effective and planned.

Anahtar Kelimeler

performance, Effectiveness, Efficiency, Data Envelopment Analysis, Hospital Management

Kaynakça

• Abdullah, Dahlan, Farida, Anif, Pudjiastuti, Siri Rahayu, Harimurti, Eka Rista & Arifudin, A. 2022. “A Research Level Of Efficiency Treatment Of Covid-19 Using Data Envelopment Analysis.” International Journal of Nonlinear Analysis and Applications 13(1), 1937-1947.
• Acer, Aynur. 2021. “Lojistik Faaliyetlerde Antrepoların Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi İle Belirlenmesi.” İşletme Araştırmaları Dergisi 13 (4), 2976-2989.
• Acer, Aynur & Timor, Mehpare. 2017. “The Evaluation of Container Terminal Efficiency Using by Cluster And Data Envelopment Analysis (DEA).” Alphanumeric Journal 5(2), 339-352.
• Alatawi, Ahmed D., Niessen, Louis W. & Khan, Jahangir A.M. 2020. “Efficiency Evaluation of Public Hospitals in Saudi Arabia: An Application Of Data Envelopment Analysis.” BMJ Open, 10, e031924.
• Alzghoul, Maree M., Nordin, Norshahrizan, Ahmad, Tunku S. T. & Omar, Mohammad. I. 2020. “Data Envelopment Analysis And Performance in Health Sector, International Journal of Economics.” Commerce and Management, 8(1), 49-60.
• Antunes, Bianca B.P., Bastos, Leonardo S.L, Hamacher, Silvio & Bozza, Fernando A. 2021. “Using Data Envelopment Analysis To Perform Benchmarking in Intensive Care Units.” PLoS ONE 16(11), e0260025.
• Asanduluia, Laura, Roman, Monica & Fatulescu, Puiu. 2014. “The Efficiency of Healthcare Systems in Europe: A Data Envelopment Analysis Approach.” Procedia Economics and Finance 10, 261-268.
• Aydın Yenioğlu, Zühre & Ateş, Vildan. 2019. “Yenilenebilir Enerji Kullanımındaki Göreceli Etkinliklerin Veri Zarflama Analizi İle Değerlendirilmesi: Türkiye Ve Bazı Avrupa Ülkeleri Örneği.” Politeknik Dergisi 22(4), 863-869.
• Aypek, Nevzat & Üzgün, Yusuf. O. 2022. “Veri Zarflama Analizi İle Firma Değerleme Yaklaşımı Borsa İstanbul Gıda Sektörü Örneği.” Journal Of Banking And Financial Research, 9(1), 1-19.
• Bağcı, Hasan & Çil Koçyiğit, Seyhan. 2022. “Evaluating the Decentralization of Public Hospitals in Turkey in Terms Of Technical Efficiency: Data Envelopment Analysis And Malmquist Index.” Benchmarking: An International Journal.
• Bardi, Şenol. 2023. “Covid-19 Salgınının İşletmelere Olan Etkisinin Maliyet Girdi Odaklı Veri Zarflama Analiz Modeli İle ÖlçüMü: BİST Gıda Ve İçecek Endeksinde Bir Uygulama.” Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 16 (1), 136-162.
• Beyatlı, Hüseyin Z. 2017. Hastane Ve Sağlık İşletmeleri Yönetimi. Nobel Yayıncılık.
• Candemir, Serhan. 2020. “Ekmeklik Buğday Üretiminde Enerji Kullanımı Ve Etkinlik Analizi: Kahramanmaraş İli Örneği.” Türk Tarım Ve Doğa Bilimleri Dergisi 7(4), 896-903.
• Çağlar, Mehmet & Gürler, Cem. 2020. “Türkiye’deki Araştırma Ve Aday Araştırma Üniversitelerinin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi İle Ölçümü.” The Journal of International Scientific Researches 5(2), 143-157.
• Charnes, A., Cooper, W. W.. & Rhodes, E. 1978. Measuring the efficiency of decision making units. European Journal of Operational Research 2(6), 429- 444.
• Cavlak, Hakan. 2021. “Etkinlik, Etkililik, Verimlilik, Kârlılık, Performans: Kavramsal Bir Çerçeve Ve Karşılaştırma.” Journal of Research in Business, 6 (1), 99-126.
• Çakır, Süleyman. 2016. “Bulanık veri zarflama analizi ile Çaykur fabrikalarında etkinlik ölçümü.” Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 31 (2), 369-381.
• Çekim, İbrahim S. 2023. Parametrik Ve Parametrik Olmayan Yöntemlerle Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Verimliliğinin Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çekim, İbrahim S.& Yiğit, Arzu. 2022, 11-12 30. Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri Sağlık Hizmetleri Performansının Gri- İlişkisel Yöntem İle Analizi. 3. International Cappadocia Scientific Research Congress, https://f0b66e53-a298-4fa6-87c2- 92ebfe26ca23.filesusr.com/ugd/d0a9b7_e91abc36900e40ee9fd94864fe09c4a4.pdf, 21.07.2023.
• Çınaroğlu, Songül. 2018. “Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Olan Ve Olmayan Hastanelerin Teknik Verimliliklerinin Veri Zarflama Analizi İle Karşılaştırılması.” Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(2), 179-198.
• Dirik, Ceren, Sahin, Serap & Atıcı, Kazım B. 2023. “Veri Zarflama Analizi İle Etkinlik Ölçümü Ve Parçalı Elastiklik Analizi: OECD Ülkelerinin Tarımsal Performansları Üzerine Bir Uygulama.” Verimlilik Dergisi 57 (1), 1-22.
• Doğan, Mustafa İ. & Onan, Onur. 2021. “Bankacılık Performans Sistemleri İçin Karar Destek Sistemi: R Dilinde Veri Zarflama Analizi Ve Malmquist Endeks uygulaması.” Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi Additional Issue 106-120.
• Ersoy, Nazlı. 2018. “Banka Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi İle Değerlendirilmesi.” Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 3(2), 478-487.
• Ertaş, Fatih C. & Peşmen, Sevdanur. 2020. “İnşaat Sektöründe Finansal Performansın Ölçümüne Yönelik Bir Uygulama.” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 34(4), 1333-1350.
• Ertuğrul, İ., ve Işık, A.T. (2008), “İşletmelerin VZA İle Mali Tablolarına Dayalı Etkinlik Ölçümü: Metal Ana Sanayiinde Bir Uygulama.” Afyon Kocatepe Universitesi İ.İ..B.F. Dergisi, C. X, S. I.
• Esenlik Telatar, Dilek & Sarı, Kazım. 2020. “Ağız Ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunan Tesislerin Etkinlik Ölçümü İçin Bir Veri Zarflama Analizi Modeli: İstanbul Örneği.” Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 26 (4), 768-778.
• Gencer H. 2006. “Genel İşletme Performansı ve Finansal Performans İlişkisi - Çimento Sektöründe Bir Uygulama.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Güdük, Özlem & Önder, Emrah. 2021. “Türkiye’deki Hastanelerde Veri Zarflama Analizi İle Yapılan Performans Çalışmaları.” Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi 17, 49-95.
• Güler, Abdulkerim, Bircan, Hüdaverdi & Babacan, Adem. 2022. “AHP Yöntemi İle Ağırlıklandırılan Kriterlerle Veri Zarflama Analizi Ve Bir Uygulama.” Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20 (2), 99-118.
• Gülsevin, Gizem & Türkan, Ayça H. 2012. “Afyonkarahisar Hastanelerinin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi İle Değerlendirilmesi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi 12(2), 1-8.
• Güzel, İ., Durukan Köse, S., & Yaşar, A. (2023). Veri Zarflama Analizi ve Malmquist Toplam Faktör Verimlilik İndeksi ile Etkinlik Analizi: A Grubu Hastanelerde Bir Uygulama. Yönetim Ve Ekonomi Dergisi, 30(3), 453-473.
• İlgün, Gülnur, Sönmez, Seda, Konca, Murat & Çakmak, Cuma. 2022. “Evaluation Of The Factors That Affect The Efficiency Of Diagnostic Imaging Technologies in Turkey: A Two-Stage Data Envelopment Analysis.” Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(4), 492-500.
• Mut, Sinem, Kutlu, Gamze & Turgut, Meryem. 2019. “Türkiye’de Sağlık Alanında Veri Zarflama Analizi Yöntemi Kullanılarak Yapılan Makalelerin İncelenmesi.” Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(1), 207-244.
• Keskin, Halil İ. 2020. “Türkiye’de Aile Hekimliğine Geçiş Sürecinde Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarının Verimliliği.” Doğuş Üniversitesi Dergisi 21(1), 133-152.
• Kohl, Sebastian, Schoenfelder, Jan, Fügener, Andreas & Brunner, Jens. 2019. “The Use Of Data Envelopment Analysis (DEA) in Healthcare With A Focus On Hospitals.” Health Care Management Science 22, 245-286.
• Sarı, Zuhal. 2015. Veri Zarflama Analizi Ve Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Öğretim Enstitüsü.
• Selamzade, Fuad. 2021. “Türkiye’de 1992-1994 ve 2006-2008 Yılları Arasında Kurulmuş Devlet Üniversitelerinin Etkinlik Analizi: VZA Ve Tobit Analizi Uygulaması”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), 1000-1021.
• Sonbaş, Bekir, Kaya, Bekir & Öner Kaya, Emine. 2022. “Kuzey Kıbrıs’ta Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi İle Ölçülmesi.” Business and Management Studies: An International Journal 10(4), 1200-1217.
• Şahin, Faruk & Özdemir, Dilek. 2020. “Ticari Bankaların Etkinliklerinin VZA Ve Malmquist TFV Endeksi İle İncelenmesi.” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 34 (4), 1559-1580.
• Taşdoğan, Celal., Mollavelioğlu, M. Şükrü & Mıhcı, Hakan. 2014. “Türkiye’nin Kentsel Çevresel Sürdürülebilirliğinin Kategorik Veri Zarflama Analizi İle Değerlendirilmesi.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 69 (01), 141-164.
• Taşkaya, Serap. 2020. “Türkiye’deki Eğitim Ve Araştırma Hastanelerinin Verimliliğinin Pabon Lasso Ve Veri Zarflama Analizleri İle Belirlenmesi.” Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi 23(2), 247-260.
• Teleş, Mesut, Çakmak, Cuma & Konca, Murat. 2018. “Avrupa Birliği Döngüsündeki Ülkelerin Sağlık Sistemleri Performanslarının Karşılaştırılması.” Yönetim ve Ekonomi Dergisi 25(3), 811-835.
• Tezergil, Seher A. 2018. “Veri Zarflama Analizi İle Türk Sigorta Sektörünün Elementer Branşlarda Değerlendirilmesi.” İşletme Araştırmaları Dergisi 10(1), 342-357.
• Torabipour, Amin, Najarzadeh, Maryam, Arab Mohammad., Farzıanpour, Freshteh & Ghasemzadeh, Roya. 2014. “Hospitals Productivity Measurement Using Data Envelopment Analysis Technique.” Iranian Journal of Public Health 43(11), 1576.
• Yükçü, Süleyman & Atağan, Gülşah. 2009. “Etkinlik, Etkililik Ve Verimlilik Kavramlarının Yarattığı Karışıklık.” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 23(4), 1-13.