PIONEER OF THE INTELLECTUAL AWAKENING OF MODERN ARAB LITERATURE IN EGYPT: RIFĀ'A RĀFI'Ī at-TAHTĀWĪ (1801-1873)

Year 2022, , 815 - 833, 30.12.2022

Ahmet Gür

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1160860

Abstract

The process, which started with Napoleon's invasion of Egypt in 1798, went far beyond a classical military operation and became a milestone for Arabic literature, as it caused the restructuring of many institutions of the country shortly after the occupation. Because Mehmed Ali Pasha's campaign to send students to countries such as Italy and France for education to compete with Europe was not only limited to military and technical fields, but also in Egypt with the translation movements led by Rifā'a Rāfi'ı̄ at-Tahtāwı̄. It paved the way for the revival of literature, especially in poetry and prose, and ultimately the emergence of the first works of modern Arabic literature. Hasan al-Attar, his teacher from Azhar University, had a special place in Tahtāwı̄'s life. Because Attar is a person who has seen the French occupation closely, observed many activities such as bringing printing technology, establishing laboratories and libraries during the three years they stayed in Egypt, and had the opportunity to think for a long time about how and why the country was exposed to the occupation of France. In summary, Attar decided that the reason for this backwardness was that only religious education was considered sufficient in the education system. Because he tried to convey to his students that they had reached an advanced level due to the fact that previous scholars had studied other sciences such as mathematics, astronomy, medicine and science along with religious sciences. Tahtāwı̄ was also influenced by what his teacher Hasan al-Attar told and believed that the country's prosperity and welfare would only be possible by providing education by Western standards. His teacher, Attar, also enabled Tahtāwı̄ to join the student committee to be sent to Paris as an officer due to his hard work and fondness for science. Although Tahtāwı̄ was assigned to follow the religious obligations of the students sent to Paris in 1826, to guide them and monitor their expenses, he learned French very well in addition to these duties and started translation activities as soon as he returned to his country. This hard work and effort of his has led to the appreciation of many French scientists, especially Edme François Jomard, who is responsible for the student body in France. Again, with his letter of recommendation to Mehmed Ali Pasha, Tahtāwı̄ took office in important institutions when he returned to Egypt. He saw translation activities as bringing the acquis created by Europe over the centuries to his country in a short way. As soon as he left Egypt, started to write his work in the style of a novel-travel book, Tahlîsu'l-İbrîz fî Telhîsi Bâriz which he would call Refinement of Pure Gold Paris Summary. During his five years in Paris, he never stood idle and constantly improved himself. Despite graduating from Azhar University and being brought up in an environment where an attitude of suspicion mixed with hatred prevailed in the country, he observed France with an impartial attitude, disregarded the pros and cons, and succeeded in elevating himself to a position where he could objectively analyze the point of the Western world in particular France. Because Tahtāwı̄ knew the positive effects of the translation activities started in the Abbasid period on the Islamic world, he offered to open a School of Languages for a similar study to be carried out in Egypt, and the administration of the period accepted this offer. The students who graduated from here contributed to their country by translating important books into Arabic over time. Tahtāwı̄ introduced the novel genre to Egypt by translating Fenelon's Télémaque (Telemak). He guided many poets by transferring new literary movements in poetry. In addition, he wanted to present the theater he frequently visited in Paris to the taste of the Egyptian people, and transferred this job to his student Muhammed Osman Celâl due to his intense translation activities. Muhammed Osman also translated many works of French playwrights Molière and Racine into Arabic. Apart from these, Tahtavi also gave the first examples of stories, newspaper articles and interviews. The works that Tahtāwı̄ both copyrighted and translated into Arabic inspired writers and poets and enabled them to produce Western-style literary works. All these efforts of Tahtāwı̄ made him a pioneer and symbolic figure in the intellectual awakening of modern Arabic literature in Egypt.

Keywords

Arab Language and Rhetoric, Modern Arab Literature, Egypt, Intellectual Awakening, Rifâa Râfi’î at-Tahtâwî

MISIR’DAKİ MODERN ARAP EDEBİYATI ENTELEKTÜEL UYANIŞININ ÖNCÜSÜ: RİFÂ’A RÂFİ’Î et-TAHTÂVÎ (1801-1873)

Abstract

1798 yılında Napolyon’un Mısır’ı işgali ile başlayan süreç, klasik bir askeri harekâtın çok ötesine geçmiş ve işgalden kısa bir süre sonra ülkenin birçok kurumunun yeniden yapılanmasına neden olduğu gibi Arap edebiyatı için de bir milat olmuştur. Zira Mehmed Ali Paşa’nın Avrupa’yla rekabet edebilmek adına eğitim için İtalya ve Fransa gibi ülkelere öğrenci gönderme seferberliği, sadece askeri ve teknik alanlarla sınırlı kalmamış, Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî’nin başını çektiği tercüme hareketleriyle de Mısır’da özellikle şiir ve nesirde edebiyatın canlanmasına ve sonuçta modern Arap edebiyatının ilk yapıtlarının ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır. Tahtâvî’nin hayatında Ezher üniversitesinden hocası Hasan el-Attar’ın özel bir yeri olmuştur. Çünkü Attar, Fransız işgalini yakından görmüş, onların Mısır’da kaldıkları üç yıl boyunca başta matbaa teknolojisi getirmek, laboratuvar ve kütüphane kurmak gibi yaptıkları birçok faaliyeti gözlemlemiş ve ülkenin Fransa’nın işgaline nasıl ve niçin maruz kaldığını uzun uzun düşünme imkânına kavuşmuş bir kişidir. Attar, özetle bu geri kalmışlığın sebebini, eğitim sisteminde sadece dini eğitimin verilmesinin yeterli görülmesi olduğuna karar vermiştir. Zira önceki âlimlerin dini ilimlerle beraber matematik, astronomi, tıp ve fen bilimleri gibi diğer ilimleri de tahsil etmelerinden dolayı ileri seviyeye ulaştıklarını öğrencilerine aktarmaya çalışmıştır. Tahtâvî de hocası Hasan el-Attar’ın bu anlattıklarından etkilenmiş ve ülkenin felaha ve refaha ermesinin ancak Batı standartlarında eğitim verilmesiyle mümkün olacağına inanmıştır. Hocası Attar da Tahtâvî’nin çalışkanlığı ve ilme düşkünlüğünden dolayı Paris’e gönderilecek olan öğrenci heyeti arasına görevli olarak girmesini sağlamıştır. Tahtâvî, 1826 yılında Paris’e gönderilen öğrencilerin dini vecibelerinin takibi, onlara rehberlik yapması ve harcamalarını takip etmesi için görevlendirilmiş olmasına rağmen O, bu görevlerinin yanında Fransızcayı çok iyi derecede öğrenmiş ve ülkesine döner dönmez tercüme faaliyetlerine başlamıştır. Onun bu çalışkanlığı ve gayreti, başta öğrenci heyetinin Fransa’daki sorumlusu Edme François Jomard olmak üzere birçok Fransız bilim insanının takdirini kazanmasına sebep olmuştur. Yine onun Mehmed Ali Paşa’ya yazdığı tavsiye mektubu ile Tahtâvî, Mısır’a döndüğü zaman önemli kurumlarda görev almıştır. O, tercüme faaliyetlerini Avrupa’nın yüzyıllar içinde meydana getirdiği müktesebatlarını kısa yoldan ülkesine kazandırmak olarak görmüştür. Daha Mısır’dan ayrılır ayrılmaz Tahlîsu’l-İbrîz fî Telhîsi Bâriz /Paris Özetinde Saf Altının Arıtılması adını vereceği roman-seyahatname tarzındaki eserini kaleme almaya başlamıştır. Paris’te bulunduğu beş yıl zarfında hiç boş durmamış, sürekli kendisini geliştirmiştir. Ezher üniversitesinden mezun olmasına ve ülkede Avrupa’dan gelen her şeye nefretle karışık şüphe ile yaklaşımın hâkim olduğu bir ortamda yetişmesine rağmen Fransa’yı tarafsız bir tutumla gözlemlemiş, lehte ve aleyhte olan görüşlere itibar etmemiş ve kendisini Fransa özelinde Batı dünyasının geldiği noktayı objektif olarak tahlil edebilecek bir konuma yükseltmeyi başarmıştır. Tahtâvî, Abbasiler döneminde başlanılan tercüme faaliyetlerinin İslam dünyasına ne derecede olumlu etkilerinin olduğunu bildiği için benzer bir çalışmanın Mısır’da olması için Diller Okulu açılması teklifinde bulunmuş ve dönemin idaresi bu teklifi kabul etmiştir. Buradan mezun olan talebeler, zaman içerisinde önemli kitapları Arapçaya tercüme etmek suretiyle ülkelerine katkıda bulunmuşlardır. Tahtâvî, Fenelon’un Télémaque (Telemak) isimli eserini tercüme ederek roman türünü Mısır’a tanıtmıştır. Şiirde yeni edebi akımları aktarmak suretiyle birçok şaire yol göstermiştir. Ayrıca Paris’te sıklıkla gittiği tiyatroyu Mısır halkının beğenisine sunmak istemiş, yoğun tercüme faaliyetlerinden dolayı bu işi öğrencisi Muhammed Osman Celâl’e havale etmiştir. Muhammed Osman da Fransız tiyatro yazarları Molière ve Racine ait birçok eseri Arapçaya tercüme etmiştir. Bunların dışında Tahtâvî, hikâye ve gazete makalesi ve röportaj türlerinin de ilk örneklerini vermiştir. Tahtâvî’nin gerek telif ettiği ve gerekse tercüme yoluyla Arapçaya kazandırdığı eserler, yazar ve şairlere ilham kaynağı olmuş ve onların Batı tarzı edebi eserler vermesine imkân sağlamıştır. Tahtâvî’nin tüm bu gayretleri, onu modern Arap edebiyatının Mısır’daki entelektüel uyanışında öncü ve sembol isim haline getirmiştir.

Keywords

Arap Dili ve Belagati, Modern Arap Edebiyatı, Mısır, Entelektüel Uyanış, Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî

References

• Akçay, Cihaner. Rifa’a Rafi’ al-Tahtavi (Hayatı, Edebî Kişiliği ve Toplumsal Konulardaki Düşünceleri). Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 1992.
• Allen, Roger. “Edebiyat Tarihi Ve Arap Romanı”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Faruk Çiftçi. 6 (2005).
• Anay, Harun. “Çağdaş Arap Düşüncesi Üzerine”. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 6/10 (2001).
• Bilgenoğlu, Ali. “Amerikan İç Savaşı ve Mısır: Pamuk Örneğinde Mısır Modernleşmesi ve Amerikan İç Savaşı’nın Sürece Olan Katkısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11 (2010).
• Bilgenoğlu, Ali. İngiliz Sömürgeciliğinin Mısır ve Sudan Örneğinde Karşılaştırmalı Bir Çözümlemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2013.
• Bilgenoğlu, Ali. “Ortadoğu’da Bir Öncü: Modernitenin Mısır’a İlk Taşıyıcısı Rifa’a Rafi el-Tahtavî (1801-1873)”. History Studies Ortadoğu Özel Sayısı / Middle East Special Issue (2010).
• Cachia, Pierre. “Tercüme ve Adaptasyon Dönemi (1850-1914)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Hasan Taşdelen 13/1 (2004).
• Can, Betül. “Rifa’a Râfi’ et-Tahtâvî ve Gérard de Nerval’in Doğu-Batı İzlenimleri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 39 (2018).
• Chadefaud, Catherine. “Edme-François Jomard (1777-1862) et la mission égyptienne dans la première moitié du XIXe siècle”. Documents pour l’histoire du français langue étrangère ou seconde. 49 (2012).
• Cihangir, Mehmet. Rifâ’a Râfi’ El-Tahtâvî’nin Paris Gözlemleri ve Hayrullah Efendi’nin Avrupa Seyahatnamesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, 2015.
• Civelek, Yakup. “Modern Arap Edebiyatında İslami Edebiyatın Yeri ve Öncüleri”. Yüzüncü Yıl İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3 (2000).
• Dayf, Şevkî. el-Edebü ’l-Arabiyyi ’l-Muasır Fî Mısr. 10. Bs. Dâru’l Maârif, t.y.
• Demir, Muzaffer. “Herodotos Ve Yabancı Kültürler: Mısır Örneği”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXVII/2 (2012).
• Er, Rahmi. Çağdaş Arap Edebiyatı Seçkisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2004.
• Erkoç, Murat. Osmanlı Devleti’nden Ayrılma Sürecinde Mısır’da Arap Milliyetçiliği. Ed. Mehmet Biçici. Gaziantep: İksad Yayınevi, 2020.
• Ertuğrul, Arzu. Kavalalı Mehmet Ali Paşa Döneminde Mısır’da Edebî ve Kültürel Hayat (1805-1848). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Göçemen, Yakup. “Modern Mısır Şiirinde Kur’ân-ı Kerîm’den İktibâslar”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020).
• Görgün, Hilal. “Rıfâa et-Tahtâvî”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2008.
• Güler, E. Zeynep. “Batılılaşma ve Modernleşme Üzerine Düşünceler: Tahtavi ve Dostoyevski”. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 33 (2005).
• Gürgen, Süheyla Yenidünya. “Napolyon’un Şark Politikasını İhyâ Etmek: Horace Compte Sebastiani’ın İstanbul-Mısır Seyahatleri (1801–1802) ve Raporları”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. 27 (2019).
• Keha, Murat. “Mehmed Ali Paşa İsyanı Sırasında Mısır’ın Ekonomik Durumuyla İlgili Sultan Abdülmecid’e Sunulan Bir Layiha”. Doğu Esintileri. 7 (2017).
• Kılıç, Hulusi. “Hasan b. Muhammed Attâr”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1991.
• Kış, Salih. “Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Anadolu Harekâtı Ve Konya Muharebesi”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 23 (2010).
• Kurşun, Zekeriya. “Said Paşa”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2008.
• Kut, Turgut. “Bulak Matbaası”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1992.
• Kutluoğlu, Muhammed Hanefi. “Kavalalı Mehmed Ali Paşa”. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2022.
• Muhammed, Ahmed Rebî - Sâlim, Ahmed el-Hamdânȋ. Dırâsât fi’l-Edebî’l-Arabiyyi’l-Hadȋs. Dâru’l-Kindȋ, 2003.
• Neccâr, Hüseyn Fevzî en-. Rifa’a et-Tahtâvî Râidu Fikr ve İmâmu Nahda. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1987.
• Rafiî, Abdurrahmân er-. Asru Muhammed Ali. 5. Bs. Kahire: Dâru’l Maârif, 1989.
• Sawaie, Muhammed. “Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî ve Modern Arap Edebiyat Dilinin Leksikolojik Gelişimine Katkısı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Şener Şahin 14/2 (2005).
• Sinoué, Gilbert. Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Son Firavun. Trc. Ali Cevat Akkoyunlu. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 1999.
• Somuncuoğlu, Ecehan. “On Dokuzuncu Yüzyılda Nahda Hareketi: Modern Arap Düşüncesinin Oluşumu, Kapsamı ve Sınırları”. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi 3/1 (2015).
• Şaban, İbrahim. “XIX. Yüzyıl Arap Edebiyatında Karşılaştırmalı Edebiyatın Öncüleri”. Doğu Araştırmaları 1/25 (2022).
• Şahin, İlhan. “Abbas Hilmî-I”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1998.
• Tahtâvi, Rıfâa Rafi. Paris Gözlemleri. Trc. Cemil Çiftçi. İstanbul: Ses Yayınları, 1992.
• Tek, Zeynep - Arslan, Tülin - Zeytunlu, Emine. “Batılılaşma Dönemi Doğu Edebiyatında ‘Les Aventures De Télémaque, Fıls D’ulysse’İn Serüveni: Türkçe, Arapça Ve Farsça Örneği”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 61/1 (2021).
• Tîbî, Bessâm. Arap Milliyetçiliği. Trc. Taşkın Temiz. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1998.
• Turan, Namık Sinan. “19. Yüzyılda İmparatorluk, Kolonyalizm ve Opera ‘Verdi’nin Aida’sı ve Mısır’ın Sergilenmesi’”. Sosyoloji Dergisi. 37 (2017).
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ezher”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1995.
• Yazıcı, Nesimi. “Vakayi-i Mısriye Üzerine Birkaç Söz”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM). 2 (1991): 268.
• Yıldız, Musa. “Modern Arap Dünyası ve Bazı Sorunlar”. Avrasya Dosyası Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi V/1 (1999).
• Yılmaz, Tuğrul Oğuzhan. “Türklerin Sudan’daki Hâkimiyet Ve İdaresi”. Türk Dünyası Araştırmaları 118/233 (2018).
• Zeydan, Corcî. Târîhu Âdâbi’l-Lüğati’l-‘Arabiyye. Kahire: Müessetü’l-Hindâvî, 2013.