THE CONCEPT OF MATTER IN al-FĀRĀBĪ 'S METAPHYSICS

Year 2022, , 749 - 766, 30.12.2022

Hatice Uyarer Eşgi , Ömer Türker

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1175508

Abstract

The term of matter is a concept closely related to form in the philosophy of al- Fārābī. In this study, it has been examined whether matter has somethingness in itself and whether it has an independent existence from form. In the specified framework, al-Farabi's seemingly contradictory passages about matter have been interpreted and it has been revealed that matter does not have a separate existence from form. In addition, in the study, the connection of those who do not have two opposite quwwahs and those who act with a single quwwah with the prime matter is revealed. At the same time, the idea of matter-involving forms has been examined based on Farabi's texts.

Keywords

Islamic Philosophy, al- Fārābī, Contingency, Matter, Form.

FÂRÂBÎ’NİN METAFİZİĞİNDE MADDE KAVRAMININ İMKÂN KAVRAMI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Abstract

Fârâbî felsefesinde mümkün kavramı sadece madde için kullanılırken aynı zamanda madde ve suretten oluşan varlığa da mümkün varlık denilmiştir. İmkânın madde anlamında kullanılması varlıkta bilkuvveliğe işaret eder. Fakat imkânın madde ve suretten oluşan varlık için kullanılması varlıkta bilfiiliğe işaret etmektedir. Bu durumda madde, imkân ve bilfillik kavramlarının birbiriyle irtibatının açıklanması gerekir. Buna ek olarak imkân kendi başına düşünüldüğünde kuvve halini temsil eder. Bu kuvve varlıkta alt suretlerdeki potansiyellik durumu olarak bulunur fakat suretsiz ilk varlığın öncesinde bir suret olmadığından dolayı ilk maddeye dayandırılır. İlk madde ve madde kavramlarının Fârâbî’nin metinlerinden hareketle nasıl anlaşılacağı meselesi ilk bölümün sorularından biridir. Bu soruyu cevaplamak için Fârâbî’nin madde, ilk madde ve imkâna dair yazdığı pasajlar bir arada okunarak pasajların uzlaştırılmasına dair bu çalışmada yeni bir teklif getirilmiştir. Pasajlardan hareketle madde ve ilk maddenin aynı anlamda kullanılmadığı ifade edilmiştir; hangi açılardan farklılaştıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Maddenin suretten ayrı var olmaması ve ayrı bulundukları bir zemine dış gerçeklikte rastlanılmaması ilk madde ile maddeyi farklılaştırmıştır. Madde ve ilk madde doğrudan fail illetleri ayrıca zamana bağlı zorunlu olup olmamaları bakımından ayrılırlar. İlk madde semavî cisimlerin ortak hareketi sebebiyle oluşmuşken madde alt ve üst suret ilişkisindeki devinim nedeniyle oluşur. İlk maddenin ilk suretle birleşmesi zamana bağlı gerçekleşmemiştir. Bu nedenle suretten ayrı bulunan ilk madde zamansal olarak ezelidir ve meydana gelişi zorunludur. Bunun yanı sıra suretle beraber bulunan maddenin varlığı surete bağlıdır ve suret olmadığında maddenin varlığı da düşünülemez. Tam da bu sebeple madde suretle var olduğunda mümkündür. Fakat şeylerdeki potansiyel yani imkân hali olarak düşünüldüğünde zorunludur. Çünkü zorunlu âlem dahi imkândan meydana geldiyse şeylerin var olması için imkânın bulunması zorunludur. Makalede imkân ve madde irtibatına tekrar değinilmesi maddenin varlıktaki oluş-bozuluş problemi ile ilişkisinden kaynaklanır. Konu oluş-bozuluş ekseninde incelendiğinde maddenin zıttı olmadığı görülür. Böylece varlık açısından maddenin bir mütemmimi olan suretin sabit zemini olarak konumlandırıldığı görülür. Varlığın oluş ve bozuluşundaki sabite maddedir; değişimin davetçisi ise surettir. Madde ve suretten oluşan varlık mutlak yani bilfiil varlık için kullanılır. Fârâbî maddenin suretle birleşip yeni bir varlık ortaya çıkarması için maddenin surete doğru yol kat ettiğinden bahseder. Surete doğru seyir halinde olan aslında üst suretlere madde olan alt suretlerdir. Çünkü ilk madde surete sahip olmak için bir alt suret konumuna yerleştirilmemiştir. Bilakis ay-altı âlemdeki varlığın başlangıç sabitesi olarak konumlandırılmıştır. İlk maddeden oluşan alt suretler ise bulunduğu varlık mertebesine göre hiyerarşide kendinden üstte bulunan suretlere madde olurlar. Fakat hiyerarşide altta bulunan suretler bazen yardım ederek bazen de alet olarak üst suretlerin varlığa gelmesine katkıda bulunurlar. Alt suretler her zaman üst suretlerin maddesi olmak zorunda değildir. Bu sistemde madde mevcutların mertebelerinin oluşturulması ve varlığa geliş-bozuluş süreçlerinin garantörüdür. Makalenin ikinci bölümünde zıttını kabul eden ve etmeyen kuvvelerin madde ile ilişkisi incelenir. Zıttını kabul etmeyen varlıklar, varoluş hiyerarşi bakımından ilk maddeyle bulunan ilk cansız varlıklardır. Zıttını kabul eden varlıklar ise canlılığa sahip kuvveler açısından etken ve edilgen olabilen varlıklardır. Varlık hiyerarşisinde ilk meydana gelen dört unsurun varlığın sabitesi olmak bakımından da etkiye açık bir varlık olduğu düşünülebilir. Ay-üstü âlemdeki esir maddesi her ne kadar bazı isimler tarafından dört unsurda bulunan maddeyi anımsatacak şekilde zorunlu ve daima etki eden bir akledilir madde olarak konumlandırsa da literatürdeki genel kanı esir maddesinin akledilir maddeden farklı olduğu yönündedir. Makalenin eksik bıraktığı maddenin nasıl boyut kazandığı konusuna çalışmanın sınırları nedeniyle değinilmemiştir. Bu makalede doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Buna ek olarak makale Fârâbî metafiziğinde varlık ve imkân ilişkisini göstererek maddeye dair yeni çalışmalara katkı sunmayı amaçlar. Ayrıca literatürde müstakil olarak Fârâbî’de madde kavramını ele alan yayınların oldukça az olması nedeniyle bu çalışma literatürdeki boşluğu doldurmayı hedeflemektedir.

Keywords

İslam Felsefesi, Fârâbî, İmkân, Madde, Suret

Supporting Institution

HEFİAD

References

• Aydın, Mehmet - Abdülkadir Şener - M.Rami Ayas, trc. Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ ül-Mevcûdât. 2. Bs. İstanbul: Büyüyenay, 2012.
• Cerr, Halil. “Farabi Füsus’ül Hikem’in yazarı mıdır ?” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Kifayet Özaydın 18/1 (1970): 153-161.
• Durak, Nejdet. “Plotinus Felsefesinin Etkileri”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. Bayram Ali Çetinkaya. Ed. Celal Türer - Hakan Olgun. 1. Bs. 2. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Fârâbî, El-Medînetü’l-Fâzıla Tanrı Âlem İnsan. Trc. Yaşar Aydınlı. 2. Bs. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• Fârâbî, es-Siyâsetü’l-Medeniyye. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-Meşrik (Dar el-Machreq), 1993.
• Fârâbî, Fârâbî’nin Peri hermeneias muhtasarı. Trc. Mübahat Türker-Küyel. 1. Bs. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 1990.
• Fârâbî, Şerhü’l-Fârâbî li-kitâbi Aristotalis fi’l-İbâre. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-Meşrik (Dar el-Machreq Editeurs), 1986.
• Janos, Damien. Intellect, Substance, and Motion in al-Fārābī’s Cosmology. McGill University Institute of Islamic Studies, 2009.
• Kaya, Cüneyt. “Şukûk alâ ‘Uyûn: ‘Uyûnü’l-mesâil’in Fârâbî’ye Âidiyeti Üzerine”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 27 (2012): 29-67.
• Nikulin, Dmitri. Neoplatonism in Late Antiquity. 1. Bs. New York,: Oxford University Press, 2019.
• Üçer, İbrahim Halil. “Aristotelesçi Dunamisin Dönüşümü: İbn Sînâcı Doğal İsti‘dâd ve Teheyyu’ Anlayışı Üzerine”. Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/3 (2015): 35-74.
• Üçer, İbrahim Halil. İbn Sînâ Felsefesinde Suret Cevher ve Varlık. 1. Bs. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Walzer, Richard. Al-Farabi on the Perfect State: Abu Nasr al-Farabi’s Mabadi’ Ara’ Ahl al-Madina al-Fadila. 1. Bs. Oxford: Oxford University Press, 1985.