MISSED POETIC LINES OF SHEIKH “AḤMAD IBN AL-HORMA” THROUGH HIS DRAFTS

Year 2022, , 441 - 460, 30.12.2022

Oumelkheir Chetatha , Ahmed Bın Al-saghır

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1182194

Abstract

This research exposes the missed lines from the poem of Sheikh « Sidi Aḥmad ibn Al-Horma », the great folk (Malḥūn) poet in the Sahara Desert, in Algeria. Thus, after finding out drafts, in his handwriting, in which, he wrote his poems, and he polished his poetry. Such discovery leads us to wonder to what extent the folk (Malḥūn) poets have adopted the emotive language, which comes from the moment and the attitude. Further, how committed were they to the polishing and the refining of their poems. What it takes to get back to the drafts and revise them. Even so, the benefit of this research goes beyond mere the attempting to answer this question. It reveals what is new in the poetry of Sheikh” ibn Al-Horma “. Moreover, it opens the door for critics, in order to discuss what the result of such discovery, in criticism of a folk( Malḥūn) poetry, and its study.

As it is known that none of the scholars denies the importance of the manuscripts of the folklore, and the traces of writers, poets and authors, especially their drafts that they wrote with their own hands, and numbered by their fingertips. These rubbish may contain elements of unimaginable tasks, and perhaps the use of the prospecting and research machine in these knowledge and heritage mines, will reveal to us about the new and the unexpected, about personalities around whom the aura of fame and proliferation was formed, which contributed to obliterating many of the details around them.

Here we present, by description and analysis, papers from the personal heritage of the great poet "Aḥmad ibn al-Horma", and we will try to prove their attribution to him. Which, after the investigative and documentary aspect, will refer us to several critical questions related to the poetic creativity and talent of the Algerian poets of the Malḥūn, and to this distinguished poet in particular. Perhaps most of these questions will center around the following:
Was Sheikh "Sidi Aḥmad ibn al-Horma " one of those who used drafts during the composition? Or was he one of the owners of the emotional language imposed by the situation and dictated by the moment? And did he refine his poems, and revise them before they were produced, retracting some of his systems, canceling them, or replacing them? Is this phenomenon unique to him, or can it be generalized to other poets of popular zajal?
We will try to answer all these questions in this article, but what we aim at in the first place is to bring these verses to light, append them to their predecessors, indicate their position in poems, and prove the attribution of these drafts to Sheikh "Sidi Aḥmad ibn al-Horma ", and this is a prudent proof Refinement, revision and revision during the composition, and it is likely that this was the case for many poets of Algerian folk poetry, and there is no doubt that this will open the vision of the critics of the popular poem on larger windows, and more models of what we can call in the future the “Annals” of the Malḥūn poetry, but what should be noted is that the criticism of the Malḥūn through its sources is considered a precedent in itself. Especially since the controversy has existed since ancient times between the supporters of the emotional language generated by the moment, which is based on improvisation and temper, on the side of softness and ease, so its owner (as if scooped from the sea), and between the language of consideration and deliberation based on the realization of the mind and careful consideration on a side of severity and difficulty. And the lack of direct obedience to its owner (as if it were made of rock), and between these two extremes of controversy, we are trying to prove the most likely and most common inheritance of the Malḥūn Algerian composer, who still many of his coffers have not been opened for criticism and prospecting.

Keywords

Arabic Language and Literature, Drafts, Folk, Ibn al-Horma, Laghouat.

ŞEYH AHMED B. EL-HURMA’NIN MÜSVEDDELERDEN OLUŞAN KAYIP ŞİİRLERİ

Abstract

Bu makalede, Şeyh Sîdî Ahmed b. el-Hurma’nın kayıp beyitlerden oluşan şiirlerine yer verilmektedir. el-Hurma, Cezayir’in güneyinin (Sahra Bölgesi) en önemli halk şairlerinden birisi olarak kabul edilir. Bu bölge şiirin pek çok türünde şiir nazmeden şairleriyle tanınır. el-Hurma’nın kayıp şiirleri ve el yazması olan müsveddeleri yakın bir zamanda bulundu. Böylesine kıymetli bir buluş araştırmacıları Halk şairlerinin kullandığı duygusal dili ne kadar çok benimsedikleri sorusunu akıllara getirir. Söz konusu dil zamanın ve mevcut durumun bir sonucu olarak şairin şiirlerinin gözden geçirilmesi ve iyileştirilmesi adına ilgili el yazmalarına dönüp bakmayı elzem kılmaktadır. Bu araştırmanın hedefi sadece bu soruyu cevaplamaya çalışmakla sınırlı olmayıp aynı zamanda el-Hurma’nın şiirindeki yeniliği de açığa çıkarır. Eleştirmenler bu tür keşiflerin şiir eleştirisi ve analizinde ne türlü sonuçlar doğurabileceğini tartışmak için konuyu ele alır. Halk edebiyatı el yazmalarının, şairlerin, yazarların ve halkın hatıraları önemi inkâr edilemeyecek bir durumdur. Özellikle bizzat şairlerin kendilerinin kaleme aldığı el yazmaları oldukça mühimdir. Nitekim söz konusu bu el yazmaları düşünemediğimiz kadar önemli konuları içerebilir. Ayrıca bilimsel araştırmalar, bu el yazmalarının sahiplerine ilişkin bilmediğimiz yönleri ortaya çıkarabilir. Böylesine bir yazar, büyük bir ilgi görmüş bir kişi olarak kabul edilse bile bu büyük ilgi bazı hususların açığa çıkmasına engel de olabilir. Bu çalışmada, büyük şair el-Hurma’nın kişisel mirası üzerinden taşınan makaleleri tanımlama ve analiz yoluyla sunulmaktadır ve kendisine ait olduğu kanıtlanmaya çalışılmaktadır. İlgili bu el yazması belgelere döküldükten sonra, Cezayir Halk şairlerinin temel yeteneği ve şiir becerisiyle ilişkin olarak birkaç kritik soruya yer verilecektir. Verilen bilgiler soruların sorular çerçevesinde olacaktır. el-Hurma, şiirlerini düzenlemek için müsveddelerini kullanan birisi miydi? Yoksa durumun dayattığı ve zamanın dikte ettirdiği duygusal dilin sahiplerinden birisi miydi? Şiirini inşâd etmeden evvel şair şiirlerini inceleyip gözden geçiriyor muydu? Aynı zamanda bazı şiirlerini iptal ediyor veya değiştiriyor muydu? Bu olgu kendisine has mıydı, yoksa diğer meşhur zecel şairleri için de söylenebilir miydi? Bu soruların hepsi bu yazıda cevaplanmaya çalışılacaktır. Ancak ilk etapta hedeflenen şey söz konusu şiirleri gün ışığına çıkarmak, okuyuculara ve eleştirmenlere sunmaktır. Ayrıca bu şiirleri açığa çıkararak mevcut diğer şiirlerine eklemek önemli bir durumdur. Ayrıca Zecel türü şiir, birçok Cezayir halk şairinin sığınağıydı. Kuşkusuz ki halk şiiri eleştirmenlerin vizyonunu genişletecek ve gelecekte Halk şiirinin “Havliyyât”ı olarak adlandırabileceğimiz hususa dair daha fazla örnek bulunacaktır. Ancak dikkat edilmesi gereken husus, halk şiirinin kaynakları üzerinden eleştirilmesinin başlı başına bir emsal teşkil etmesidir. Bu bağlamda, o anın ürettiği duygusal dil, doğaçlama ve irticali bir dil üzerine kurulu olup yumuşak ve kolay bir dile haizdir. Böylesine bir dile sahip olduğu içinde “denizden toplanmış gibi” görünebilir. Diğer bir düşünce ise aklın idrakı, ciddiyet ve zorluk gibi unsurlara dayanan bir değerlendirme söz konusudur. Bu değerlendirme için ise “sanki kayaya kazınıyormuş gibi” bir ifade kullanılabilir. Ayrıca söz konusu bu iki görüş içerisinde tartışma mevcuttur. Bu makalede zikredilen iki görüş hususunda Cezayirli şairler nezdinde yaygın olan en olası ve en yaygın üsluplar kanıtlanmaya çalışılmaktadır. Cezayir halk şairlerinin pek çoğunun eserleri hâlâ raflarda saklı bir şekilde bulunmakta olup kütüphanelerde araştırılmaya muhtaçtır. Eğer araştırmacılar bu eserleri bulmak adına çalışma yapmazlarsa bu eserler ne yazık ki kaybolacaktır. İlgili yazma eserleri ailevi nedenlerle saklı durumdadır. Bu ailelerin çoğu, insani ve küresel mirasın değerinin pek de farkında olmayabilirler. Dolayısıyla bu mirasın ortaya çıkarılması için birey ve kurumlar arasında işbirliğinin bulunması gerekmektedir. Ve bu makale sonuç olarak bu medeniyet projesinin önemli bir parçasıdır.

Keywords

Arap Dili ve Edebiyatı, El Yazması, Halk Şiiri, İbn el-Hurma, Lugat.

أبيات شعرية مفقودة للشيخ "أحمد بن الحرمة" من خلال مسوداته

Abstract

يكشف هذا البحث عن أبياتٍ مفقودة من شعر الشّيخ "سيدي أحمد بن الحرمة" شاعر الملحون الكبير في صحراء الجزائر، وذلك بعد اكتشاف مسوّدات بخط يده كان يكتب فيها أشعاره، وينقّح قصائده، إن اكتشافا كهذا يحيلنا إلى التّساؤل عن مدى تبنّي شعراء الملحون للّغة الانفعالية، التي هي وليدة اللّحظة والموقف، ومدى التزامهم بالتّنقيح والتّهذيب لأشعارهم، ما يستدعي الرّجوع إلى المسودات ومراجعتها، وإذا كانت فائدة البحث لا تقتصر على محاولة الإجابة عن هذا التّساؤل فحسب، فإنها أيضًا تكشف عن الجديد في شعر الشّيخ "سيدي أحمد بن الحرمة" وتفتح الباب للنّقاد من أجل مناقشة ما ستفرزه مثل هذه الاكتشافات في نقد الشعر الملحون ودراسته.
من المعلوم أن لا أحد من الدارسين ينكر أهمية مخطوطات الموروث الشّعبي وآثار الكتاب والشّعراء و المؤلّفين خصوصًا مسوّداتهم التي كتبوها بأيديهم، ورقمتها أناملهم، فقد تحوي هذه المهملات عناصر من المهمّات التي لا تخطر ببال، ولعل إعمال آلة التّنقيب والبحث في هذه المناجم المعرفيّة والتراثية كفيل بأن يكشف لنا عن الجديد واللا متوقع عن شخصيّات تشكّلت حولها هالة الشّهرة والانتشار بما أسهم في طمس الكثير من الجزئيّات حولها.
نحن هنا نعرض بالوصف والتّحليل ورقات من التّراث الشّخصي للشّاعر الكبير "أحمد بن الحرمة"، ونحاول إثبات نسبتها إليه، وهو ما سيحيلنا بعد الجانب التحقيقي والتوثيقي إلى عدّة تساؤلات نقديّة تتعلق بالملكة والموهبة الشّعرية لدى شعراء الملحون الجزائريين، وعند هذا الشاعر الفحل بالخصوص، ولعل أغلب هذه الأسئلة ستتمحور حول ما يلي:
هل كان الشيخ "سيدي أحمد بن الحرمة" ممن يستعملون المسودات أثناء النظم؟ أم أنه كان من أصحاب اللّغة الانفعاليّة التي يفرضها الموقف وتمليها اللّحظة؟ وهل كان يقوم بتهذيب قصائده، وتنقيحها قبل إخراجها، فيتراجع عن بعض نظمه، أو يلغيه، أو يستبدل غيره به؟ وهل هذه الظّاهرة خاصة به، أم أنه يمكن تعميمها على سائر شعراء الزّجل الشعبي؟
هذه التساؤلات سنحاول الإجابة عنها كلها في هذا المقال، لكن ما نرمي إليه من خلاله بالدّرجة الأولى هو إخراج هذه الأبيات إلى النور، وإلحاقها بأخواتها، وبيان موقعها في القصائد، وإثبات نسبة هذه المسودات للشّيخ "سيدي أحمد بن الحرمة"، وفي ذلك إثباتٌ لإحكام التّهذيب والتّنقيح والمراجعة له أثناء النظم، وترجيح يفيد أن هذا كان ديدن الكثير من شعراء الشعر الشعبي الجزائري، ولا شكّ أنّ هذا سيفتح رؤية نقّاد القصيد الشّعبي على نوافذ كبرى، ونماذج كثيرة بما يمكن أن نسميه مستقبلا بـ " حوليّات" الشّعر الملحون، لكن الذي لابد من الانتباه إليه أن نقد الملحون من خلال مصادره يعتبر سبقا في حد ذاته، خصوصا أن الجدل كان منذ القديم قائما بين أنصار اللغة الانفعالية التي تولدها اللحظة، وهي القائمة على الارتجال والسليقة، على جانب من اللين والسهولة فصاحبها ( كأنما يغرف من بحر ) وبين لغة النظر والتروي القائمة على إعمال العقل وتدقيق النظر على جانب من الشدة والصعوبة وعدم المطاوعة المباشرة فصاحبها (كأنما يقد من صخر ) وبين هذين الحدين للجدل نحاول اثبات الأرجح والأكثر شيوعا في موروث الملحن الجزائري الذي لا تزال الكثير من خزائنه لم تفتح للنقد والتنقيب.

Keywords

اللغة العربية وآدابها, مسوّدات, الملحون, ابن الحرمة, اللغة

References

• 1) دبوز، محمد علي. أعلام الإصلاح في الجزائر: قسنطينة، مطبعة البعث، الطبعة 1، 1974.
• 2) دحو، العربي. معجم شعراء الشعر الشعبي في الجزائر ، الجزائر: منشورات البيت، الطبعة 1، 2009.
• 3) الطباع، إياد خالد. منهج تحقيق المخطوطات، بيروت: دار الكتاب العربي، الطبعة 4، 2011.
• 4) سونك، لويس قسطنطين. الديوان المغرب في أقوال عرب إفريقية والمغرب، تح: أحمد الأمين، الجزائر: دار الأنيس، الطبعة 2، 2007.
• 5) الرضي، الشريف. ديوان الشريف الرضي، بيروت: دار صادر، الطبعة 4، 1985.
• 6) سليمان، أحمد عطية. اللغة الانفعالية بين التعبير القرآني والنص الشعري القاهرة: الأكاديمية الحديثة للكتاب الجامعي، الطبعة 1، 2009.
• 7) الشريف، محمد مهدي. معجم مصطلحات علم الشعر العربي، بيروت: دار الكتب العلمية، الطبعة 1 ،2011.
• 8) الابشيهي، محمد بن أحمد بن منصور. المستطرف في كل فن مستظرف، مصر: البابي الحلبي،1952.
• 9) بن يامنة، سامية. الاتصال اللساني وآلياته التداولية في كتاب الصناعتين لأبي هلال العسكري ، ط1، بيروت لبنان، دت ،دار الكتب العلمية.
• 10) التونجي، محمد. المعجم المفصل في الأدب، بيروت: الكتب العلمية، الطبعة 2، 1999.