Âdile Sultan’ın Fatih’de Kurduğu Okuma Vakfının Sosyo-Ekonomik Yönleriyle İncelenmesi

Year 2023, Volume: 9 Issue: 1, 8 - 31, 27.06.2023

Zehra Çankaya Bayraklı

Abstract

Âdile Sultan; Osmanlı Padişahı II. Mahmud’un kızı olarak sarayda üst düzey eğitim almış, Sultan Abdülmecid, Abdüla- ziz, V. Murad ve Sultan Abdülhamid’in hükümranlık dönemle- rini görmüş, yazmış olduğu divanıyla Osmanlı hanım sultanları arasında önemli bir yere sahip entelektüel bir kadındır. Ayrıca döneminde kadınların toplumda çok fazla görünür olmamasına rağmen Âdile Sultan yaptırmış olduğu hayır eserleriyle, katıldığı meclisler, yapmış olduğu ziyaretlerle, düğünüyle hatta vefatıyla hep kamunun yoğun takip ettiği bir kişilik olmuştur. Görkemli, şatafatlı bir yaşam süren Âdile Sultan’ı yakınlarının ard arda ge- len ölümleri daha mütevâzı, hayırsever ve fukaraperver bir insa- na dönüştürmüştür. Bu makale Âdile Sultan’ın Nakşidil Valide Sultan’ın türbesinde sabah namazlarında Kur’an-ı Kerim okun- ması için kurmuş olduğu vakfını konu edinmektedir. Bir para vakfı olan bu vakfın vakfiyesinde okunan Kur’an-ı Kerim’lerden hâsıl olacak sevabın Âdile Sultan’ın annesi Zernigâr Kadın Efendi’ye ve babaannesi Nakşidil Valide Sultan’ın ruhuna hediye edil- mesi istenmektedir. Ayrıca Âdile Sultan vakfiyesinde bizzat ken- disine hayattayken selameti, öldükten sonra ise ruhu için okunan Kur’an-ı Kerimlerin armağan edilmesini istemektedir. Bu vakıf iki yönüyle dikkat çeker: Öncelikle küçük ölçekli vakıfların ku- rulmasına imkân sağlayan Osmanlı vakıf sistemindeki para va- kıflarının pratikteki uygulamasını göstermektedir. Diğer yandan ağırlıklı olarak kadınlar tarafından vefat etmiş yakınlarının ruh- larına hediye edilmek üzere türbe gibi mekânlarda gerçekleştiri- len Kur’an tilaveti vakıflarının bir örneği olmasıdır. Bu vakıflar vakfedenin vefat eden yakınına vefâsını gösterir.

Keywords

Âdile Sultan, Para Vakıfları, Kur’an-ı Ke- rim Okuma Vakfı, Nakşidil Valide Sultan Türbesi

A Socio-Economic Analysis of the Reading Foundation Established by Âdile Sultan in Fatih

Abstract

Adile Sultan was an intellectual woman who received a high-level education in the palace as the daughter of the Ottoman Sultan Mahmud II. She had an important role among the Ottoman fe- male sultans with the divan (collection) she wrote. Moreover, de- spite the fact that women were not in view very much during her period, Adile Sultan were always followed by the public owing to her charitable works, the assemblies she attended, the visits she made, and even through her wedding and her death ceremony. The consecutive deaths of her relatives turned Adile Sultan, who had been living a luxurious life in wealth, into a more modest and charitable person helping those in need. This article covers the foundation established by Adile Sultan for Quran recitation at the Tomb of Nakşidil Valide Sultan in Fatih. It is demanded in the foundation certificate-charter of this montes pietatis that good deeds to be derived from Qur’an recitation should be be- stowed for the souls of Zerginar Kadın, Adile Sultan’s mother, and her grandmother Nakşidil Valide Sultan. It is also requested to recite Quran for the welfare of Adile Sultan when she was alive and for her soul after she passed away. The foundation draws attention in two aspects: on one hand, it indicates the practical implementation of the cash waqfs pietatis in the waqf (charita- ble foundation) system of the Ottoman, which enables the estab- lishment of small-scale foundations. On the other hand, it is an example of those foundations mostly founded by women meant for Quran recitation in the tomsbs for deseased relatives. These foundations manifest the loyaltly of their founders for the rela- tives passed away.

Keywords

Adile Sultan, Cash Waqfs, Quran Recitation Founda- tions, the Tomb of Nakşidil Valide Sultan

References

• Âdile Sultan Çeşmesi. http://www.suvakfi.org.tr/cesme/adile-sultan-cesmesi-h-1143 -m-1730/1810/, (Erişim Tarihi: 09.04.2022).
• Âdile Sultan. The Encyclopaedia of Islam Three, Fasc.1, 2008, s. 69.
• Altuntaş, M. C. (2010). “Osmanlı İlim Geleneğinde Buhârîhânlık”, Yüksek Lisans
• Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hadis Bilim Dalı.
• Apaydın, H. Y. “Kefâlet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 25, s.170.
• Atasoy, Ü. (2019). “Style in the Divans of Âdile Sultan and Tevhîde Hanım”, Master Thesis, Boğaziçi University.
• Azamat, N. (1988). “Âdile Sultan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, s. 382- 383.
• Cumhuriyet Başbakanlık Arşivi Muamelat Genel Müdürlüğü BCA. 11. 03. 1923 ta- rihli 198-355-6, Dosya Ek:234.
• Çakıroğlu, T. (2020). “Âdile Sultan Divanı’nda Ölüm”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt:60, Sayı:1, 199-213.
• Çalış, H., Hacak H. “Rehin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 34, s. 538-541.
• Çizakça M. (2000). A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World from
• the Seventh Century to the Present. İstanbul: Boğaziçi University Press.
• Eyice, S. “Âdile Sultan Sarayı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 1, s. 383-384.
• Eyice, S. (1993). “Âdile Sultan Namazgâhı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 1.
• Genç, M. (2014). “Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisadî Sistemi ve Vakıflar”, Vakıflar Der- gisi, 42.
• Kolay, A. (2017). “Hayırsever, Dindar, Nazik ve Şâire Bir Padişah Kızı: Âdile Sul- tan”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic İnquiries), Cilt/Vo- lume:12, Sayı/Issue:2, (1-33).
• Mazak, F. (2000). Sultan II. Mahmud’ un Kızı Âdile Sultan, İstanbul: Çamlıca Kül- tür ve Yardım Vakfı.
• Mazak, F. (2004). “Âdile Sultan’ın Üsküdar’da Yaşadığı Mekanlar, Vakıfları ve Bu- günkü Durumları”, Üsküdar Sempozyumu 23-25 Mayıs Bildiriler, Cilt 2, Üs- küdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayın No: 10, s. 131-134.
• Naci, E. (1965). “Türk Sarayında Müstesna Bir Prenses Âdile Sultan”, Hayat Tarih Mecmuası, Cilt:1, Sayı: 10.
• Osmanoğlu, A. (2016). Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özcan, T. (1997). “Kanuni Dönemi Üsküdar Para Vakıfları”, Doktora Tezi, Marma- ra Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslamTarihi ve SanatlarıAnabilim Dalı.
• Özdemir, H. (1996). Âdile Sultan Divanı, Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Milli Kütüp- hane Basımevi.
• Özdemir, H. (1998). Âdile Sultan Vakfiyesi, Türkiye İlmi, İçtimai Hizmetler Vakfı, İstanbul: Özfa Matbaacılık.
• Özgişi, T. (2013). “Osmanlı’da bir kadın eğitim gönüllüsü: Adile Sultan”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:6, Sayı: 2, 463-469.
• Özvar, E. & Yıldırım, S. (2022). “Long-Term Changes in the Creation of New Cash Waqfs in Istanbul.” Bilig, no. 102, pp. 27-51.
• Sakaoğlu, N. (2008). Bu Mülkün Kadın Sultanları Valide Sultanlar, Hatunlar, Ha- sekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler, İstanbul: Oğlak Yayınları, s.407-412.
• Saz, L. (2010). Haremde Yaşam, Saray ve Harem Hatıraları, Sedat D. (Haz.) İstanbul: DBY Yayınları.
• Singer, A. (2012). İyilik Yap Denize At: Müslüman Toplumlarda Hayırseverlik, Ali Özdamar (çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü, VGM 01835.00038.
• VGM Defter No: 1463, Kayıt No:165, Defterin ismi: Sultan Mahmud Sâni Validesi Nakşidil Valide Sultan.
• Yılmaz N. (2002). “Âdile Sultan Divanı’nda Dini- Tasavvufi Unsurlar”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi.
• Zeyl-i vakfiyye: https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/tarihce/vakif-deyimleri-ve-terimle- ri-sozlugu#dic28, (Erişim tarihi: 30 Mart 2022).