İbnü’l-Arabî’de Kadın Meselesinin Epistemik Çerçevesi: Yetkinleşme-Bireyselleşmenin Zemini Olarak Kadın ve Erkek İlişkisi

Year 2024, Volume: 10 Issue: 2, 383 - 442, 31.12.2024

Ekrem Demirli

Abstract

İnsan, bilinebilen tarihinden itibaren kendini düşünme konusu hâline getirmiş, bilgi ve eylem imkânlarıyla birlikte sürekli daha fazlasını merak ederek dünya içindeki var oluşunu güçlendirmek istemiştir. Bu meyanda insan erkek ve kadındır. İnsanlık kadın ve erkek için müşterek kavram olsa bile, insanlar arasındaki çeşitli sorunlar ve ayrışmalar bu kez cinsler arasında da ortaya çıkmış, zaman içinde kadın ve erkek farklı yönleriyle düşüncenin konusunu teşkil etmiştir. Modernleşme ile birlikte kadın daha çok yitirilmiş haklarını elde etmekle ve toplumsal alanda engellenmesine karşı mücadele vermekle modern dünyanın inşasında yerini almaya çalışmışken bu engellenmişliğin tahlili geniş bir tarih ve toplum teorisi içerisinde yapılmak istenmiştir. Hiç kuşkusuz çağımızın hâlihazırda en güncel konularından biri kadındır. Hiçbir dönemde kadın bahsi modern dünyada ele alındığı gibi ele alınmış değildir. Bu yönüyle tarihsel her araştırma belirli ölçüde anakronik olmak durumunda kalacak, metodolojik eksikliklerle malul olacaktır. Bununla birlikte modern çağdaki sorunlara kısmen benzeyebilecek yaklaşımlar sergileyen en müstesna isim Muhyiddin İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) kabul edilebilir. ‘İnsan merkezli’ tasavvuf-metafizik anlayışına sahip İbnü’l-Arabî aynı zamanda erkek ve kadın üzerinde düşünmeyi, düşüncenin temel konularından biri kılmış, metafizik tasavvurunu bu sorunlar üzerinden ortaya koymuştur. Onun düşüncesinde insan ‘dış dünyada delil arayan bir varlık’ olmaktan çıkarak bizzat delil ve burhan hâline gelmiş, böylece metafizik bilgi yön değiştirmiş, erkek ile kadın ilişkisi ise ilk kez metafizik bir muhteva dâhilinde ele alınabilmiştir. Yazının ana fikri bir metafizikçinin düşüncesinde insanı, daha özelde ise onun erkek ve kadın ile ilişkisini tespit etmektir. Bu sayede çağdaş dünyada Müslüman toplumun bakış açısının normatiflikten metafizik olana doğru evrilmesine bir kapı açmak amaçlanmıştır.

Keywords

Tasavvuf, İbnü'l-Arabi, Kadın, Kemal, İnsan

The Epistemic Framework of Womanhood in Ibn al-ʿArabī: The Relationship Between Man and Woman as a Ground for Perfection and Individuation

Abstract

Since the dawn of recorded history, humankind has continuously made itself an object of contemplation, seeking to strengthen its existence in the world by exploring the possibilities of knowledge and action while striving to know more. In this context, the human being comprises both male and female. While humanity is a shared concept for both genders, various issues and distinctions among individuals have also emerged exclusively between the sexes over time, resulting in men and women each becoming significant subjects of philosophical inquiry based on their distinctive qualities. In the modern era, women have primarily sought to assert their place in the construction of the modern world by reclaiming their lost rights and resisting various forms of marginalization. Analyzing this marginalization has required an expansive framework of historical and societal theory. Without a doubt, the question of women remains one of the most pressing and current issues of our time. However, never before has the topic of women been addressed in the way it has in the modern world. This inevitably renders historical inquiries somewhat anachronistic and often affected by methodological shortcomings. One of the most exceptional figures to offer insights into issues that, in certain respects, parallel those of the modern era is Muḥyiddīn Ibn al-ʿArabī (d. 638/1240). With his ‘human-centric’ tasawwuf-metaphysical framework, Ibn al-ʿArabī elevated the contemplation of men and women to a central theme of thought, integrating these concerns into his broader metaphysical vision and articulating this vision through these issues. For Ibn al-ʿArabī, humanity is no longer merely ‘a seeker of evidence in the external world’ but becomes evidence and proof itself. This paradigm shift in metaphysical knowledge enabled the relationship between men and women to be addressed within a metaphysical framework for the first time. The primary aim of this study is to examine a metaphysician’s conception of humanity, with a particular focus on his understanding of the relationship between men and women. In doing so, it seeks to pave the way for contemporary Muslim societies to transition from normative frameworks to a metaphysical perspective on gender relations.

Keywords

Tasawwuf, Ibn al-ʿArabī, Human Being, Woman, Perfection

References

• Attâr, F. (2018) Tezkiretü’l Evliyâ. (6. bs.). (S. Uludağ, Çev.). Semerkand Yayınları.
• Demirli, E. (2016). Tasavvuf Araştırmalarında Dönemlendirme Sorunu: Din Bilimleri ile Metafizik Arasında Tasavvurun İlim Olma Mücadelesi, Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(4), 1-29. dx.doi.org/10.12658/Nazariyat.2.4.M0030.
• Demirli, E. (2012). İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, Kabalcı Yayıncılık.
• Gürkan, S.L. (2003). Yahudi ve İslâm Kutsal Metinlerinde İnsan’ın Yaratılışı ve Cennet’ten Düşüşü. İslam Araştırmaları Dergisi (9), 1-48.
• Hakîm, S. (2006) ‚Ibn ‘Arabī’s Twofold Perception of Woman as Humanbeing and Cosmic Principle‛, Journal of Ibn Arabi Society, 31(1), 1-29.
• Hakîm, S. (2017) İbn Arabî Sözlüğü. (E. Demirli, Çev.). Alfa Yayınları.
• İbn Sînâ. (2017). Metafizik. (E. Demirli & Ö. Türker, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (1919). Ukletü’l-müstevfiz. (H. S. Nyberg, Haz.). E.J. Brill.
• İbnü’l-Arabî, M. (2006a). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 1). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2006b). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 3). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2006c). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 4). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2007b). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 5). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2007c). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 6). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2008c). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 9). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2009). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 11). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2010a). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 12). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2010b). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 13). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2011a). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 14). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2011b). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 15). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2011c). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 16). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2012b). Fütûhât-ı Mekkiyye. (Cilt. 18). (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2016). Fusûsu’l-hikem. (E. Demirli, Çev. ve Şerh). Kabalcı Yayınları.
• İbnü’l-Arabî, M. (2024). Tedbîrât-ı İlâhiyye. (E. Demirli, Çev., Açıklama ve Notlandırma.). Fikriyat Yayınları.
• İzutsu, T. (2005). İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar. (4. bs.). (A.Y. Özemre, Çev.). Kaknüs Yayınları.
• Kâşânî, A. (1966). Şerhu Fusûsi’l-hikem. (2. bs.). Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Kâşânî, A. (2015). Tasavvuf Sözlüğü (Letâifu’l-alâm fî işarâtı ehli’l-ilhâm). (4. bs.). (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
• Konevî, S. (2002). Kırk Hadis Şerhi. (E. Demirli, Çev.). Kapı Yayınları.
• Konevî, S. (2014). Tasavvuf Metafiziği (Miftâhu’l-Gayb). (E. Demirli, Çev.). Kapı Yayınları.
• Lutfi, H. (1985). The Feminine Element in Ibn 'Arabī's Mystical Philosophy. Journal of Comparative Poetics, 5, 7-19.
• Nasr Hâmid, E.Z. (2023). Sufi Hermenötik: İbn Arabî’nin Yorum Felsefesi. (2. bs.). (S. Ceyhan Çev.). Mana Yayınları.
• Schimmel, A. (1997). My Soul is a Woman: The Feminine in Islam. (S.H. Ray Çev.). The Continuum Publishing Company.
• Schimmel, A. (1981). Mystical Dimensions of Islam. (4. bs.). The University of North Carolina Press.
• Smith, M. (1994). Rabi'a The Mystic and her Fellow-Saints in Islam. Llanerch Publishers.
• Tirmizî, H. (2017). Kalbin Anlamı. (E. Demirli, Çev.). Hayy Kitap.