Savaş, Mâlî Kriz ve Darbhâne-i Âmire: 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Askerî Giderlerin Finansmanı

Year 2022, , 39 - 54, 15.10.2022

Ömerül Faruk Bölükbaşı

https://doi.org/10.54462/kadim.1164711

Cited By: 1

Abstract

Osmanlı tarihinin en sıkıntılı dönemlerinden biri 1774 yılında, Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan sonra başladı. Osmanlı hazinesi biten savaşın mâliyeti altında ezilmişti, daha kötüsü müstakbel savaşa hazırlanmak için büyük sıkıntılarla baş etmek zorundaydı. Mali krizin zirveye çıktığı bu dönemde hazinenin en büyük destekçisi Darbhâne-i Ȃmire olacaktı. Sultan III. Mustafa’nın cülusundan sonra gelişen olaylar Darphane’ye ihtiyat hazinesi vasfı kazandırmıştı. Darphane çeşitli gelir gider fonlarında topladığı paraları ordu ve donanmanın masraflarını karşılamak üzere seferber etti. Bu dönemde (1766 – 1794 yılları arasında) Darphane’nin sadece zuhurat ve seferiye akçesi fonlarının geliri 88 milyon kuruşu aşıyordu. Üstelik tedavüldeki sikkelerin tağşişiyle sağlanan gelir bu paranın dışındaydı. Bu çalışmada Darphane’nin ihtiyat hazinesi olarak temin ettiği gelirleri askerî harcamaları karşılamak üzere nasıl kullandığı üzerinde durulacaktır.

Keywords

Osmanlı - Rus Savaşları, Darbhâne-i Âmire, Haremeyn Mukataaları, Tağşiş, Müsadere

War, Fiscal Crisis, and the Imperial Mint: Financing Military Expenses in the second half of the 18th Century

Abstract

One of the most troubled periods in Ottoman history began in 1774, after the Treaty of Küçük Kaynarca. The Ottoman treasury was crushed by the cost of the war that ended and even worse, it had to deal with great difficulties in preparing for future wars. During this period when the financial crisis was at its peak, the biggest supporter of the treasury was the Imperial Mint. The events following Sultan Mustafa’s enthronement transformed the Imperial Mint into a reserve treasury. The Imperial Mint mobilized its revenues to cover the expenses of the army and the navy. Among these revenues, the total amount of the fund of unfixed revenues (zuhurat akçesi) and the campaign fund (seferiye akçesi) only exceeded 88 million guruş in this period (between 1766 and 1794). The income generated by the debasement of the coins in circulation was not included in this amount. This study focuses on the ways in which the revenues set aside as the reserve fund were used to meet the military expenditures.

Keywords

Ottoman - Russian Wars, The Imperial Mint, Haremeyn Muqataas, Debasement, Confiscation

References

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA).
• Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d), nr. 4639; nr. 41465; nr. 41464.
• Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Darbhâne-i Âmire Defterleri (D.BŞM.DRB.d), nr. 16646; 16643/A.
• Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Darbhâne-i Âmire (BOA, D.BŞM. DRB).
• Mabeyn, Darbhâne ve Hazine-i Hassa Nezareti Defterleri (HH.d), nr. 19652; 21786.
• Darbhâne-i Âmire Defterleri (D.DRB.d), nr. 648; 649; 856; 857.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Defter (TSMA.d), nr. 8317; 8321/2.
• Ahmed Câvid. Hadîka-i Vekāyi`. haz. Adnan Baycar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Ahmed Cevdet Paşa. Târih-i Cevdet. 4. Cilt. İstanbul: 1309.
• Ahmed Vasıf Efendi. Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’ l-Âsâr ve Hakāikü’ l-Ahbâr’ı, 1166 – 1188/1752–1774 (İnceleme ve Metin). haz. N. Sağlam. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Ahmed Vasıf Efendi. Mehâsinü’ l- Âsâr ve Hakāikü’ l-Ahbâr. haz. M. İlgürel. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1978.
• Aynural, Salih. İstanbul Değirmenleri ve Fırınları, Zahire Ticareti (1740-1840). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Beydilli, Kemal. “Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. ed. E. İhsanoğlu. 1/65-135. İstanbul: IRCICA, 1994.
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk. XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk. XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk. “İstanbul’da Doğan Bir Osmanlı Sikkesi: Kuruş (Yeni Belge ve Tespitler Işığında Osmanlı Kuruşunun Ortaya Çıkış Hikâyesi)”. Osmanlı İstanbulu. 6/399 – 415. ed. A. Akyıldız vd. İstanbul: 2019.
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk. “Darphane Defterleri Işığında Osmanlı Piyasasında Yabancı Sikkeler (1766 – 1802)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 47 (2022), 345 – 384.
• Cezar, Yavuz. Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy.’ dan Tanzimat’a Mâlî Tarih). İstanbul: Alan Yayıncılık, 1986. Engin, Hakan. Tuna Savunma Hattında Bir Osmanlı İstihkâmı: Askeri ve Mâli Yönleriyle İbrail Kalesi’nin Organizasyonu (1711 – 1829). Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.
• Fedakâr, Cengiz. Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Genç, Mehmet. “Mâlikâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/516-518. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Genç, Mehmet. “Osmanlı Maliyesinde Mukataa Kavramı”. Osmanlı Maliyesi: Kurumlar ve Bütçeler. ed. Mehmet Genç - Erol Özvar. 1/57-64. İstanbul: 2006.
• Görür, Cem. Sultan III. Mustafa: Ailesi, Günlük Hayatı, Dini ve İlmi İlgileri. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Güçer, Lütfi. “XVIII. Yüzyılın Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 11/1-4 (1949-1950), 396-416.
• Itzkowitz, Norman. Mehmed Raghıb Pasha: The Making of An Ottoman Grand Vezir. Princeton: Princeton University, PhD Thesis, 1959.
• Özvar, Erol. “Osmanlılar: Mâlî Yapı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/521-525. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Sievert, Henning. Zwischen arabiscer Provinz und Hoher Pforte, Beziehungen, Bildung und Politik des osmanischen Bürokraten Ragıb Mehmed Paşa (st.1763). Würzburg: Ergon Verlag, 2008.
• Yeşil, Fatih. “İstanbul’un İaşesinde Nizâm-ı Cedid: Zahire Nezâreti’nin Kuruluşu ve İşleyişi (1793- 1839)” Türklük Araştırmaları Dergisi 15 (Bahar 2004), 113-142.