A Contribution to Neighborhood Studies: Identification and Mapping of the Eighteenth Century Suriçi Neighborhoods (1730-1787)

Year 2023, Issue: 5, 69 - 112, 15.04.2023

Büşranur Bekman

https://doi.org/10.54462/kadim.1170445

Cited By: 1

Abstract

Neighborhoods are complex units that reflect the financial, administrative, social, and spatial structure of Ottoman cities rather than simply being places of residence. For this reason, a wealth of information about neighborhoods and their inhabitants can be found in many historical sources, particularly in the Ottoman archives. Although these sources present valuable content, especially regarding names and locations, their richness necessitates studies on the methodology used in neighborhood studies. This study aims to contribute to neighborhood studies both descriptively and methodologically, while also exploring the limits of archival sources for the study neighborhoods. Besides, the study proposes an alternative method to the existing literature on determining and spatializing neighborhoods. In this context, based on the judicial court records, an inventory is prepared to choose the neighborhoods of Istanbul in the suriçi (intra muros) between 1730 and 1787. Furthermore, these neighborhoods are mapped using the ArcGIS program from Geographic Information Systems. Focusing on the 18th century, we present the sources, methods, and stages needed to determine the number, location, and names of Istanbul neighborhoods.

Keywords

Geographic Information Systems, Neighborhood Studies, Suriçi, 18th Century, Urban History, Digital Humanities

Mahalle Çalışmalarına Bir Katkı: 18. Yüzyıl Suriçi Mahallelerinin Tespiti ve Haritalanması (1730-1787)

Abstract

Mahalleler insanların ikamet ettikleri yerler olmaktan öte Osmanlı şehirlerinin mali, idari, toplumsal ve mekânsal yapısını yansıtan çok unsurlu ünitelerdir. Bu sebeple başta Osmanlı arşivleri olmak üzere pek çok tarihi kaynakta mahalle ve mahallelilere dair veriler bulunabilmektedir. Kaynaklar özellikle mahalle isimleri ve lokasyonları bakımından zengin bir muhtevaya sahipse de bu zenginlik, mahalle araştırmalarında kullanılacak olan metodoloji üzerine çalışmalar yapmayı gerekli kılmaktadır. Bu makale mahalle çalışmalarına tasvirî ve metodolojik olarak katkıda bulunmayı amaçlarken arşiv belgelerinin mahalleler hakkında ihtiva ettiği bilgilerin sınırlarını da tartışmaktadır. Makalede mahallelerin tespiti ve mekânsallaştırılması için mevcut literatüre alternatif bir yöntem önerisi sunulmuştur. Bu kapsamda şer’iyye sicilleri odağında 1730-1787 yılları arasında suriçi mahallelerinin yer aldığı bir envanter hazırlanmış ve Coğrafi Bilgi Sistemleri’nden ArcGIS programı kullanılarak haritalanmıştır. Böylece 18. yüzyılda mahallelerin sayı, lokasyon ve isimlerinin hangi kaynak, yöntem ve aşamalarla ortaya konulabileceği analiz edilmiştir.

Keywords

Coğrafi Bilgi Sistemleri, Mahalle Çalışmaları, Suriçi, 18. Yüzyıl, Şehir Tarihi, Dijital Beşerî Bilimler

References

• 1. Arşiv Belgeleri
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA).
• Haritalar (HRT.h).
• Kamil Kepeci (KK.d), nr. 2535.
• Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD.d), nr. 2464.
• Şer‘iyye Sicilleri
• Havâss-ı Refîa Mahkemesi (1090-1091). İSAM Kütüphanesi, no. 90.
• Havâss-ı Refîa Mahkemesi (1159-1163). İSAM Kütüphanesi, no. 182.
• İstanbul Bab Mahkemesi (1154-1153). İSAM Kütüphanesi, no. 174.
• 2. Yazmalar
• Ayvansarâyî, Hüseyin. Hadîkatü’ l-Cevâmi‘. Berlin: Staatsbibliothek zu Berlin, Handschriften Orientalabteilung, 8201. https://stabikat.de/Record/502644052
• Ayvansarâyî, Hüseyin. Hadîkatü’ l-Cevâmi‘. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, 2248.
• 3. Matbu Eserler
• İSAM Kütüphanesi Salnâme Veri Tabanı: Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye [Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi]. İstanbul: Darü’t- Tıbaatü’l-Amire, 1294. http://ktp.isam.org.tr/pdfsal/ D02467129400000032.pdf
• Marmara Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi: Şehremaneti Hududu Dahilinde Bulunan Mahallat Esamisi. Dersaâdet: Arşak Garoyan Matbaası, 1329. https://katalog.marmara.edu.tr/yordam/?p=1&q=%C5%9Eehremaneti+Hududu+Dahilinde+Bulunan+Mahallat+Esamisi&alan=tum_txt&demirbas=R140721
• SALT Arşiv İstanbul Belediyesi İhsaiyat Mecmuası Koleksiyonu: 1329 senesi İstanbul Belediyesi İhsaiyat Mecmuası. Dersaadet: Matbaa-i Arşak Garivyan, 1329. https://archives.saltresearch.org/ handle/123456789/99279
• 4. Haritalar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1958.
• Dağdelen, İrfan (haz.). Alman Mavileri 1: 1913-1914 I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2006.
• Dağdelen, İrfan (haz.). Alman Mavileri 2: 1913-1914 I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2006.
• Harvard University Map Collection. Constantinople = Stambol. Erişim 4 Şubat 2023. https://iiif.lib. harvard.edu/manifests/view/ids:8608890$1i
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Harita Koleksiyonu. Dar’üs saltanatı seniye olan İstanbul’un haricinde vaki Zeytinburnu ve Üsküdar’ da kâin Fenerbahçesinden Karadeniz Boğazı’nda vaki Rumeli ve Anadolu Fenerlerine varıncaya kadar nefs-i İstanbul’un ve civarında vaki Eyüp ensarı ve Hasköy ve Kasımpaşa ve Galata ve Beyoğlu ve Tophane ve Beşiktaş ve Üsküdar ve mahalli sairede mevcut cevami-i şerife ve mevaki-i meşhura ve kışlak-ı hümayun ve ebniye-i saire ve bi’ l cümle tarik-iâm ve tarik-i has ve bostan ve meydan ve bağ ve bahçe ve iskele ve mevaki-i saire ve kurbu civarında olan bazı karyelerin harita-i mevzuiyesidir ki bu defa Mühendishane-i Hümayun şakirdanı kulları marifetiyle talim günâ bi’ l hendese mesaha olunarak müceddeden ahz-u tersim olunmuştur. Erişim: 4 Şubat 2023. http://katalog.İstanbul.edu.tr/client/tr_TR/ default_tr/search/detailnonmodal/ent:$002f$002fSD_ILS$002f0$002fSD_ILS:1332899/one?qu=92761
• SALT Arşiv Harita Koleksiyonu. Plan de Constantinople avec ses faubourgs le port et une partie du Bosphore levé et dessiné par C. Stolpe verifié d’après les changements les plus récents jusqu’en 1882. Erişim: 4 Şubat 2023. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/101333
• SALT Arşiv Harita Koleksiyonu. Charles Edouard Goad Haritaları. Erişim: 4 Şubat 2023. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/1815
• SALT Arşiv Harita Koleksiyonu. Jacques Pervititch Sigorta Haritaları. Erişim: 4 Şubat 2023. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/1824
• Yetkin Kubilay, Ayşe. İstanbul Haritaları 1922-1422. İstanbul: Denizler Kitapevi, 2009.
• 5. Yayımlanmış Siciller Bab Mahkemesi 197 Numaralı Sicil (1162-1163/1749-1750). Haz. Sabri Atay – Rasim Erol. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• Davud Paşa Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (1196-1197/1782-1783). Haz. Sabri Atay – Rasim Erol. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• Eyüp Mahkemesi 182 Numaralı Sicil (1154-1161/1741-1748). Haz. Mehmet Akman – Salih Kahriman – Abdülkadir Altın. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri. org
• Galata Mahkemesi 15 Numaralı Sicil (981-1000/1573-1591). Haz. Talip Mert – Rıfat Günalan. İstanbul:İSAM – İslam Araştırmaları Merkezi, 2012. http://www.kadisicilleri.org
• İstanbul Mahkemesi 25 Numaralı Sicil (1179-1180/1765-1767). Haz. Salih Kahriman. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• İstanbul Mahkemesi 33 Numaralı Sicil (1183-1185/1769-1770). Haz. Yılmaz Karaca – Mustafa Yılmaz.
• İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• İstanbul Mahkemesi 44 Numaralı Sicil (1780-1779/1194-1193). Haz. Fikret Sarıcaoğlu. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• İstanbul Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (1787-1786/1203-1201). Haz. Rıfat Günalan. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• Kısmet-i Askeriye Mahkemesi 59 Numaralı Sicil (1143 / 1730-1731). Haz. Sabri Atay – Rasim Erol. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2019. http://www.kadisicilleri.org
• 6-Tez, Makale ve Kitaplar Açık, Turan. “Fetihten 19. Yüzyıla Kadar Trabzon Şehri’nin Mahalleleri”. History Studies International Journal of History 9/5 (2017), 25-56.
• Açık, Turan. “Mahalle ve Camii: Osmanlı İmparatorluğu’nda Mahalle Tipleri Hakkında Trabzon Üzerinden Bir Değerlendirme”. OTAM 35/35 (Bahar 2014), 1-39.
• Aktepe, Münir. “XVII. Asra Ait İstanbul Kazası Avarız Defteri”. İstanbul Enstitüsü Dergisi 3 (1957), 109-139.
• Alada, Adalet Bayramoğlu. Osmanlı Şehrinde Mahalle. İstanbul: Sümer Yayınevi, 2008.
• Aladağ, Fatma. “Dijital Beşerî Bilimler ve Türkiye Araştırmaları: Bir Literatür Değerlendirmesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 18/36 (2020), 773-796.
• Alçep, Hakkı – Kahraman, Erdal. Fatih Camileri ve Mescidleri. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi, 2017.
• Aliağaoğlu, Alpaslan. “Şehirsel Toponimi: Balıkesir İlinde Mahalle Adları, Bir Sınıflandırma Denemesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16/29 (2013), 45-62.
• Alver, Köksal. “Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği”. İdealKent 2 (Aralık 2010), 116-139.
• Alver, Köksal. Mahalle: Mahallenin Toplumsal ve Mekansal Portresi. İstanbul: Hece Yayınları, 2013.
• Aydınlı, Halil İbrahim. “Yeni Yönetim Anlayışı ve Yerelin Yerelleştirilmesi: Mahalle Yönetimi”. Yerel Yönetim ve Denetimi 8/5 (2003), 28-33.
• Aysu, Çidem. “İstanbul Şehrinden Metropoliten İstanbul’a Mahallelerin Mekânsal Dağılışı 1950- 2001”. İstanbul Dergisi 40 (Ocak 2002), 51-58.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. “Fatih Devrinde İstanbul Mahalleler”. Vakıflar Dergisi 4 (1958), 249-261.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskanı ve Nüfusu. İstanbul: Vakıflar Umum Müdürlüğü, 1958.
• Baday, Ömür Nihal. Modern Kent Mekânlarında Mahallenin Konumu. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Barkan, Ömer Lütfi – Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 953 (1546) Târîhli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1957.
• Başaran, Betül. “The 1829 Census and the Population of Istanbul during the Late 18th and Early 19th Centuries”. Studies on Istanbul and Beyond, The Freely Papers. ed. Robert G. Ousterhout.
• 1/53-71. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum Publications, 2007.
• Bayartan, Mehmet. “Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi 13 (2005), 93-107.
• Behar, Cem. Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008) – Osmanlı İstanbul’unda Kasap İlyas Mahallesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Bekman, Büşranur. XIX. Yüzyılın Dönüşen İstanbul’unda Mahalleler, Kollar ve Belediyeler: Bir Envanter ve Haritalama Çalışması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. Bergen, Lütfi. “Medeniyetin Cüzü: Mahalle”. İdealKent 1 (2010), 154-168.
• Beydilli, Kemal. “İmam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/181-186. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Beydilli, Kemal. Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2012.
• Bilgili, Bilal – Şimşek, Nurhilal. “XIX. Yüzyıl Kamu Yapılarının Üsküdar Mahallelerine Etkisi: Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bir Okuma”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu IX Bildirileri. 3/391-410. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2017.
• Bingöl, Sedat. “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”. Tarih Araştırmaları Dergisi 23/36 (2004), 43-60.
• Bingöl, Sedat. “Nineteenth Century Ottoman Neighborhoods Visited by Courage Sleeplessness and Dead Bodies”. Middle Eastern Studies 51/2 (2015), 254-268.
• Bingöl, Sedat. 1829 İstanbul Nüfus Sayımı ve Tophane Kasabası. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2004.
• Bulunur, Kerim İlker. Osmanlı Galatası (1453-1600). İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014.
• Bulut, Hüseyin. “1643 Tarihli Avarız Defterine Göre Erzincan Şehri’nin Mahalleleri”. History Studies Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı (2012), 21-30.
• Canatar, Mehmet. “1009/1600 Tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’ne Göre Nefs-i İstanbul’da Bulunan Mahalleler ve Özelliklerine Dair Gözlemler”. Osmanlı İstanbulu I. ed. Feridun Emecen vd. 283-310. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Canatar, Mehmet. “Fatih Mahalleleri”. Suriçi İstanbul: Fetihten Önce ve Fetihten Sonra. 203-250. İstanbul: Fatih Belediyesi Yayınları, 2017.
• Canatar, Mehmet. “İstanbul’un Nahiye ve Mahalleleri (1453-1923)”. Antik Çağ’ dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Feridun Emecen vd. 2/218-245. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2015.
• Canatar, Mehmet. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri: 1009 (1600) Tarihli. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2004.
• Canbakal, Hülya. “Mahallede Bir Arada Yaşama Kültürü”. Uluslararası Osmanlı Coğrafyasında Mahalle Kültürü Sempozyumu 13-16 Ekim 2011 Mahallede Hayat Var Bildiriler Kitabı. haz. Aziz Elbas. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2011.
• Cerasi, Maurice M. Osmanlı Kenti: Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Crane, Howard. The Garden of the Mosques: Hafiz Hüseyin Al-Ayvansarayî’s Guide to the Muslim Monuments of Ottoman İstanbul. Leiden: Brill, 2000.
• Çabuk, Saye Nihan – Değerliyurt, Mehmet. “Coğrafyayı Coğrafi Bilgi Sitemleri ile Tanımlamak”. Doğu Coğrafya Dergisi 20/33 (2015), 37-48.
• Çubuk, Suat – Demir, Kemal. “Osmanlı Kentlerinde Mahallelerin Mekânsallaştırılabilmesi İçin Bir Yöntem Denemesi: Kayseri Örneği”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 1/3 (Eylül 2012), 135-153.
• Demir, Beyza Topuz – Uğur, Yunus. “Mahalle: Bir Mensubiyet ve Mesuliyet İlişkisi Osmanlı Şehirleri ve Kefalet Sistemi Örneği”. Kent ve Maneviyat. ed. Seyfettin Erşahin vd. Ankara: İdealkent Yayınları, 2020.
• Digital Ottoman Studies. "Yayınlar" Erişim 4 Şubat 2023. https://www.digitalottomanstudies.com/publications?lang=tr
• Emecen, Feridun M. “1455 Tarihli İstanbul Tahrir Defteri’nin Kayıp Sayfaları”. Osmanlı Araştırmaları 56 (2020), 287-317.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”. The Journal of Ottoman Studies 4/4 (1984), 69-78.
• Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Ergin, Nina. “1752 İstanbul’unda Hamamların ve Hamam Çalışanlarını Haritasının Çıkarmak”. Ekmek Aslanın Ağzında: Osmanlı Şehirlerinde Hayatlarını Kazanmak İçin Mücadele Eden Zanaatkârlar. ed. Suraiya Faroqhi. 125-153. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Erses, Selma Mine. “Mahalle Kimliği”. İstanbul Dergisi 40 (Ocak 2002), 59-65.
• Evliyaoğlu, Furkan. “Osmanlı Döneminde Rodos Kentindeki Camiler ve Mahalleler Üzerine Bir İnceleme”. Art-Sanat 17 (2022), 131-155.
• Eyice, Semavi. “Hüseyin Ayvansarâyî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/528-530. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Eyice, Semavi. “İstanbul’un Mahalle ve Semt Adları Hakkında Bir Deneme”. Türkiyat Mecmuası 14 (1964), 199-216.
• Faroqhi, Suraiya. Orta Halli Osmanlılar. çev. Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Gençer, Mehmet. “Sosyal Ağ Analizi Yöntemlerine Bir Bakış”. Yildiz Social Science Review 3/2 (2017), 19-34.
• Güneş, Yaşar. “Mahalle Yönetimi”. Türk İdare Dergisi 465 (Aralık 2009), 113-128.
• Harmanda, Sinan. 1455 Tahririne göre İstanbul Tarihi Yarımadasının Mahalleleri ve Dini Yapıları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Hazırbulan, Tahsin. “Sadaka-i Sultânî Defterine Göre Havâss-ı Refîa’da Mahalleler ve Fakirleri”. Tarih ve Gelecek Dergisi 6/1 (2020), 89-117.
• Hüseyin Ayvansarayî. Hadîkatü’ l-Cevâmi‘:İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar. ed. Ahmet Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• İlhan, M. Mehdi. “Onaltıncı Asırda Diyarbakır Şehrinin Nüfusu ve Mahallelere Dağılım”. Ziya Gökalp Üç Aylık Kültür Dergisi 11/62 (1991), 49-72.
• İnalcık, Halil. The Survey of Istanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• İnalcik, Halil. İstanbul Tarihi Araştırmaları: Fetihten Sonra İstanbul’un Yeniden İnşası Bilad-i Selase, Galata, Eyüp, Üsküdar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• İnbaşı, Mehmed. “XVI. Yüzyılda Üsküb Şehri’nin Mahalleleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 3 (2010), 87-93.
• İpşirli Argıt, Betül. “Saraydan Çırağ Edilmiş Kadınların İstanbul’da Yerleşim Alanları”. Osmanlı İstanbul’u V. 675-692. ed. Feridun Emecen vd. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2018.
• İpşirli Argıt, Betül. Life after the Harem: Female Palace Slaves, Patronage and the Imperial Ottoman Court. Cambridge: Cambridge University Press, 2020. https://doi.org/10.1017/9781108770316
• İpşirli, Mehmet. “Avârız Vakfı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/109. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• İsmail Özçelik. “Osmanlı Kayıtlarına Göre Urfa Şehir Merkezindeki Yer İsimleri Üzerine Değerlendirmeler (Mahalle, Cami-Mescit, Tekke-Zaviye, Han, Hamam, Kapı ve Vakıflar)”. İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa: “Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa”. ed. Kasım Şulul vd. 4/92-119. Şanlıurfa: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, 2018.
• Kafescioğlu, Çiğdem. “Osmanlı Şehirciliğinde Dönüşüm ve Devamlılık: Onbeşinci Yüzyıl İstanbul’unda Külliye ve Mahalleler”. 550. Yılında Fetih ve İstanbul. 177-188. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
• Kaplanoğlu, Raif. “Mahalle Hukukunda ‘Hüsn-i Hâl’, ‘Sû-i Hâl’ ve Mahalleden İhraç Kararları Araştırmaları”. Kent Tarihi ve Kültür Dergisi 10/36 (2012), 49-57.
• Kaplanoğlu, Raif. İlk Nüfus Sayımlarına Göre İstanbul’ da Nüfus ve Kentleşme. Bursa: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 2015.
• Kara, Tuğba. “III. Ahmed Devrinde Sur İçi İstanbul: Yerleşim Alanları ve Diğer Alanların Dağılımı”. Studies of The Ottoman Domain 6/11 (31 Ağustos 2016), 119-148.
• Kavruk, Hikmet. Mahalle Yerleşimi ve Yönetimi. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2018.
• Kaya, Bayram Ali. “Şehrengiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/461-462. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Kaya, Didem Sevtap - Bayartan, Mehmet. “XVI. Yüzyıldan Günümüze Bolu Şehri Mahallelerinin Tarihi Gelişimi”. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 21 (2019), 161‐177.
• Kaya, Özge Eda. XIX. yüzyılda Bir İstanbul Mahallesinin Sosyal-Mekânsal Analizi: Molla Aşki Mahallesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kul, Eyüp. “Üsküp Şehri’nin İdari Yapısı, Mahalleleri ve Nüfusu (XVII. Yüzyıl)”. Yeni Türkiye Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı II 67 (2015), 1504-1512.
• Metin, Nihal. “18. Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’a Göçü Önlemede Mahalle İmamlarının Rolü”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 8 (2021), 272-308.
• Metin, Rafet. “XVI. Yüzyılda Niğde ve Kırşehir Sancaklarında Mahalle Yapılanması”. Karadeniz Araştırmaları: Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi 5/20 (2009), 45-58.
• Özcan, Serpil. XIX. Yüzyıl İstanbul Tekkeleri ve Mekânsal Konumlanışları. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Özcan, Tahsin. “Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi”. Marife 1/1 (2011), 129-151.
• Özgen, Mutlu. “Osmanlı Kentinde Mahalle”. Toplumsal Tarih 149 (Mayıs 2006), 62-63.
• Özkaya, Gökçen Akgün. 18. Yüzyılda İstanbul Evleri. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2015.
• Recep, Fuat. “Osmanlı Tahrir ve Nüfus Kayıtlarına Göre Çankırı’nın Merkezine (Nefs) Ait Mahalle İsimleri”. Çankırı Araştırmaları 2/2 (2007), 113-118.
• Redhouse, Sir James W. (ed.). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Sahillioğlu, Halil. “Avârız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/108-109. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Şahin, Musa - Işık, Esra. “Osmanlı’dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 30 (2011), 221-229.
• Şemseddin Sami. Kamus-ı Türki, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• Tamdoğan Abel, Işık. “Osmanlı Döneminden Günümüz Türkiye’sine ‘Bizim Mahalle’”. İstanbul Dergisi 40 (2002), 66-70.
• Taş, Kenan Ziya. “18. Yüzyılın Son Çeyreğinde Adana Şehri”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 9 (1998), 367-387.
• Taşkömür, Himmet. “Osmanlı Mahallesinde Beşeri Münasebetler”. İslam Geleneğinden Günümüze: Şehir ve Yerel Yönetimler. ed. Vecdi Akyüz. 1/33-38. İstanbul: İlke Yayınları, 2015.
• Taylan, Ertuğrul. “Osmanlı Mahalle İdaresi”. İller ve Belediyeler Dergisi 55/65 (2000), 173-178.
• Topuz, Beyza. In Pursuit of Social Cohesion And Harmony in Urban Space: The External and Internal Dynamics of Neighborhoods in Early Eighteenth-Century Ottoman İstanbul. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Uğur, Yunus. “Osmanlı Şehirleri ve Şehirleşmesi”. Osmanlı İmparatorluğu’nda Çevre ve Şehir. ed. Fehmi Yılmaz. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, 2015.
• Uğur, Yunus. “Şer‘iyye Sicilleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/8-11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Uğur, Yunus. “Tarih ve Coğrafya: Zaman ve Mekânın Etkileşimi”. Tarih ve Diğer Bilimler: Geçmişin Peşinde Disiplinlerarası Bir Kılavuz. ed. Mehmet Yaşar Ertaş. 223-242. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Uğur, Yunus. “Tarihçilikte ‘Mekânın Yeniden Keşfi’: Osmanlı Şehir Çalışmaları İçin Öneriler”. İdealKent 11/30 (Şubat 2020), 678-700.
• Uğur, Yunus. The Historical Interaction of the City with Its Mahalles: Ottoman Edirne in the Late Seventeenth and Early Eighteenth Centuries. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Ülgen, Ali Saim. Fatih Devrinde İstanbul, 1453-1481. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü, 1939.
• Yaşar, Ahmet. “Mekânın Tarihi”. Tarih İçin Metodoloji. ed. Ahmet Şimşek. 309-316. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2022.
• Yel, Ali Murat - Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Mahalle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/323-326. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Yılgür, Egemen. “19. Yüzyıl İstanbul’unda Teneke Mahalleler: Kumkapı-Kadırga ve Nişantaşı-Taşocağı Örnekleri”. Açık Alan Sanat ve Tasarım Yazıları 1 (2019), 90-114.
• Yılgür, Egemen. “Kumkapı Hisarında Bir Teneke Mahallesi: 19. Yüzyıl İstanbul’unda Erken Modern Kent Yoksulluğu”. İdealKent 8 (2017), 538-576.
• Yılmaz, Coşkun. “Bir Haritanın Rehberliğinde 1845 İstanbul’u”. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Mehmet Karakuyu. 3/562-585. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2015.
• Yılmaz, Vedat - Mecek, Mehmet. “Türkiye’de Mahalle Yönetimlerinin Tarihsel Gelişimi ve Hukuki Statüsü”. İdealKent 27/10 (2019), 768-799.
• Yörük, Saim. “Adana Şehrinin Tarihi Gelişimi (XVI-XVIII. Yüzyıllar)”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/3 (2012), 287-308.