3. ve 4. Sınıf Öğretmenlerinin Akran Zorbalığına Yönelik Görüşlerinin İncelenmesi

Year 2022, Volume: 9 Issue: 2, 621 - 641, 30.08.2022

Mustafa Kutlu , Nezahat Hamiden Karaca

https://doi.org/10.30900/kafkasegt.983537

Abstract

Araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin akran zorbalığı hakkında ne derece bilgi sahibi oldukları, akran zorbalığı ile karşılaştıklarında nasıl müdahale ettikleri ve zorbalığın önlenmesine yönelik önerilerinin neler olduğunun tespitidir. İlkokul öğrencilerinin maruz kaldığı akran zorbalığı ve zorbalığa müdahale yöntemleri, öğrencilerin başta sosyal gelişimleri olmak üzere bilişsel gelişimleri açısından önemlidir. Akran zorbalığına seyirci kalmak ya da yanlış müdahalede bulunmak önlenemez sonuçlar doğurabilmektedir. Araştırma grubunu Afyonkarahisar, İscehisar ilçesinde görev yapan 23 (3. ve 4. sınıf) sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Nitel araştırma yöntemi kullanılan bu araştırmada, yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak veriler toplanmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi ile araştırmacılar tarafından gruplandırılmıştır. Araştırma sonucunda öğretmenlerin çoğunluğunun akran zorbalığını “Güç Kullanmak, Korkutmak” olarak tanımladıkları görülmüştür. Kurbanlara ilişkin gözlemlerine yönelik olarak “Özgüven Eksikliği, İçine Kapanıklık” şeklinde görüş belirtmişlerdir. Akran zorbalığına neden olarak ise öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu“ Ailenin tutumu, çevrenin etkisi” şeklinde beyanda bulunmuşlardır. Akran zorbalığı sorununun seminer ve eğitimle çözülebileceğini düşünen öğretmenlerin büyük bir bölümü sınıfında akran zorbalığı davranışı ile karşılaştıklarını belirtmişlerdir.

Keywords

Akran zorbalığı, sınıf öğretmeni, görüşleri

Thanks

İlginiz için teşekkür ederim...

The Analysis of 3rd and 4th Grade Teachers' Views on Peer Bullying

Abstract

The purpose of the study is to determine to what extent classroom teachers know about peer bullying, how they intervene when they encounter peer bullying, and what their suggestions are for the prevention of bullying. The peer bullying and intervention methods against bullying that primary school students are exposed to are important in terms of students' cognitive development, especially their social development. Staying by the peer bullying or making the wrong intervention can have unavoidable consequences. The research group consists of 23 (3rd and 4th grade) classroom teachers working in the district of Iscehisar, Afyonkarahisar. In this research, in which qualitative research method was used, data were collected using a structured interview form. The data obtained from the research were grouped by the researchers using the descriptive analysis method. As a result of the research, it was seen that most of the teachers defined peer bullying as "Using Force, Frightening". Regarding their observations regarding the victims, they expressed their opinions as "Lack of Self-Confidence, Introversion". As a cause of peer bullying, most of the teachers stated that "the attitude of the family, the influence of the environment". Most of the teachers who thought that the problem of peer bullying could be solved with seminars and training stated that they encountered peer bullying behavior in their classroom.

Keywords

Peer bullying, classroom teacher, opinions

References

• Açıl, S. (2015). Ortaöğretim 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinde Akran Zorbalığı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Adalar, T. E. (2018). Lise Öğrencilerinde Akran Zorbalığı ve AkranMağduriyeti: Madenli Beldesi Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Avrasya Üniversitesi, Trabzon.
• Akay, Y. (2019). The Effect of Emotional Awareness Activities Improved for Primary School Students on Preventing Peer Bullying. Eğitim ve Bilim, 44(200), 205-227.
• Aksoy, G. (2019). Okullarda Yaşanan Akran Zorbalığının Nedenlerine ve Müdahale Yöntemlerine İlişkin Okul Yöneticileri ve Öğretmenlerin Görüşleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi , İstanbul.
• Amirkhan, J. H. (1990). A Factor Analytically Derived Measure of Coping: The Coping Strategy Indicator. Journal of Personality and Social Psychology, 59(5), 1066-1074.
• Andreou, E. (2001). Bully/Victim Problems and Their Association With Coping Behaviour in Conflictual Peer İnteractions Among School-Age Children. Educational Psychology, 21(1), 59-66.
• Arseneault, L. (2018). Annual Research Review: The Persistent and Pervasive Impact of Being Bullied in Childhood and Adolescence: Implications For Policy and Practice. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59(4), 405-421.
• Arslan, S., Hallett, V., Akkas, E. & Akkas, O. A. (2012). Bullying and Victimization Among Turkish Children and Adolescents: Examining Prevalence and Associated Health Symptoms. European Journal of Pediatrics, 171(10), 1549-1557.
• Arslan, S. ve Savaşer, S. (2009). Akran Zorbalığını Önlemede Okul Hemşiresinin Rolü. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2(3), 118-123.
• Atış-Akyol, N., Yıldız, C. ve Akman, B. (2017). Öğretmenlerin Akran Zorbalığına İlişkin Görüşleri ve Zorbalıkla Baş Etme Stratejileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 439-459.
• Ayas, T. ve Pişkin, M. (2011). Lise Öğrencileri Arasındaki Zorbalık Olaylarının Cinsiyet, Sınıf Düzeyi ve Okul Türü Bakımından İncelenmesi. İlköğretim Online, 10(2), 550-568.
• Ayaz-Alkaya, S. ve Avşar, F. (2017). Okul Çağı Çocuklarının Akran Zorbalığı Durumları ile Atılganlık Düzeyleri ve İlişkili Faktörlerin İncelenmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 14(3), 185-191.
• Aydemir, A. (2014). 8. Sınıf Öğrencilerinin Zorba/Kurban Davranışları, Benlik Algıları ve Rehberlik İhtiyaçlarının İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Bagai, S. & Erratt, C. (2019). Fighting the Bullying Epidemic: A Practitioner Inquiry into The Effects of an Intervention Strategy on Reaction to Bullying in School-Aged Children with Speech Disabilities. Creative Education, 10(01), 26-35.
• Balak, D. (2017). İlkokul Öğrencilerinin Duygusal Zekâ Düzeyleri İle Akran Zorbalığı ve Okula Aidiyet Duyguları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Bentley, K. M. & Li, A. K. (1996). Bully and Victim Problems in Elementary Schools and Students’ Beliefs About Aggression. Canadian Journal of School Psychology, 11(2), 153-165.
• Besnili, Z. N. (2019). Okul Öncesi Akran Zorbalığı Ölçeği Öğretmen Formu: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
• Burnukara, P. ve Uçanok, Z. (2012). İlk ve Orta Ergenlikte Akran Zorbalığı: Gerçekleştiği Yerler ve Baş Etme Yolları. Türk Psikoloji Yazıları, 15(29), 68-82.
• Bütün, C., Beyaztaş, F. Y., Dokgöz, H., Özdemir, L., Beyaztaş, A., Polat, O. ve Şahin, F. (2013). Sivas’ta Akranlar Arası Şiddet-Anket Çalışması. Medicine Science. 2(4), 885-895.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (24. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Cowie, H. & Jennifer, D. (2008). New Perspectives on Bullying. Open University Press: New York.
• Creswell, W. J. (2009). Research Design: Qulitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaxhes (3rd Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Craig, W., Harel-Fisch, Y., Fogel-Grinvald, H., Dostaler, S., Hetland, J., Simons-Morton, B. & Pickett, W. (2009). A Cross-National Profile of Bullying and Victimization Among Adolescents in 40 Countries. International Journal of Public Health, 54(2), 216-224.
• Çalık, T., Özbay, Y., Özer, A., Kurt, T. ve Kandemir, M. (2009). İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Zorbalık Statülerinin Okul İklimi, Prososyal Davranışlar, Temel İhtiyaçlar ve Cinsiyet Değişkenlerine Göre İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 60(60), 555-576.
• Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde Akran Zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81-92.
• Çarkıt, E. ve Bacanlı, F. (2020). Okullarda Akran Zorbalığı: Öğretmen Görüşlerine Göre Nitel Bir Çalışma. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(24), 2544-2583.
• Çınkır, S. ve Kepenekçi, Y. K. (2003). Öğrenciler Arası Zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, 236-253.
• Çitemel, N. (2014). Çözüm Odaklı Kısa Süreli Grupla Psikolojik Danışmanın Lise Öğrencilerinin Akran Zorbalığına Etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Demirbağ-Bolat, S. (2010). İlköğretim 6. Sınıf Öğrencilerinin Şiddete Yönelik Tutum ve Zorba-Kurban Olma Durumlarının Aile İçi Şiddet Açısından İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Dilmaç, E. (2014). Lise Öğrencilerinin Zorbalık Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Bülent Ecevit Üniversitesi, Zonguldak.
• Dölek, N. (2002). Öğrencilerde Zorbaca Davranışların Araştırılması ve Bir Önleyici Program Modeli (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Eminoğlu, M. (2018). Ergenlerde Sosyal ve Duygusal Yalnızlık ile Akran Zorbalığı Arasında Psikolojik Dayanıklılığın Aracı Rolü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bayburt Üniversitesi, Bayburt.
• Erdem, M. (2018). Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Zorbalık Algılarıve Zorbalıkla Baş Etme Stratejilerinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Fekkes, M., Pijpers, F. I. & Verloove-Vanhorick, S. P. (2005). Bullying: Who Does What, When and Where? Involvement of Children, Teachers and Parents in Bullying Behavior. Health Education Research, 20(1), 81-91.
• Forero, R., Mclellan, L., Rissel, C. & Bauman, A. (1999). Bullying Behaviour and Psychosocial Health Among School Students in New South Wales, Australia: Cross Sectional Survey. Bmj, 319, 344-348.
• Gini, G. (2004). Bullying in Italian Schools: an Overview of Intervention Programmes. School Psychology International, 25(1), 106-116.
• Gini, G. (2006). Bullying as a Social Process: The Role of Group Membership in Students’ Perception of Inter-Group Aggression at School. Journal of School Psychology, 44(1), 51-65.
• Gofin, R., Palti, H. & Gordon, L. (2002). Bullying in Jerusalem Schools: Victims and Perpetrators. Public Health, 116(3), 173-178.
• Gökdurna, N. (2018). Sporcu Kimliğine Sahip Lise Öğrencilerinde Akran İlişkileri ve Akran Zorbalığının İncelenmesi (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Gökkaya, F. ve Tekinsav-Sütçü, S. (2018). İlköğretim Öğrencilerinde Zorbalık Eğilimini Azaltmaya Yönelik Bilişsel Davranışçı Bir Müdahale Programının Geliştirilmesi ve Etkililiğinin Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 43(193), 91-108.
• Gökler, R. (2009). Okullarda Akran Zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 511-537.
• Güner, F. (2009). 7. Sınıf Öğrencilerinden Akran Zorbalığı Zorba ve Kurbanlarının Okul Başarı Düzeyleri ve Sosyometrik Statülerinin Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi, Kars.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Felsefe-Yöntem-Analiz (3. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hakan, S. (2011). İlköğretim Öğrencilerinin Farklı Zorbalık Türleri ile Karşı Karşıya Kalma Sıklığının ve Boyun Eğme Davranışı ile Durumluk-Sürekli Öfke ile İlişkisinin Karşılaştırılması. Milli Eğitim Dergisi, 190, 54-71.
• Hall, K. & Cook, M. (2012). The Power of Validation: Arming Your Child Against Bullying, Peer Pressure, Addiction, Self-harm, and Out-of-Control Emotions. New Harbinger Publications: Oakland.
• Harris, M. J. (Ed.). (2009). Bullying, Rejection, & Peer Victimization: A Social Cognitive Neuroscience Perspective. Springer Publishing Company: New York.
• Hoover, J. H., Oliver, R. & Hazler, R. J. (1992). Bullying: Perceptions of Adolescent Victims in The Midwestern USA. School Psychology International, 13(1), 5-16.
• Hoşgörür, V. ve Orhan, A. (2017). Okulda Zorbalık ve Şiddetin Nedenleri ve Önlenmesinin Yönetimi (Muğla Merkez İlçe Örneği). Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 859-880.
• James, A. (2010). School Bullying. Research Briefing. 1-21.
• Kale, M. ve Demir, S. (2017). İlkokul Öğrencilerinin Akran Zorbalığına İlişkin Görüşlerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi. Tübav Bilim Dergisi, 10(3), 74-85.
• Karataş Baran, G. (2008). Öğretmenlerin ve Öğrencilerin Görüşlerine Dayalı Olarak Okullarda Şiddet ve Okul Güvenliğinin İncelenmesi: Keçiören Örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kartal, H. (2008). İlköğretim Okullarında Zorbalık Yapanlar ve Zorbalığa Uğrayanlar. Education Sciences, 3(4), 712-730.
• Kartal, H. ve Bilgin, A. (2009). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenler ve Öğrenim Gören Öğrencilerin Zorbalığa Yönelik Görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3), 539-562.
• Keskin, T. (2010). İlköğretim Okullarındaki Öğrencilerin Akran Zorbalığının Benlik Saygısıyla İlişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Kılıç, N. (2009). İlköğretim 6, 7, 8. Sınıf Öğrencilerinin Zorbalık Düzeylerinin Yordanması (Konya İli Cihanbeyli İlçesi İlçe Merkez Örneği). (Yayımlanmaış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kıncal, R.Y. (Ed.) (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (3. Baskı), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kırık, E. (2017). Beş-Altı Yaş Çocuklarına Yönelik Zorbalığı Önleme Programının Çocukların Zorbalık Davranışlarına Etkisinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Koifman, L. & Da Costa, S. D. M. B. (2016). The Importance of The Study of Bullying in Medical Schools for Training Professional Physicians in Brazil. Creative Education, 7(06), 777-785.
• Miles, M. B. & Huberman, M. (1994). Quaitative Data Analysis: A Expanded Sourcebook (2. Baskı). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Nazır, T. (2018). Keşmir’deki Lise ÖğrencilerindeAkran Zorbalığının Yaygınlığı ve Niteliğinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Nocentini, A., Fiorentini, G., Di Paola, L. & Menesini, E. (2018). Parents, Family Characteristics and Bullying Behavior: A Systematic Review. Aggression and Violent Behavior, 45, 41-50.
• Oldenburg, B., Bosman, R. & Veenstra, R. (2016). Are Elementary School Teachers Prepared to Tackle Bullying? A Pilot Study. School Psychology International, 37(1), 64-72.
• Olweus, D. (1993). Bullying at School. What We Know and What We Can Do. Blackwell Publishing: Boston, MA.
• Olweus, D. (1994). Bullying at School: Basic Facts and Effects of a School Based Intervention Program. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35(7), 1171-1190.
• Olweus, D. (1997). Bully/Victim Problems in School: Facts and İntervention. European Journal of Psychology of Education, 12(4), 495-510.
• Özdemir, A. N. (2017). Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Akran Şiddetine Maruz Kalma Düzeyi, Mizaç Tarzı ve Empatik Becerilerinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Palabıyık, A. (2009). Öğretmen Adaylarının Okul Ortamında Yaşanan Problem Davranışlar ile İlgili Bilgi, Beceri ve Tutumlarının Geliştirilmesine Yönelik Bir Eğitim Programı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Palak, T. (2018).İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan İşbirliğine Dayalı Öğrenme Yöntemi Birleştirme Tekniğinin Öğrencilerin Sosyal Becerilerine ve Akran Zorbalığına Etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Polat, O. ve Güldoğan, E. (2016). Kardeşler Arası Şiddete Genel Bakış. Alanyazın Sempozyum Psikiyatri Nöroloji Davranış Bilimleri Dergisi, 9, 13-20.
• Rigby, K. (2017). Exploring The Gaps Between Teachers’ Beliefs about Bullying and Research-Based Knowledge. International Journal of School & Educational Psychology, 6(3), 165-175.
• Sarı, H. ve Pürsün, T. (2019). Kaynaştırma Sınıflarında Akran Zorbalığının Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri Açısından İncelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(44), 731-768.
• Satan, A. (2006). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Zorba Davranış Eğilimlerinin Okul Türü ve Bazı Sosyo Demografik Değişkenler ile İlişkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Scheithauer, H., Hayer, T., Petermann, F. & Jugert, G. (2006). Physical, Verbal and Relational Forms of Bullying among German Students: Age Trends, Gender Differences and Correlates. Aggressive Behavior: Official Journal of The International Society for Research on Aggression, 32(3), 261-275.
• Slee, P. T. & Skrzypiec, G. (2016). Well-Being, Positive Peer Relations and Bullying in School Settings. Springer International Publishing: Switzerland.
• Smith, P. K. & Ananiadou, K. (2003). The Nature of School Bullying and The Effectiveness of School-Based İnterventions. Journal of Applied Psychoanalytic Studies, 5(2), 189-209.
• Smith, P. K. & Shu, S. (2000). What Good Schools Can Do about Bullying: Findings from a Survey in English Schools after a Decade of Research and Action. Childhood, 7(2), 193-212.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2013). Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Stassen-Berger, K. (2007). Update on Bullying at School: Science Forgotten? Developmental Review, 27(1), 90-126.
• Şahin, M. (2009). Anasınıfı Öğretmenlerinin Akran Zorbalığı ile İlgili Algıları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (17), 1-16.
• Thompson, E. M. (2019). Understanding Bullying and The Necessity for Prevention and Intervention in Schools. Liberty Üniversitesi.
• Topçu, A. E. ve Dönmez, A. (2015). Bir Grup Süreci Olarak Akran Zorbalığı: Katılımcı Rollerinin Cinsiyet ve Sosyal Statü Açısından İncelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 1-15.
• Totan, T. (2007). Okulda Zorbalığı Önlemede Eğitimcilere ve Ebeveynlere Öneriler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 190-202.
• Undheim, A. M. & Sund, A. M. (2010). Prevalence of Bullying and Aggressive Behavior and Their Relationship to Mental Health Problems among 12-to 15-Year-Old Norwegian Adolescents. European Child & Adolescent Psychiatry, 19(11), 803-811.
• Uysal, H. (2011). Okul Öncesi Dönemde Görülen Akran Zorbalığının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Ünalmış, M. ve Şahin, R. (2012). Şiddete Yönelik Tutum ve Okul Zorbalığı. Uluslararası Cumhuriyet Eğitim Dergisi,1(1), 63-71.
• Üstündağ Şener, N., Başar, M., Şen, B. ve Göncü, A. (2015). Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Zorba Davranışlara Başvurma Düzeyleri ve Öğrenme Ortamlarının İncelenmesi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 41, 157-173.
• Woods, S. & Wolke, D. (2004). Direct and Relational Bullying among Primary School Children and Academic Achievement. Journal of School Psychology, 42(2), 135-155.
• Yalçıntaş-Sezgin, E. (2017). Okul Öncesi Öğretmenlerin Akran Zorbalığına İlişkin Algı ve Görüşleri: Zorbalık Davranışları Tespitleri, Zorbalık Davranışları Karşısında Uyguladıkları Stratejiler ve Aldıkları Önlemler. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33). 85-104.
• Yaman, E. ve Kocabaşoğlu, N. (2011). Zorbalığa Farklı Bir Bakış: Öğrencilerin Öğretmenlerine Zorbalık Yaptığı Bir Dikey Zorbalık Araştırması. İlköğretim Online, 10(2), 653-666.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (11. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yorgun, E. (2017). Korunmaya Muhtaç Olan ve Aileleri ile Birlikte Yaşayan 61-72 Aylık Çocukların Ahlaki Değerleri ile Akran İlişkileri ve Akran Şiddetine Maruz Kalma Durumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.