رسالة الإرادة الجزئيّة لحياتي أفندي

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 647 - 661, 11.07.2021

Mustafa Borsbuğa , Coşkun Borsbuğa

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.936513

Cited By: 1

Öz

The study aims to evaluate the content of the risālah named Risālah al-irādah al-juzʾiyyah by Hayātī Ahmad Afendī (d. 1229/1814), as well as to draw attention to the original and contributing sides of the risālah. In addition, in this study, the critical edition and translation of the risālah will also be done. It is known that a writing circle of various qualities about the al-irādah al-juzʾiyyah from the Ottoman intellectual circle found and developed. This summary (mukhtaṣār) risālah, which aims to ground the views on human actions, seems to try to summarize the issue without getting into intense discussion points. It can be said that the risālah aims to make the subject understandable in general terms and to determine the approaches on the subject.

Anahtar Kelimeler

الكلام, الإرادة الجزئيّة, افعال العباد, كسب, حياتي احمد أفندي

Examination, Critical Edition and Translation of the Risālah of Hayātī Ahmad Afandī’s Entitled Risālâh al-irādah al-juzʾiyyah

Öz

The study aims to evaluate the content of the risālah named Risālah al-irādah al-juzʾiyyah by Hayātī Ahmad Afendī (d. 1229/1814), as well as to draw attention to the original and contributing sides of the risālah. In addition, in this study, the critical edition and translation of the risālah will also be done. It is known that a writing circle of various qualities about the al-irādah al-juzʾiyyah from the Ottoman intellectual circle found and developed. This summary (mukhtaṣār) risālah, which aims to ground the views on human actions, seems to try to summarize the issue without getting into intense discussion points. It can be said that the risālah aims to make the subject understandable in general terms and to determine the approaches on the subject.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Free Will (al-irādah al-juzʾiyyah), Afʻāl al-ʿibâd, Kasb, Ahmad Hayātī Afandī

Hayati Ahmed Efendi’nin Risâletu’l-İrâdeti’l-Cüz’iyye Adlı Risalesinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi

Öz

Çalışma, Hayâtî Ahmed Efendi’nin (ö. 1229/1814) Risâletu’l-irâdeti’l-cüzʾîye adlı risâlesinin muhtevasını değerlendirmeyi hedeflediği gibi risâlenin özgün ve literatüre katkı sağlayıcı taraflarına dikkat çekecektir. Ayrıca risâlenin tahkik ve tercümesi de yapılmak suretiyle risâle literatüre kazandırılacaktır. Osmanlı ilim çevresinden irâde-i cüzʾiyye hakkında muhtelif nitelikte bir yazım halkasının neşvünema bulduğu ve geliştiği malûmdur. İşte çalışmamıza konu olan bu risâle söz konusu yazım halkasından bir nüve konumundadır. İnsan fiilleri hakkındaki görüşleri temellendirmeye yönelik olan muhtasar hüviyetteki bu risâlenin, yoğun tartışma noktalarına girmeden konuyu derlemeye çalıştığı görülmektedir. Risâlenin genel anlamda konuyu anlaşılır kılma ve konu hakkındaki yaklaşımları belirlemeyi hedeflediği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İrade-i Cüzʾiyye, Efʿal-i ʿibâd, Kesb, Hayâtî Ahmed Efendi.

Kaynakça

• Abdülkâhir el-Bağdâdî, Ebû Mânsûr. Uṣûlü’d-dîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1346/1928.
• Ahmed Âsım Efendi. Risâle-i irâde-i cüzʾiyye. İstanbul: Darü’t-Tıbâʿati’l-Maʿmûre, 1. Basım, 1285/1868.
• Âkifzâde. el-Mecmûʿ fi’l-meşhûd ve’l-mesmûʿ. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî, 2527, 1b-114a.
• Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa. Risâle-i irâde-i cüzʾiyye. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 939, 138a-160b.
• Akpınar, Cemil. “Hayâtî Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Arpaguş, Hatice K. “Mâtürîdîlik ve Osmanlı’da İrâde-i Cüz’iyye Yorumu”. Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları. ed. Fuat Aydın-Metin Aydın-Muhammed Yetim. 243-262. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 1. Basım, 2019.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir. Temhîdü’l-evâʾil ve telḫîsü’d-delâʾil. Beyrût: Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfe, 1. Basım, 1407/1987.
• Birgivî, Muhammed b. Pîr Alî. et- Ṭarîḳatü’l-Muḥammediyye ve’s-sîretü’l-Aḥmediyye. thk. Muhammed Rahmetullah Hâfız en-Nedvî. Dımeşk: Darü’l-Kalem, 1. Basım, 1432/2011.
• Bursevî, Muhammed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul, 1. Basım, 1333/1914.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. thk. Mahmût Ömer ed-Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1433/2012.
• Devvânî, Celâluddin. “Ḥalḳu’l-aʿmâl”. er-Resâilu’l-Muhtâra. thk. Seyyid Ahmed Toyserkânî. 63-76. Isfehân: Kütüphâne-i Umûmî-yi İmâm Emîrü’l-Müʾminîn ʿAlî, 1. Basım, 1405/1984.
• Divrîkî, İzzet Ahmed b. Hüseyin. Şerḥu risâleti’l-irâdeti’l-cüzʾiyye. İBB Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 1287, 36b-48a.
• Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Kitabu’t-Tevḥîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammet Arûşî. Ankara: Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 1. Basım, 1423/2003.
• Ebû Naîm Ahmed el-Hâdimî. Risâle fî efʿali’l-ʿibâd. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Burdur İl Halk, 26b-26a.
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Hâfızuddin Abdullah b. Ahmed. Şerḥu’l-ʿUmde. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmâîl. Kâhire: el-Mektetu’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1. Basım, 2012/1432.
• Esîrîzâde, Abdülbâkî b. Muhammed b. Abdülhalîm el-Bursevî. Risâletu’l-ḥâkimiyye fi’l-irâdeti’l-cüz’iyye. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 607, 35a-57a.
• es-Sâdık el-Kayserî. Risâle fî efʿâli’l-ʿibâd. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Elmalı Halk, 2824, 47b-48a.
• Güdekli, Hayrettin Nebi. “Müteahhirîn Dönemi Mâtürîdî Kelâmında İrâdenin Ontolojisi Sorunu: Saçaklızâde’nin Risâletü’l-irâdeti’l-cüz’iyye’sinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 41 (2019), 85-129.
• Gümülçinevî, Muhammed b. Ahmed. Risâle fi’l-irâdeti’l-cüzʾiyye ve efʿâli’l-ʿibâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3570, 20a-33b.
• Hacı Hasanzâde Efendi. Ḥâşiye ʿale’l-Muḳaddimâti’l-Erbaʿa. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 706, 135b-153a.
• Hâcî Mahmûd. Naẓmu’l-ferâʾid fî tehẕîbi’l-ʿakâʾid. Ankara: Ankara Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 9667/4, 32a-40b.
• Halebî, İbrâhîm b. Mustafa el-. el-Lumaʿtu fî taḥkîki mebâhis̱i’l-vucûdi ve’l-ḥudûs ve’l-kader ve efʿâli’l-ʿibâd. Kâhşre: Dâru’l-Basâʾir, 1. Basım, 1429/2009.
• Hasan el-Carîdî es-Siyâhî. Risâle fî efʿâli’l-ihtiyâriyye. Ankara: Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, 60 Hk 125/5, 85b.
• Hayâtî Ahmed Efendi. Risâletu’l-irâdeti’l-cüzʾiyye. Ankara: Ankara Milli Kütüphane, Samsun Vezirköprü İlçe Halk Ktp., 665/1, 1b-2a.
• Kâdîzâde, Mehmed Efendi. Mümeyyizetu meẕhebi’l-Mâtürîdiyye ʿan mezhebi’l-ġayriyye. Ankara: Ankara Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 9667/14, 100b-105b.
• Karadaş, Cağfer. “İnsan Fiilleri”. Kelam El Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. 403-418. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Karsî, Dâvûd b. Muhammed. Risâle fi’l-iḫtiyârâti’l-cüzʾiyye ve’l-irâdâti’l-ḳalbiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mehmet Asım Bey, 720, 14a-23a.
• Köksal, Asım Cüneyd. “İslâm Hukuk Felsefesinde Fiillerin Ahlâkîliği Meselesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 28 (2012), 1-43.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebṣıratu’l-edille fî uṣûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 1423/2003.
• Neşşâr, Ali Sâmî. Neşʾetü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. Kâhire: Dârü’l-Maʿârif, 9. Basım, 1397/1977.
• Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde İnsan Hürriyeti. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Pehlevânî, Mûsâ Efendi et-Tokâdî. Risâletu’l-iḥtimâlâti’l-vâḳıʿa fî efʿâli’l-ʿibâd. Ankara Milli Kütüphane, Adana İl Halk Kütüphanesi, 1141/28, 170b-171a.
• Rizevî, Muhammed b. Hasan. Ḥâşiye ʿalâ Risâleti’l-ḳıyâs li-Mûsâ et-Tokâdî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey, 710, 70a-72b.
• Saçaklızâde, Mehmed Efendi. Risâletu’l-irâdeti’l-cüzʾiyye. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesi, 306, 1b-8b.
• Sadrüşşerîʿa es-Sânî, Ubeydullah b. Mesʿûd. Şerḥu taʿdîli’l-ʿulûm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Muradmolla, 1333, 95a-201b.
• Sadrüşşerîʿa es-Sânî, ʿUbeydullah b. Mesʿûd. et-Tavżîḥ fî ḥalli ġavâmiżi’t-tenḳîḥ. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1435/2014.
• Sindî, Muhammed b. Abdulhâdî es-. el-İfâḍatu’l-medeniyye fi’l-irâdeti’l-cüzʾiyye. thk. Ali b. Abduh Ali el-Elmâʿî. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1. Basım, 1428/2007.
• Soysal, Mehmet Fatih. “Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi’nin el-Mebâhisü’d-Defîniyye fî Hakki’l-İrâdetü’l-Cüz’iyye Adlı Eserinin Neşri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2015), 31-68.
• Şehristânî, Abdulkerim. el-Milel ve’n-Niḥal. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Maʿrife, 1. Basım, 1404/1983.
• Tarsûsî, Mehmed Efendi. Taʿdîlu’l-aḳvâl fî mesʾeleti ḫalḳi’l-ʿaʾmâl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşîd Efendi, 1017, 195b-196a.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn. Şerḥu’l-ʿAḳāʾidi’n-Nesefiyye. nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkā. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1408/1988.
• Teftâzânî, Saʿdüddîn. Şerḥu’l-Maḳâṣıd. thk. Abdurrrahmân Umeyra. 5 Cilt. Beyrût: ʿÂlemu’l-Kütüb, 2. Basım, 1422/2001.
• Ünverdi, Veysi. “İslâm Kelâmında Kesb Doktrini”. IV. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi. ed. Bülent Cercis Tanrıtanır - Amenah Manafidizaji. 505-517. Mardin: İksad Yayınları, 2018.