Seferîlik Hükümleri Açısından Vatan Çeşitleri

Year 2022, Volume: 9 Issue: 18, 381 - 403, 28.07.2022

Abdullah Erdem

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1076160

Abstract

İslam dini bütün konularda olduğu gibi yolculuğa çıkan kişiler için de birçok kolaylıklar sağlamıştır. Yolcular için sağlanan kolaylıklar diğer birçok meselede olduğu gibi fıkıh kitaplarımızda ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Bu kolaylıklar; dört rekâtlı namazların iki rekât olarak kılınması, ramazan ayında yolculuk yapılması halinde oruçların kazaya bırakılması, cuma ve bayram namazlarının vücûbiyetinin düşmesi, mestler üzerine mesh etme süresinin üç gün üç geceye çıkması ve memleketinde parası olsa bile ihtiyaç hâsıl olması halinde yolcunun zekât alabilmesi şeklinde özetlenebilir.
Bu kolaylıkların terettüp edebilmesi için yolculuğa çıkılacak yerin ve gidilecek yerin hangi şartları barındırması gerektiği bilinmelidir. Hanefîler genelde bir kişinin ikâmet ettiği yeri vatan-ı aslî ve vatan-ı ikâmet olarak belirlemiş ve seferîlik hükümlerinin bu iki yerden ayrılmak suretiyle tahakkuk edeceğini belirtmişlerdir. Diğer mezhep âlimleri de seferîliğin ikamet mahallinden çıkmakla terettüp edeceğini söylemektedirler. Ancak ikamete niyet etmenin gerekmesi veya gerekmemesi veya ikamet süresinin belli bir süreden kısa olması ve uzun olması gibi durumlarda iki mahallin birbirinden farklı hükümler içerdiği göz önünde bulundurulursa Hanefîlerin yaptığı taksimatın daha içinden çıkılabilir olduğu anlaşılır. Bu sebeple çalışmamızda Hanefîlere göre vatan çeşitleri işlenecek ve yeri geldikçe de diğer mezheplerin görüşlerine yer verilecektir.
İslam hukuku eserlerinde vatan çeşitleri genelde misafirin namazı başlığı altında işlenmiştir. Hanefîler namazların kısaltılıp kısaltılmaması açısından üç farklı mekân çeşidinden bahsetmişler; Maliki, Şâfiî ve Hanbeli mezhepleri ise daha çok namazın kısaltılabileceği ve kısaltılamayacağı yer şeklinde bir ayırıma gitmişler ve seferîlik konularını bu iki mekâna göre işlemişlerdir. Bununla birlikte Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelîlere göre yolcunun namazı kısaltması daha faziletli olmakla birlikte bu zorunlu değildir. Hanefîlere göre ise yolculuk halinde namazların kısaltılması zorunludur. Bu sebeple nerelerde namazın kısaltılması gerektiği, nerelerde gerekmediği hususunu netleştirmek için vatan çeşitlerini bilmek önem arz etmektedir.

Keywords

İslam Hukuku, Seferîlik, Vatan-ı aslî, Vatan-ı ikâmet, Vatan-ı süknâ, Namazların kısaltılması

Homeland Types in Terms of Expeditionary Provisions

Abstract

The religion of Islam has provided many conveniences for those who travel, as it does in all matters. The conveniences provided for travelers are explained in detail in our fiqh books, as in many other matters. These conveniences are; it can be summarized as performing the four-rak'ah prayers as two rak'ahs, leaving the fasts to compensation in case of traveling in Ramadan, decreasing the necessity of Friday and Eid prays, increasing the time of wiping on the meskats to three days and three nights, and being able to receive zakat even if he has money in his hometown.
In order for these conveniences to be realized, it should be known what conditions the place of departure and the destination must meet. Hanafis generally determined the place of residence of a person as permanent residence and temporary residence and stated that the provisions of the expedition would be realized by leaving these two places. Other scholars of sect also say that the expedition will only begin by leaving the place of residence. However, in cases where it is necessary or not necessary to intend to reside, or if the residence period is shorter or longer than a certain period, considering that the two places contain different provisions, it is understood that the division made by the Hanafis is more manageable. For this reason, in our study, the types of homeland will be covered according to Hanafis, and the views of other sects will be included when appropriate.
In the works of Islamic law, the types of homeland are generally handled under the heading of the pray of guests. Hanafis mentioned three different types of places in terms of shortening prays or not; Maliki, Shafii and Hanbali sects, on the other hand, made a distinction between places where prays can be shortened and where they cannot be shortened, and they dealt with expeditionary issues according to these two places. However, according to Maliki, Shafi'i and Hanbalis, it is more virtuous for the traveler to shorten the prayer, but it is not obligatory. For this reason, it is important to know the types of homeland in order to clarify where prayer should be shortened and where it is not.

Keywords

İslamic Law, Expeditionary, Permanent residence, Temporary residence, Residence of travel, Shortening of prayers

References

• Acar, Halil İbrahim. “Seferilikte Mesafe ve Zaman Kriteri ile İlgili Değerlendirmeler”. Turkish Studies 12/20 (2017), 37-52.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Şuayb Arnavut - Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı., 1405/1985.
• Akyüz, Vecdi. “Seferîlik Açısından Vatan Kavramı ve Seyahat Hürriyeti”. Seferîlik ve Hükümleri. 119-132. Ensar Neşriyat, 1997.
• Alî el-Kârî, Ebû’l-Hasan Nûrettin ʿAlî b. Sultan Muhammed el-Herevî. Fethu Bâbi’l-‘İnâye bi-Şerhi’n-Nükâye. I-III Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1. Baskı., 1997.
• Atar, Fahrettin. “Genel olarak Seferilik ve Hikümleri”. Seferilik ve Hükümleri. 13-36. Ensar Neşriyat, 1997.
• Bâbertî, Muhammed b. Mahmûd Ekmeleddîn Abdullah İbnü’ş-Şeyh. el-İnaye Şerhu’l-Hidaye. I-X Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Baktır, Mustafa. “Seferilikte Azimet ve Ruhsat”. Seferilik ve Hükümleri. 325-336. Ensar Neşriyat, 1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali b. Musa el-Horasânî el-. es-Sünenü’l-Kübrâ. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Baskı., 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1990.
• Buhârî İbn Mâze, Ebû’Meâlî Burhâneddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdulaziz b Ömer b. Mâze el-. el-Muhîtu’l-Burhânî fî’l-Fıkhi’n-Nuʿmânî. thk. ʿAbdulkerim Sâmî el-Cündî. I-IX Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Baskı., 2004.
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İvaz el-. el-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erba’a. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
• Dâmâd Efendî, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman el-Med’û bi-Şeyhî Zâde. Mecmeʿu’l-Enhur fi Şerhi Mülteka’l-Ebhur. II Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts ts.
• Dârekutnî, Ebū’l-Hasen ʿAlī b. ʿÖmer ed-. Sünen. thk. Şuʿayb el-Arnavût. Beyrut: Müʾessesetü’r-Risâle, 2004.
• Desûḳı̄, Muḥammed b. Aḥmed b. ʿArefe ed-. Ḥâşiyetu’d-Desûḳî ʿala’ş-Şerḥi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dûkātî Et-Tahtâvî, Aḥmed b. Muḥammed b. İsmâîl - Ḫalidî, Muḥammed Abdüaziz ed-. Ḥâşiyetü’t-Tahtâvî ʿalâ Merâḳı’l-felâḥ. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdi. Sünen-ü Ebî Dâvûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1. Baskı., 2015.
• Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim. el-Âsâr. thk. Ebu’l-Vefa. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, byy.
• Erdem, Suat. “İslâm Hukûkunda Seferiliğin Ölçütü”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 111-128.
• Halebî, Muhammed b. İbrahim b. Muhammed el-. Ġunyetü’l-mütemellî fî şerḥi Münyeti’l-muṣallî. Ârif Efendi Matbaahânesi, 1325.
• Ḫalîl b. İsḥâḳ el-Cundî, Ḫalîl b. İsḥâḳ b. Mûsâ Ḍiyâuddîn el-Cundî el-Mıṣrî. Muḫtaṣaru Ḫalîl. thk. Aḥmed Câd. Kahire: y.y., 1426/2005.
• Ḫaraşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh el-Mâlikî el-. Şerḥu Muḫtaṣarı Ḫalîl li’l-Ḫaraşî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hısnî, Takıyyüddin Ebû Bekr b. Muhammed el-Hüseynî ed-Dimeşkî. Kifâyetü’l-Ahyâr fî Halli Ğâyeti’l-İhtisâr fi’l-Fıkhi’ş-Şâfiî. thk. Seyyid b. Muhammed es-Sinnârî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2016.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin Ömer b. Abdulaziz. Reddü’l-Muhtar Ale’d-Dürri’l-Muhtar. I-VI Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 2. Baskı., 1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman b. Havâstî el-Absî. el-Musannef fî’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr. I-VII Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Baskı., 1409.
• İbn Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvahid b. Abdulhamid b. Mesud es-Sivasi el-İskenderi el-Hanefi. Fethu’l-Kadîr. I-X Cilt. byy: Dâru’l-Fikr, byy.
• İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemâ‘ili el-Makdisi. el-Muğnî li-İbn-i Kudâme. Mektebetü Kahire, 1968.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemâʿilî. el-Kâfî fî Fıḳhi’l-İmâm Aḥmed. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemâʿilî. ʿUmdetu’l-Fıḳh. thk. Aḥmed Muḥammed ʿAzûz. b.y.: y.y., 1425/2004.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. thk. Thk. Muhammed Fuʾâd ʿAbdilbâkī. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye; Faysal ʿİsa el-Bâbî el-Ḥalebî.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. I-XV Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Baskı., 1414.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn ʿÖmer b. İbrâhîm. en-Nehru’l-Fâʾik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. thk. Ahmed Azv ʿİnaye. I-III Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Baskı., 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. I-VIII Cilt. byy: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Baskı., ts.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Rüşd el-Kurtubî. Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihayetu’l-Muktesid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1. Baskı., 2015.
• Kâsâni, Alaüddin Ebi Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-. Bedai’u’s-Sanai’ fi Tertibi’ş-Şeria’ 2. I-VII Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, 2. Baskı., 1986.
• Komisyon. Mevsûatu’l-Fıkhıyye. 45 Cilt. Kuveyt: Daru’s Selasil, 1980.
• Makdisî, Ebû Muhammed ʿAbdurrahmân b. İbrâhîm b. Aḥmed Bahâ’uddîn el-. el-ʿUdde Şerhu’l-ʿUmde. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• Mâlik, İmâm. el-Muvaṭṭaʾu’l-İmam Mâlik. thk. el-Muvaṭṭaʾ. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1985.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmām eş-Şâfiʿî ve hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvid - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. I-XIX Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Baskı., 1999.
• Mâzerî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. ʿAli el-. Şerḥu’-t-Telḳı̄n. thk. Muḥammed el-Muḫtâr Es-Selâmî. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 2008.
• Merğınânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn ʿAlî b. Ebî Bekr b. ʿAbdilcelîl. el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. I-IV Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 3. Baskı., 2010.
• Mevvâk, Muhammed b. Yûsuf Ebi’l-Kāsım b. Yusuf el-Abderî el-Gırnâtî Ebû Abdillah. et-Tâc ve’l-İklîl li- Muhtasari Halîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Meydânî, Şeyh ʿAbdülğanî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb. thk. Abdulkerim el-’Atâ. Dimeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs, 1. Baskı., 2002.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramûz b. Ali. Dürerü’l-Hükkâm Şerh-u Ğureri’l-Ahkâm (Şürrünbülâlî’nin Hâşiyesi ile Birlikte). I-II Cilt. byy: Dâru İhyâiʾl-Kütübi’l-Arabiyye, byy.
• Müslim, İbnü’l-Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nisâburî. el-Müsnedü’s-Sahih el-Muhtasar bi-nakli’l-Adl ani’l-Adl İla Rasülillahi Sallellahü Aleyhi ve Selleme. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. I-V Cilt. Riyad: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, byy. Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Mecmûʿ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, byy.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcu’t-Tâlibîn ve ʿUmdetu’l-Müftîn. thk. Kāsım Ahmed ʿAvvad. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 3. Baskı., 2015.
• Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ebî’l-Abbas Ahmed b. Hamza Şehâbeddin. Nihâyetu’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. I-VIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• San’ani, Abdurrezzak İbn Hümam, Ebû Bekr es-. el-Musannef. thk. Habibu’r-Rahman el-Azami. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamiyye, 1983.
• Sehârenfûrî, Halîl Ahmed es-. Bezlü’l-Mechûd fî Halli Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Takiyyüddîn en-Nedvî. I-XIV Cilt. Hind: Merkezü’ş-Şeyh Ebî-Hasen en-Nedvî li’l-Bühûs ve’d-Dirâsât el-İslâmiyye, 1. Baskı., 2006.
• Semerkandî, Alâuddîn Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed es-. Tühfetü’l-Fukahâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı., 1994.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebu Sehl Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed es-. Kitabü’l-Mebsut. 31 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr / Daru’l-Ma’rife, 1989.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris b. el-Abbas b. Osman eş-Şâfi’ b. Abdi’l-Muttalib b. Abd-i Menâf eş-. el-Müsned. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris b. el-Abbas b. Osman eş-Şâfi’ b. Abdi’l-Muttalib b. Abd-i Menâf eş-. el-Ümm. I-VIII Cilt. Beyrut: Darü’l-Ma’riffe, 1990.
• Şeltut, Mahmûd Muhammed - Sâyis, Muhammed Ali. Mukâranetü’l-Mezâhib fi’l-Fıkh. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 1. Baskı., 2016.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. el-Âsâr li-Muhammed b. el-Hasen. thk. Ebu’l-Vefa el-Afgânî. I-II Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, byy.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Hucce Alâ Ehl-i Medîne. thk. Mehdi Hasan Keylânî. I-IV Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 3. Basım, 1403.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf. el-Muhezzeb fî Fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. I-III Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâzi’l-Minhâc. I-VI Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Şürrünbülâlî, Ebû’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî el-Vefâî el-Mısrî. Merâkî’l-Felâh Şerh-u Metn-i Nûri’l-Îzâh. byy: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Baskı., 2005.
• Taberani, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb b. Nütiri’l-Lahmi eş-Şami. el-Mucemü’l-Kebir. thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefi. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Baskı., 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selame b. Abdulmelik b. Seleme el-Ezdî et-. Şerhu Meâni’l-Âsâr. thk. Thk. Muhammed Zührî En-Neccâr. Âlemu’l-Kütüb, 1. Baskı., 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selame b. Abdulmelik b. Seleme el-Ezdî et-. Şerhu Müşkili’l-Âsâr. thk. Şuayb Arnavut. I-XVI Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı., 1994.
• Tenûḫî, Ebû’ṭ-Ṭâhir İbrâhim b. Abdussamed et-. et-Tenbîh ‘alâ mebâdi’i’t-Tevcîh. thk. Muhammed Bilihsan. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2007.
• Tenûḫî, Zeynüddîn el-Müneccî b. ʿUs̱mân b Esʿad b. El-Müneccî et-. el-Mumtiʿ fî Şerḥi’l-Muḳniʿ. thk. ʿAbdulmelik b. ʿAbdullah b. Düheyş. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 3. Basım, 2003.
• Tirmizî, Muhammed b. ʿÎsâ b. Sevre et-. Sünenü’t-Tirmizî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1. Baskı., byy.
• Yaylalı, Davut. “Seferîlik Hükümleri”. Seferîlik ve Hükümleri. 247-282. Ensar Neşriyat, 1997.
• Zeylaʿî, Ebû Muhammed Fahruddîn ʿOsmân b. ʿAlî b. Mihcen el-Bâri‘î - Şiblî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Yunus b. İsmail b. Yunus eş-. Tebyînü’l-Hakāʾik Şerhu Kenzi’d-Dekâik ve Hâşiyetü’ş-Şiblî. Kâhire: el-Matbaʿatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1. Baskı., 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhu 2. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.
• ʿAbdulvehhâb, el-Ḳâḍî Ebû Muḥammed. el-İşrâf ʿalâ Nuketi Mesâʾili’l-Ḫılâf. thk. el-Ḥabîb b. Ṭâhir. b.y.: Dâru İbn Ḥazm, 1999.
• ʿAbdulvehhâb, el-Ḳâḍî Ebû Muḥammed. el-Meʿûne ʿalâ Meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne. thk. ̣Hamîş ʿAbdulḤaḳ. Mekke: el- Mektebetü’t-Ticâriyye.
• ʿAynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Hüseyn el-Ayntâbî Bedreddin. el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye. I-XIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Baskı., 2000.
• ʿUlayş, Muḥammed b. Muḥammed b. Aḥmed. Mineḥu’l-Celîl Şerḥu Muḫtaṣarı Ḫalîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.