KLASİK ARAP EDEBİYATINDA TEŞBİH

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 59 - 87, 15.01.2024

Sara Çınar

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1242189

Öz

Belâgatın en önemli sanatlarından biri olan teşbih sanatı, bir şeyi bir şeye benzetmek için kullanılmaktadır. Bu sanatın kullanımıyla söze değer katmak, benzeyeni-benzetileni yüceltmek amaçlanmaktadır. Cahiliye dönemi şiirlerinde ilk örnekleri görülen bu sanat, edebi açıdan Kur’an ile zirvesini bulmuş ve hadislerde de çokça kullanılmıştır. el-Müberred ile sistemleşen ve çeşitleri belirlenen bu sanat ehemmiyetini günümüze kadar korumuştur.
Çalışmanın giriş bölümünde teşbih kavramı incelenmiştir. Teşbihin tanımı ve unsurları belirtilmiş amaçları açıklanmıştır. Makalenin diğer bölümlerinde ise, teşbihin çeşitleri ele alınmıştır. Bu bağlamda teşbihin, müşebbehin ve müşebbeh bihin aklî, hissî, müfred, mürekkeb, müteaddit oluşu ve bunların cümlede zikredilip zikredilmemesi ya da yer değiştirmesine göre ortaya çıkan çeşitleri Kur’an ve hadislerden örneklerle detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Yine aynı bölümde teşbihin benzetme yönü açısından temsili ve gayri temsili, benzetme edatı açısından mürsel, müekked gibi çeşitleri olduğu açıklanmıştır. Teşbihin amacına göre ise; makbul ve merdûd gibi çeşitleri olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arapça, beyân, teşbih, müşebbeh, benzetme., Arabic, statement, tasbih, musebbeh, simile.

TASBİH İN CLASSİCAL ARABİC LİTERATURE

Öz

The art of simile, one of the most important arts of rhetoric, is used to make something look like something else. With the use of this art, it is aimed to add value to the word, to glorify the like- to be liked. This art, the first examples of which have been seen in the Jahiliyyah period poems, reached its peak with the Qur'an in terms of literature and has been widely used in hadiths. This art, which was systematized and whose types were determined by Al-Mubarrad, has preserved its importance until today.
In the introduction part of the study, the concept of simile art has been examined, the definition and elements of simile and its aims have been explained. In the other parts of the article, the types of simile have been discussed. In this context, the mental, emotional, curriculum, composition, and plurality of the simile of the musebbeh and the musebbeh bih and their variations, depending on whether they are mentioned in the sentence or not, or their displacement, have been explained in detail with examples from the Qur'an and hadiths. Also in the same section, it has been explained that simile has representational and non-representational varieties in terms of simile aspect, mursel and muekked in terms of simile preposition. According to the purpose of the art of simile; It has been seen that there are varieties such as makbul and merdud.

Anahtar Kelimeler

Arabic, statement, tasbih, musebbeh, simile

Kaynakça

• ‘İsâ Ali el-‘Akûb. el-Mufassal fî ‘Ulûmi’l-Belâğa el-Arabiyye, Haleb: Müdîriyyet el-Kütüvi ve’l-Matbaati’l-Câmi‘iyye, 2000.
• Abdülaziz ‘Atîk. ‘İlmu’l-Beyân, Beyrût: Dârü’n-Nehdâti’l-Arabiyye, 1985.
• Abdülkâhir el-Cürcânî. Esrâru’l-Belâğa fî ‘İlmi’l-Beyân, thk. Abdülhamid Hindâvî, Beyrût: Dârü’l-Kütübî’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, 2001.
• Abdülmütâl, es-Sa‘iydîç. Buğyetü’l-Eydâhı li Telhîsi’l-Miftâh fî Ulûmi’l-Belâğa, 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Edeb, 1999.
• Ahmed el-Hâşimî. Cevâhiru’l-Belâğa fi’l-Me‘anî ve’l-Beyân ve’l-Bedi‘, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ty.
• Ahmed, Matlûb. Mu’cemü’l-Mustalahâti’l-Belâğiyye ve Tetavvuruhû, yy.: Matbaatü’l-Mücemma‘i’l-İlmî, 1989.
• Ali b. Ebî Tâlib. Dîvânü Alî b. Ebî Tâlib, Şerh: Nâim Zerzûr, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ty.
• Ali b. Nâyif, eş- Şühûd. el-Hulâsatü fî ‘Ulûmi’l-Belâğati, yy.: my, 2006.
• Ali el-Cârim, Mustafa Emin. el-Belâgâtü’l-Vâdıha, yy.: Dâru’l-Meârif, ty.
• Amr b. Sad, Amr b. Armele. Dîvanü’l-Mürakkaşeyn, thk. Kârin Sâdr, Beyrût: Dâru Sâdr, 1998.
• Besyûnî, Abdulfettah Feyyûd. ‘İlmu’l-Beyân, (Dirâsetü Tahlîliyye Limesâili’l-Beyân), Kahire: Muessesetu’l-Muhtâr, 2. Baskı, 1998.
• Bulut, Ali. Belâğat (Me‘ânî, Beyân, Bedi‘), İstanbul: M. Ü. İFAV, 4. Baskı, 2015.
• Bolelli, Nusreddin, Belâğat (Beyan-Me‘ânî-Bedî‘ İlimleri Arap Edebiyatı, İstanbul: M. Ü. İ. F. Yayınları, 3. Baskı, 2001, 51.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Târîfât, Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1983.
• Dölek, Âdem. Edebi Açıdan Hadislerde Teşbih ve Temsiller, Erzurum: Kültür Eğitim Vakfı Yayınevi, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Teşbih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/553-556 İstanbul: TDV Yayınları, 2011
• Durmuş, İsmail. Cahiliyye Şiirinde ve Kur’an-ı Kerim’de Benzetme, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1988.
• Ebî Nuvâsu’l-Hasen b. Hânî‘ l-Hakmî. Divânu Ebî Nuvâsu’l-Hasen b. Hânî‘ l-Hakmî, Şerh: Mustafa Kurmûd, thk. Garigür Şûler, 5 Cilt. yy.: Merkez Vedûd, ty.
• Ebû ‘Ali Ahmed b. Muhammed b. Hüseyin el-Merzûkî el-Esfahânî. Şerhu Dîvânü’l-Hamâse, thk. Garidi’ş-Şeyh, Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Ebû Bekr b. Ebî Şîbe, Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman b. el-Havâstî el-‘İbsî. el-Kitâbü’l-Musannef fî ‘l-Ehâdisî ve’l-Esârî, thk. Kemâl Yusuf el-Hût, 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Neşr, 1989.
• Ebû Hilal el-Askeri. Kitâbu’s-Sınâ‘ateyn, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, yy.: Dâru İhyâi’l-Kütubi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, 1952.
• Ebû Mansur Abdülmelik es-Se‘âlibî en-Nîsasbûrî. Yetîmetü’d-Dehri fî Mehâsini Ehli’l-‘Asrî, thk. Müfîd Muhammed, 3. Cilt. yy. my. ty.
• Ebu’t-Tayyib el-Mütenebbî. Dîvânü Ebî’t-Tayyib el-Mütenebbî, (Şerh Ebu’l-Bekâ, Abdullah b. Hüseyin el-‘Ukberî el-Bâğdâdî), thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyârî, Abdülhafîz Şelebî, 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Mâ‘rife, ty.
• el-Buhâri, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî (el-Câmi‘u’l-Müsnedi’s-Sahîhu’Muhtasar), thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-nâsır, 9 Cilt. yy.: Dâru Takvu’n-Necât, 2001.
• el-Buhtûrî. Dîvânü’l-Buhtûrî, Şerh: Hasan Kâmil es-Siyrâfî, 5 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Me‘ârif, ty.
• el-Hamdânî. Dîvânü Ebî Firâs el-Hamdânî, Şerh:Halil ed-Düveyhî, Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Baskı, 1994.
• el-Hatîb Muhammed b. Abdurrahman el-Kazvîni. Telhîsu’l-Miftâh, Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 1. Baskı, 2010.
• el-Merâğî, Ahmed Mustafa. ‘Ulûmü’l-Belâğa, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Baskı, 1993.
• el-Meydânî, Abdurrahman Hasan. el-Belâğatü’l-Arabiyye Üsûsûhâ ve Ulûmuhâ ve Fünûnûhâ, Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1. Baskı, 1996.
• el-Müberred, Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-Lugati ve’l-Edeb, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fıkr, 3. Baskı, 1997.
• el-Va’vâi ed-Dimeşkî. Dîvânü el-Va’vâi ed-Dimeşkî, (Ebu’l-Ferec, Muhammed b. Ahmed el-Gassânî), thk. Sâmî ed-Dîhân, Beyrût: Dârü Sadr, 2. Baskı, 1993.
• en-Nüveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. Abdülvahhâb. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, 33 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 2004.
• es-Sekkâkî, Ebû Yâkûb Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. ‘Ali. Miftâhu’l-Ulûm, thk. Nâim Zerzûr, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1987.
• Halîl b. Ahmed, b. Amru b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Semirâî. 8 Cilt. yy.: Dâru Mektebetü’l-Hilâl, (t.y.).
• Hamdûn b. Abdurrahmân b. El-Hâc es-Selemî, el-Fâsî. ed-Dîvânu’l-‘Âmm, yy.: Silsiletü Zehâyir et-Turâsu’l-Mağribî, ty.
• Hatib et-Tebrizî. Şerhu Dîvân Ebî Temmâm, 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 2. Baskı, 1994.
• Huseyin, Abdülkâhir. el-Muhtasar fî Târîhi’l-Belâğa, Kahire: Dâru Garîb, 2. Basım, 2001. 7.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyin Ahmed b. Fâris ez-Zekeriyyâ. Mu‘cemü’l-Mekâyis fi’l-Lüğa, thk. Abdüsselâm Hârun, 6 Cilt. yy.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 2 Cilt. yy.: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim b. Ali b. Ahmed. Lisânu’l-Arab, 15 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 3. Baskı 1994.
• İbn Reşîk el-Keyrâvânî, el-Ezdî. el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘ri ve Edâbihî ve Nakdihî, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid, Beryût: Dâru’l-Cîl, 5. Baskı, 1981.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâuddîn Nasrullah b. Muhammed. el-Meselü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtibi ve’ş-Şâir, thk. Ahmed el-Hûfî Bedevî Tabûre, 4 Cilt. Kahire: Dâru Nuhdatü Mısır, ty.
• İbnü’r-Rûmî. Dîvânu İbnü’r-Rûmî, (Şerh Ahmed Hasan Besec), 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Baskı, 2002.
• Kenan, Demirayak, Arap Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum: Fen Edebiyat Fakültesi Ofset Tesisleri, 2000.
• Kızıklı, Zafer. Arap Belâğatinde Teşbih ve Mecaz, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Lebid b. Rebia. Dîvanü Lebid b. Rebia (Şerhu’t-Tûsî), thk. Hânâ Nasru’l-Hatta, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1993.
• Mahmûd b. Hüseyin. Dîvânu Keşâcem, thk. En-Nebevî Abdülvahid Şa‘lân, yy.: Mektebetü’l-Hâncî, 1997.
• Muhyiddîn Dîb, Muhammed Ahmed Kâsım. ‘Ulûmi’l-Belâğa (el-Bedî ve’l-Beyân ve’l-Me‘anî), Lübnan: my., 2003.
• Rummânî, ‘Ali b. ‘Îsâ b. ‘Ali b. ‘Abdullah. en-Nuketü fî ‘İcâzi’l-Kurân, thk. Muhammed Halefullah, Muhammed Zeğlûl Selâm, Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1976.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsir, 3 Cilt. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1. Baskı, 1997.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhim, 3 Cilt, yy: el-Hey‘etü’l-Mısriyye’l-‘Amme, 1974.
• Şemsüddin Ebû Abdilllah Muhammed b. Osman b. Kaymâz ez-Zehebî. Siyeru ‘Alâmi’n-Nübelâ, 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• Teftâzânî, Sâduddîn. Muhtasaru’l-Me‘ânî, İran: Dâru’l-Fikr, ty.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali b. Ali. Mevsûatü Keşşâfü Istılâhati’l-Fünûni ve’l-‘Ulûm, thk. Dr. Ali Dehrûc, 2 Cilt. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Tirmizî, Ebû ‘İsâ Muhammed b. ‘İsâ b. Sevratü b. Ed-Dahhâk. Sünen-ü Tirmizî (el-Câmi‘u’l-Kebîr), thk. Beşşâr Avvâd Marûf, 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, thk. M. Ebû’l-Fadl İbrâhim, 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’l-Kütubi’l-Arabiyye, 1. Baskı, ty.
• Zevzenî, Tahsin b. Ahmed Ebû Abdillah. Şerhu’l-Mu‘allakâti’l-‘Aşr, Beyrût: Dâru Mektebetü’l-Hayât, 1983.