TARİHÎ TIP METİNLERİNİ ANLAMA SORUNU VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Year 2019, Volume: 16 Issue: 62, 260 - 273, 15.06.2019

Ayşe Sır

Abstract

Geleneksel tıp uygulamaları, kültürel olarak kabul görmüş hacamattan kupa uygulamasına, bitkisel tedaviden sülük tedavisine kadar çeşitli tedavi şekillerini içeren köklü ve kadim bir sistemdir. Bu birikimlerin kaynaklarından biri, Selçuklu ve Osmanlı dönemi tıp metinleridir. Bunlar, tıp tarihi araştırmalarında millî bir hazine olarak kabul gören önemli başvuru kaynaklarıdır. Bu tarihî belgelerden faydalanmak için Arap harfli Türk alfabesini bilmek, bu alfabeyle yazılan metinleri okuyup anlamak gerekir. Anlayabilmenin ilk adımı, eski tıp anlayışına vakıf olmaktır. Bunun için dönemin tıp terimlerini bilmek ve metnin diline hâkim olmak gerekir. Dile hâkimiyet, ancak Eski Oğuzca ve Osmanlı Türkçesini öğrenmekle kazanılır. Bu çalışmada, Osmanlı Türkçesi bilmeyen bir hekimin tarihî tıp metinlerinden ne ölçüde faydalanıp faydalanamayacağı vurgulanmaya çalışılmıştır. Bunun için Anadolu sahası Türkçe tıp yazmalarından Hekim Bereket’in Tuhfe-i Mübârizî, İshâk bin Murad’ın Edviye-i Müfrede, İbn-i Şerif’in Yadigâr, Hacı Paşa’nın Müntehâb-ı Şifâ, Cerrâh Mesûd’un Hulâsa-i Tıbb, Mehmed bin Ali’nin Terceme-i Cedide fi’l-Havâssi’l-Müfrede, Gevrekzâde Hâfız Hasan Efendi’nin Netîcetü’l- Fikriyye fî Tedbîri Velâdeti’l-Bikriyye adlı eserleri incelenmiştir. Bu metinlerin anlaşılırlığının dile ne kadar bağlı olduğunu göstermek için eserlerin muhtelif yerlerinden alıntılar yapılmıştır. Alıntılamada; özellikle hacamat, bitkisel ve hayvansal kaynaklı tedavi uygulamaları ile kırık çıkıklarda uygulanan tedavi şekillerini içeren ifadeler tercih edilmiştir. Bu ifadelerden hareket edilerek tıbbi bilgilerin ediniminde, dönemin diline vâkıf olmanın önemi ortaya konmuştur.

Keywords

Geleneksel Türk Tıbbı, Tarihî Tıp Metinleri, Osmanlı Türkçesi, Tıp Terminolojisi, Bitkisel Tedavi Uygulamaları.

References

• KAPLAN, Melike (2010). “Sağlık ve Kültür’ün Buluştuğu Alan: Tıbbi Antropoloji”. CIUFolklor/Edebiyat. XVI/64: 225-235.
• OKUTAN, M. Yahya vd. (2004). Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayını.
• ÖNLER, Zafer (1986). “Hacı Paşa’nın Müntehâb-ı Şifâ Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları Üzerine”. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı I (Eski Türk Şiiri). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 403-405.
• ÖNLER, Zafer (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehâb-ı Şifâ I Giriş-Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖNLER, Zafer (1999). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifâ II Sözlük. İstanbul: Simurg Yayınları.
• ÖZALTAY, Bülent - Abdullah KÖŞE (2006). Terceme-i Cedîde fi’l-Havâssil-Müfrede-Metin- Bitkiler-Sözlük-Sadeleştirilmiş Metin-Tıpkıbasım. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayını.
• ÖZÇELİK, Saadettin (2005). Ali Haydar Bayat, Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el- Mârdânî Kitâbü’l-Müntehab fî’t-Tıb (İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım). İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayını.
• ÖZMEN, Mehmet (2010). “Bitki Adları Sözlüğü ve Bitki Adlarının Derlenmesiyle İlgili Sorunlar Üzerine”. Türk Dili Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları: 503-509.
• Şemseddin Sami (2009). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• PİLAV, Salim (2008). “Terim Sorunu ve Eğitim Öğretimde Terimlerin Yeri ve Önemi”.Kastamonu Eğitim Dergisi. XVI/1: 267-276.