ESKİ UYGUR SİVİL BELGELERİNDE ERKEKLE İLGİLİ SÖZ VARLIĞI

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 73, 237 - 279, 21.03.2022

Aybüke Betül Doğan

Öz

Bu çalışma, Eski Uygurların din dışı metinlerini konu alan Eski Uygur Sivil Belgeleri’ndeki erkekle ilgili söz varlığını konu alır. Bu amaçla, Uygur Sivil Belgelerinde yer alan bütün metinler dikkatlice taranmış, bu tarama sonucunda elde edilen erkekle ilgili söz varlığı tespit edilip belirli bir sınıflandırma usulüyle başlıklandırılmıştır. Buna göre doğrudan ulaşılan söz varlığı ile metin bağlamından ulaşılan (doğrudan erillik bilgisine ulaşılmayan) söz varlığı şeklinde iki temel grup oluşmuştur. Elde edilen sözcük bilgileri de kendi içerisinde gruplandırılmıştır. Birinci başlıkta, erkekler için kullanılan temel akrabalık adları, unvan adları ve dinî terminolojiyle ilgili adlar gösterilmiştir. İkinci başlıkta ise metnin bağlamından yola çıkılarak erkek için kullanılan dolaylı ifade yoluyla sağlanan erkekle ilgili söz varlığına yer verilmiştir. Tespit edilen sözcüklerin her biri runik metinler ile din konulu Eski Uygurca metin envanteriyle karşılaştırılmış ve daha önce var olan erkekle ilgili söz varlığının anlam bilimsel açıdan ele alınan Eski Uygur Sivil Belgeleri’nde değişiklik yaşayıp yaşamadığı irdelenmiştir. Yine her bir sözcük için Eski Türkçeye ait yazılı kaynaklardan örneklerine yer verilip etimolojisi açıklanmış, bu şekilde Eski Uygur toplum hayatında erkek kavram alanının daha çok hangi dilde karşılandığı gözlenmiştir. Din dışı Eski Uygur sözleşme metinlerindeki erkekle ilgili söz varlığı dolayısıyla kültürel kodları da yansıtmayı amaçlamayan bu çalışma, söz varlığı çalışmalarına katkı sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Sivil Belgeleri, Erkek, Söz Varlığı, Anlam Bilim, Etimoloji.

Kaynakça

• AYAZLI, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYDIN, E. (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge-Kültür-Sanat Yayınları.
• BARTHOLD, W. (2010). Orta Asya, Tarih ve Uygarlık. (çev. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
• BERTA, Á. (2004). Sözlerimi İyi Dinleyin. (çev. Emine Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish. Oxford: The Clarendon Press.
• ÇETİN, E. (2020a). Altun Yaruk VII. Kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ÇETİN, E. (2020b). Altun Yaruk VIII. Kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.