AVRASYA’NIN JEOPOLİTİĞİ BAĞLAMINDA RUSYA’NIN KARADENİZ POLİTİKASI

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 79, 586 - 617, 27.09.2023

Mustafa Üren

https://doi.org/10.56694/karadearas.1367530

Öz

Avrasya’nın merkezinde yer alan Karadeniz, Batı ve Rusya arasındaki sınır hattını oluşturmaktadır. Soğuk Savaş döneminde
çatışmalardan uzak olan sınır, Soğuk Savaş’tan sonra sorun hattına dönüşmüştür. Sorunun özü, NATO'nun
doğuya genişlemesi ve Rusya’nın buna gösterdiği tepkidir. Karadeniz’in Batı kapsama alanına girme olasılığı
Rusya’nın tutumunda önemli değişikliğe neden olmuştur. NATO’nun Gürcistan ve Ukrayna’yı üye olarak kabul etme
olasılığını gündeme almasından itibaren Rusya’nın Ağustos 2008’de Gürcistan’a, Mart 2014’te Ukrayna’ya müdahalesi
ve Kırım’ı ilhak etmesi, Karadeniz’in Batı’nın kontrolü altına girme olasılığına karşı tepkileridir. Rusya’nın 24
Şubat 2022’de başlattığı Ukrayna’yı işgali de, daha önceki adımların devamı olarak yorumlanabilir. Rusya’nın işgal
kararının altında, Batı’nın Doğu Avrupa’dan sonra Karadeniz’de de söz sahibi olma niyetine karşı kararlı tepki göstermesi
yatmaktadır. Aslında Rusya’nın Batı’nın Karadeniz’deki varlığını kabul etmesi, güvenliği için kontrolü altında
olması gereken yakın çevresindeki bağın koparılmasına razı olması demektir. Rusya’nın güvenliğini sağlama inisiyatifinin
kaybolmasıyla sonuçlanacak böyle bir durumu kabul etmesi mümkün değildir. Bu nedenle Batı’yı bölge dışında
tutma esasına dayanan Rusya’nın Karadeniz Politikası, bölgeye yönelik güvenlik, siyasi ve ekonomik çıkarlarını
gerçekleştirmesini sağlayacak bileşenler üzerine inşa edilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, Rusya’nın uygulamaya
koyduğu Karadeniz politikasının temel esaslarının ortaya konulması, bunun Karadeniz ve geniş havzası için
doğuracağı sonuç ve etkilerin tespit edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Rusya, Ukrayna, ABD ve AB, NATO.

Etik Beyan

Bu çalışma, 14-16 Eylül 2022 tarihleri arasında gerçekleştirilen “V. Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Kongresi” nde sunulan “Ukrayna İşgali Bağlamında Rusya’nın Karadeniz Politikası” adlı bildirinin genişletilmiş halidir.

Kaynakça

• KAYNAKÇA ABUSHOV, K. (2010). Regional Level of Conflict Dynamics in the South Caucasus: Russia’s Policies towards the Ethno-Territorial Conflicts (1991-2008). Munster (Germany): Faculty of Philosophy, Westphalian Wilhelms University (Unpublished Doctorate Thesis).
• ACHARYA, A. and BUZAN, B. (2019). The Making of Global International Relations. Cambridge( The UK): Publication of Cambridge University Press.
• AKTÜRK, Ş. (2006). “Turkish–Russian Relations after the Cold War (1992–2002)”. Turkish Studies. VII/3: 337-364.
• ALIM, E. (2022). Ukrayna Krizi’nde Rusya (2. Baskı). Ankara: Nobel Bilimsel Yayınlar No: 2077.
• ARBATOVA, N. A. (2008). “Troubled Strategic Partnership: The Black Sea Dimension of Russia’s Relations with the West”. The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives. (ed. D. Hamilton, and G. Mangott). Washington(The U.S.): Broadcasting of Center for Transatlantic Relations: 293-318.
• ARCHUS, D. (2021). “Sea Breeze 2021 Multinational Naval Exercise Concludes”. Erişim Tarihi: 9.01.2023.https://navalpost.com/sea-breeze-2021-multinational-naval-exerciseconcludes/. ASKER, A. (2021). “Rusya’nın Yakın Çevre Siyaseti: Karadeniz-Hazar (Güney Kafkasya) Bölgesi”. 100. Yılında Türkiye-Rusya İlişkileri ve Karadeniz. (ed. M. Okur, Y. Küçüker ve A. N. Ünalmış). Ankara: Akçağ Yayınları No: 1730: 97-141.
• ASKEROĞLU, S. (2022). “Rusya’nın Ukrayna Müdahalesinin Neden ve Sonuçları”. Erişim Tarihi: 21.08.2022. https://www.ankasam.org/rusyanin-ukrayna-mudahalesinin-neden-ve-sonuclari/. ASKEROĞLU, S. (2022a). “Rusya'nın Transdinyester Politikası”. Bölgesel Araştırmalar Dergisi. VI/2: 440-470.
• BARKANOV, B. (2018). “Natural Gaz”. Routledge Handbook Of Russian Foreıgn Policy. (ed. A. P. Tsygankov). New York(The U.S.): Broadcasting of Routledge: 138-152.
• BAŞARAN, D. (2022). “Rusya’nın Ukrayna Müdahalesinde “Üçüncü Evre” ve Referandum Tartışmaları”. Erişim Tarihi: 25.08.2022. https://www.ankasam.org/rusyanin-ukrayna-mudahalesinde- ucuncu-evre-ve-referandum-tartismalari/.
• BATOH, Y. (2020). “What’s Next for the Black Sea: Perspective from Regional Players”. Ukraine Analytica. I/19: 3-10.
• BBC News (2022). “Putin: Batı'nın Rusya'ya Yönelik Yaptırımları Dünya Ekonomisi İçin En Büyük Tehdit”. Erişim Tarihi: 6.01.2023. https://www.bbc.com/turkce/articles /cgrdq40p6m6o.
• BBC News (2022a). “Sweden and Finland's journey from neutral to NATO”. Erişim Tarihi: 7.01.2023. https:// www.bbc.com/ news/world-europe-61397478.
• BELSKİY, D. O. - SUSHENSTOV, A. (2018). “Central and Eastern Europe”. Routledge Handbook Of Russian Foreıgn Policy. (ed. A. P. Tsygankov). New York(The U.S.): Broadcasting of Routledge: 288-294.
• BERRYMAN, J. (2010). “Russia, NATO Enlargement, and Regions of Privileged Interests”. Russian Foreign Policy in the 21st Century. (ed. R. E. Kanet). London(The UK): Palgrave Macmillan: 228-245.
• BİLGİN, M. S. (2020). “Karabağ Zaferine Giden Süreç ve Jeopolitik Sonuçları”. ULİSA. 8: 14-19.
• BİNGÖL, O. (2021). “Rusya’nın 2000 Sonrası ‘Geniş Karadeniz’ Politikasının Savunmacı Realist Bakışla Analizi”. Karadeniz Araştırmalar. XVIII/72: 829-852.
• BİNNENDİJK, A. (2020). Understanding Russian Black Sea Power Dynamics Through National Security Gaming. California(The U.S.): RAND Corporation.
• BLANK, S. (2016). “Putin's Dream of the Black Sea as a Russian Lake”. Erişim Tarihi: 4.9.2023.
• https://www.newsweek.com/putin-dream-black-sea-russian-lake-476321.
• CELAC, S. vd. (2021). “The Black Sea Region Security - A Romanian Perspective”. Classic and Hybrid Challenges in the Black Sea Region. (ed. S. Celac). İstanbul: Broadcasting of SETA, NSC and SSF: 5-16.
• COFFEY, L. - KOCHIS, D. (2021). NATO Summit 2021: Black Sea Strategy Needed. Washington( The U.S.): The Haritage Foundation Issue Brief No. 6087.
• COHEN, S. B. (2015). Geopolitics: The Geography of International Relations, (3rd Edition). New York(The U.S.): Rowman & Littlefield.
• ÇAPRAZ, H. (2020). “Turkish Straits in Turkish-Russian Relations (From the End of the 19th Century to the World War I)”. Russia & Turkey Bilateral Relations in International Context International Conference Book. (ed. A. Polunov and M. Tanrıverdi). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayını: 33-62.
• ÇELİKPALA, M. (2010). Security in the Black Sea Region. Gütersloh(Germany): Policy Report II of the Commission on the Black Sea.
• ÇELİKPALA, M. (2023). “Karadeniz’de Değişen Dengeler Işığında 2023’e Bakış”. 2023’e Bakış. İstanbul: EDAM Dış Politika&Güvenlik 2023/1/TR: 26-29.
• DANIIAROVA, A. (2022). “Gerasimov’un Askeri Ataşelere İtirafları, Planları ve Mesajları”. Erişim Tarihi: 6.01.2023. https://www.ankasam.org/gerasimovun-askeri-ataselere- itiraflari- planlari-ve-mesa jlari/.
• DEBARDELEBEN, J. (2010). “Revising the EU’s European Neighborhood Policy: The Eastern Partnership and Russia ”. Russian Foreign Policy in the 21st Century. (ed. R. E. Kanet). London(The UK): Palgrave Macmillan: 246-265.
• DELANOE, I. (2019). “Introduction”. Russia’s Black Sea Fleet: Toward a Multiregional Force. California( The U.S.): CNA Analysis.
• DEMİR, S. (2022). “Russia-Ukraine War: Reasons and Impacts”. Bölgesel Araştırmalar Dergisi. VI/1: 13-40.
• DERMAN, G. S. (2018). “Rusya Federasyonu’nun Karadeniz Bölge Politikası ve Yeni Güç Dengeleri”. Karadeniz Jeopolitiği. (ed. H. Çomak, C. Sancaktar, V. Tatar ve B. Ş. Şeker). İstanbul: BETA Yayınları No: 3654: 147-162.
• DERMAN, G. S. (2021). “Karadeniz'de Artan Stratejik Rekabet ve Sıcak Savaş Tehlikesi”. Erişim Tarihi: 5.01.2023. https: //www.aa.com.tr/tr/analiz/karadenizde-artan-stratejik-rekabet- ve-sicak-savas-ehlikesi/2292228.
• DOĞAN, G. E. (2018). “Klasik ve Eleştirel Jeopolitik Çerçevesinden Karadeniz Coğrafyası”. Karadeniz Jeopolitiği. (ed. H. Çomak, C. Sancaktar, V. Tatar ve B. Ş. Şeker). İstanbul: BETA Yayınları No: 3654. 73-79.
• DOĞRUL, M. (Der.) (2022). Rusya’nın Ukrayna’yı İşgali ve Uluslararası İlişkiler Çalıştayı Sonuç Raporu. Ankara: TÜBA Raporları No: 45.
• DONNELLY, J. (2013). “Realism”. Theories of International Relations (5th Edition). New York(USA): Palgrave Macmillan. 32-56.
• DÖNMEZ, S. (2022). “Back to the Past: Is the West Moving from Crisis Management to Full- Spectrum Deterrence Including Nuclear Force?”. Güvenlik Stratejileri Dergisi. XVIII/42: 295-322.
• DUMAN, S. (2021). “Uluslararası Güncel Sorunlar Bağlamında Ukrayna Krizi ve Türkiye’ye Etkilerii”. 100. Yılında Türkiye-Rusya İlişkileri ve Karadeniz. (ed. M. Okur, Y. Küçüker ve A. N. Ünalmış). Ankara: Akçağ Yayınları No: 1730: 275-294.
• DURAN, B. (2022.08.05). “İki Boğaz ve Büyük Güç Rekabetinin Yeni Dünyası”. Sabah Gazetesi. ELEKDAĞ, Ş. M. (2017). 81. Yılında Montrö Sözleșmesi’nin Karșılaștığı Güvenlik Sorunları ve Sözleșmenin Feshi ve Tadili İçin Girișimler Vukuunda Karșılașılacak Senaryoların Analizi. Ankara: Avrasya İncelemeleri Merkezi Yayını Rapor No: 12.
• ELLYATT, H. - MACIAS, A. (2023). “Ukraine War Live Updates”. Erişim Tarihi: 6.01.2023. https://www.cnbc.com/ 2023/01/05/ukraine-war-live-updates-latest-news-on-russia- and-the-war-in-ukraine.html.
• ERKAN, S. (2016). 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı ve Uluslararası Toplum. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. XVII: 41-64.
• ERKAN, A. Ç. - EMİNOĞLU, A. (2021). “Karadeniz Bölgesi Enerji Dinamikleri”. Karadeniz: 2020 Gelişmeleri Işığında Bölgesel Değerlendirmeler. (ed. Ö. Tüfekçi. Trabzon: KTÜ Yayınları: 551-595.
• ERKİN, F. C. (1968). Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi. Ankara: Başnur Matbaası. FLANAGAN, S. J. (2020). “Introduction”. Russia, NATO, and Black Sea Security. California(The U.S.): RAND Corporation: 1-7.
• FLANAGAN, S. J. (2020a). “The Black Sea Region in Russia’s Worldview”. Russia, NATO, and Black Sea Security. California(The U.S.): RAND Corporation: 9-26.
• GABER, Y. (2001). Turkey’s Policies in the Black Sea: Horizon 2030. Waterloo(Canada): Publication of Defence and Security Foresight Group.
• GORYANOF, S. (2006). Rus Arşiv Belgelerine Göre Boğazlar ve Şark Meselesi. Ankara: Ötüken Yayınları No: 633.
• GRESH, G. (2006). “Coddling The Caucasus: Iran’s Strategic Relationship with Azerbaijan and Armenia”. Caucasian Review of International Affairs 1/1: 1-13.
• GRIGOROVA, D. (2020). “‘Russkiy Mir’ in the Black See Region: Geopolitical Doctrine and Ideology”. Black Sea as a Space of Regional and International Cooperation Conference Book. (ed. M. Hacısalihoğlu). İstanbul: Publication of BALKAR & TÜMBİFED. 79-87.
• GURIEV, S. and RACHINSKY, A. (2005). The Role of Oligarchs in Russian Capitalism. Journal of Economic Perspectives, XIX/1: 131-150.
• GÜLER, H. (2022). “Gerasimov Doktrini ve Rusya’nın Hibrit Savaş Anlayışı”. Geçmişten Günümüze Ruslar ve Rusya. (ed.ler, S. Yılmaz, Ş. Ateş, B. Yılmaz, M. Küçükyılmaz ve M. Kıratlı). Ankaral: Nobel Yayınları No: 4359. 319-342.
• GÜLER, M. Ç. - SHAKIROVA, A. (2021). Deciphering Russia’s 2021 National Security Strategy Document. Ankara: SETA Perspective No: 67
• GÜLŞEN, H. (2018). Rusya’nın Askeri Yayılmacılığı: Gürcistan, Ukrayna ve Suriye Müdahaleleri. Ankara: ORSAM Yayınları Rapor No: 218.
• GÜNAY, B. (2015). “Ukrayna’nın Geleceği ve Kırım’ın Durumu”. Putin’in Ülkesi: Yeni Yüzyıl Eşiğinde Rusya Federasyonu Analizi. (ed., İ. K. Ülger). Ankara: Seçkin Yayınları No: 141: 377-386.
• GÜVENÇ, S. (2023). “NATO İçin Bir Sıklet Merkezi Olarak Karadeniz”. Erişim Tarihi: 2.4.2023.https://medyascope.tv/2023/04/02/serhat-guvenc-yazdi-nato-icin-bir- sıkletmerkezi- olarak-karadeniz/.
• HACIOĞLU, N. (2022). “Putin Önerdi: Avrupa’nın Gaz Merkezi Türkiye Olsun”. Erişim Tarihi: 12.01.2023.https://www.hurriyet.com.tr/gundem/putin-onerdi avrupanin- gazmerkezi- turkiye-olsun-42152459/.
• HAMILTON, D. (2008). “A Transatlantic Strategy for the Wider Black Sea?”. The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives. (eds. D. Hamilton, and G. Mangott). Washington(The U.S.): Broadcasting of Center for Transatlantic Relations. 319-336.
• HAMILTON, R. E. - MIKULSKA, A. (2021). Cooperation, Competition, and Compartmentalization: Russıan-Turkish Relations and Their Implications for The West. Philadelphia(The U.S.): Publication of the Foreign Policy Research Institute.
• HARING, M. (2023). “Putin must not Be Allowed to Turn the Black Sea into a Russian Lake”. Erişim Tarihi: 4.9.2023. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/ putinmust- not-be-allowed-to-turn-the-black-sea-into-a-russian-lake/
• HEYWOOD, A. (2011). Global Politics. New York(USA): Broadcasting of Palgrave Macmillan. ICG-International Crisis Group (2018). Russia and Turkey in the Black Sea and the South Caucasus. Brussels(Belgium): Europe Report No 250.
• İLDEM, T. (2023). “Rusya’nın Ukrayna’da Sürdürdüğü Savaşa Dair Öngörüler”. 2023’e Bakış. İstanbul: EDAM Dış Politika&Güvenlik 2023/1/TR: 8-12.
• İSMAİL, E. - ALİYEV, B. (2016). “Türkiye-Rusya İlişkilerinde Enerjinin Rolü”. TYB Akademi. 17: 187-211.
• KAKIŞIM, C. (2021). “Kırım’ın İlhakı Sonrası Karadeniz’de Değişen Enerji Paradigması”. 100. Yılında Türkiye-Rusya İlişkileri ve Karadeniz. (ed. M. Okur, Y. Küçüker ve A. N. Ünalmış). Ankara: Akçağ Yayınları No: 1730: 395-417.
• KANDEMİR, E. (2018). “Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği”. Karadeniz Jeopolitiği. (ed. H. Çomak, C. Sancaktar, V. Tatar ve B. Ş. Şeker). İstanbul: BETA Yayınları No: 3654: 81-90.
• KAPPIS, V. (2016). “The Bear Learns to Swim: Russia's Re-emergence in the Mediterranean”. Eastern Mediterranean Geopolitical Review. 2: 29-49.
• KHANNA, P. (2011). Yeni Dünya Düzeni. İstanbul: Pegasus Yayınları No: 402.
• KING, C. (2008). “The Wider Black Sea Region in the Twenty-First Century”. The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives. (ed. D. Hamilton, and G. Mangott). Washington(The U.S.): Broadcasting of Center for Transatlantic Relations: 1-19.
• KİRİŞÇİ, K. ve GÜVENÇ, S. (2021) “Montreux Convention, at 85, Needs Tending for US-NATORussia Security and Stability”. Erişim Tarihi: 20.7.2021. https://www. justsecurity.
• org/77524/montreux-convention-at-85-needs-tending-for-us-nato-russia-security- and stability.
• KONAK, A. (2019). “Kırım'ın İlhakı İle Sonuçlanan Ukrayna Krizi ve Ekonomik Etkileri”. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, IV/8: 80-93.
• KUIMOVA, A. - WEZEMAN, S. T. (2018). Russia and Black Sea Security. Stockholm (Sweden): Broadcasting of SIPRI.
• KURAT, A. N. (1987). Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917'ye Kadar (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KURT, S. (2015). “NATO ve AB'nin Karadeniz Bölgesine Yönelik Politikaları”. The Journal of Academic Social Science Studies. XXXI/1: 403-419.
• KURT, S. (2020). “Karadeniz Bölgesi’nin Güvenliğine Yönelik Tehditlerin Değişen Doğası: Asimetrik Tehditler ve Bölge Güvenliğine Etkileri”. Jeostratejik ve Jeopolitik Açıdan Karadeniz (3. Baskı). (ed. M. Okur, V. Aksoy, Y. Küçüker ve A. N. Ünalmış). Ankara: Akçağ Yayınları No: 1543: 275-300.
• KUSHNIR, O. (2017). “Russian Geopolitical Advancements in the Black Sea Region: the Annexation of Crimea”. Athenaeum Polish Political Science Studies. 56: 111-135.
• LARRABEE, F. S. (2008). “NATO and Black Sea Security ”. The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives. (ed. D. Hamilton, and G. Mangott). Washington(The U.S.): Broadcasting of Center for Transatlantic Relations. 277- 292.
• LİTTLE, R. (2007). The Balance of Power in International Relations: Metaphors, Myths and Models. Cambridge(UK): Cambridge University Press.
• MACKINDER, H. J. (1919). Democratic Ideals and Reality. New York(USA): Publication of Henry Holt and Company.
• MACKINDER, H. J. (1943). The Round World and the Winning of the Peace. Foreign Affairs. XXI/IV: 595–605.
• MACKINDER, H. J. (2004). "The Geographical Pivot of History", The Geographical Journal. CLXX/IV: 298–321.
• MEARSHEIMER, J. J. (1990). “Back to The Future: Instability in Europe After The Cold War”. International Security. XXV/1: 5-56.
• MEARSHEIMER, J. J. (2001). The Tragedy of Great Power Politics. New York(USA): W. W. Norton & Company Ltd.
• MEARSHEIMER, J. J. (2013). “Structural Realism”. International Relations Theories (3rd Edition).
• (eds. T. Dunne, M. Kurki, and S. Smith). Oxford(UK): Oxford University Press. 77-93.
• MERAY, S. L. vd. (2020). Montrö Boğazlar Konferansı: Tutanaklar ve Belgeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• MERDAN, A. S. (2021). “Avrasya Jeopolitiğinde Türkiye'nin Enerji Politikaları: TANAP ve Türk Akımı”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. XVII/2: 457-473.
• MEREDİTH, S. - ELLYATT, H. (2022). “Russia Black Sea Strategy: Restoring Great Power Status”. Erişim Tarihi: 6.01.2023. https://www.cnbc.com/2022/09/30/putin-declares-fournew- regions-of-russia-as-moscow-annexes-parts -of-ukraine.html.
• MILEVSCHI, O. (2012). “The Russian Factor in the Wider Black Sea Region: Inconclusive Status Quo or a Neo-Imperial Strategy?”. New Regionalism or No Regionalism?. (ed. R. Ivan). New York(The U.S.): Broadcasting of Routledge. 111-133.
• NATO (2022). NATO 2022 Strategic Concept. Brussels(Belgium): Publication of NATO Public Diplomacy Division.
• NATO (2023). “Ratification of Finland and Sweden's Accession to NATO ”. Erişim Tarihi: 23.6.2023. https://www.nato-pa.int/content/finland-sweden-accession. NELSON, R. M. (2022). The Economic Impact of Russia Sanctions. Washington(The U.S.): Insigth of Congressional Research Service.
• NSS (2017). National Security Strategy (NSS) of USA. Washington(The U.S.): Publishing of the White House.
• NTV Haber (2022). “Kremlin'den İlhak Açıklaması: 4 Bölge Yarın Rusya'ya Katılacak”. Erişim Tarihi: 6.01. 2023. https://www.ntv.com.tr/dunya/kremlinden-ilhak-aciklamasi -4- bolge-yarin-rusyaya -katilacak,FJDGcaz1 QU2ugDAFrQyAMw.
• NTV Haber (2023). “AB, Rusya'ya Karşı 9'uncu Yaptırım Paketini Hazırladı”. Erişim Tarihi: 6.01.2023. https://www. ntv.com.tr/ntvpara/ab-rusyaya-karsi-9uncu-yaptirim-paketini- hazirladi,9GReL RHnB0qK7BZjTkp_Ng/.
• ÖZARSLAN, B. B. (2012). “Soğuk Savaş Sonrası Karadeniz'de Aradeniz'de Güvenlik Politikaları ve Türk-Rus İlişkileri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. XII/1: 135-166.
• REACH, C. (2020). “The Military Role in Russia’s Black Sea Strategy”. Russia, NATO, and Black Sea Security. California(The U.S.): RAND Corporation. 47-73.
• RENDE, M. (2022). “Gazprom’un Darbesi: Avrupa Enerji Krizi ve Türkiye”. Erişim Tarihi: 21.08. 2022. https:// yetkin report.com/2022/07/21/gazpromun-darbesi-avrupa-enerjikrizi- ve-turkiye/.
• RİCHTER, W. (2022). NATO-Russia Tensions: Putin Orders Invasion of Ukraine. Berlin(Germany): SWF Comment No 16.
• SAĞLAM, M. (2021). “Moskova’dan Ankara’ya Mesaj: Karadeniz’deki Gelişmeleri İzliyorum. Erişim Tarihi: 10.01.2023. https://www.gazeteduvar.com.tr/moskovadan-ankaraya-mesaj- karadenizdeki-gelismeleri-izliyorum-makale 1529771/.
• SAVİN, L. (2018). “Russian Security Framework for the Black Sea Region”. Security, Stability and Cooperation in the Wider Black Sea Region. (ed. T. K. Tuncel). Ankara: AVİM (Center for Eurasian Studies) Conference Book No: 21. 59-64.
• SALUSCHEV, S. (2014). Annexation of Crimea: Causes, Analysis and Global Implications. Global Societies Journa., 2: 37-46.
• SANDERS, D. (2014). Maritime Power in the Black Sea. Surrey(England): Broadcasting of ASHGATE
• SARI, İ. (2021). “Bölgesel Mücadelenin Küresel Aktörü Rusya: 2020”. Karadeniz: 2020 Gelişmeleri Işığında Bölgesel Değerlendirmeler. (ed. Ö. Tüfekçi). Trabzon: KTÜ Yayınları. 243- 289.
• SCHMIT, U. (2017). Advancing Stability in the Black Sea Region. Brussels(Belgium): Publication of NATO Special Report No. 159 CDS.
• SHLYKOV, P. (2018). “Russian-Turkish Relations in the Wider Black Sea Region: Cooperation and Competition”. Perceptions. XXIII/2: 93-116.
• SLOAN, G. (2013). “Sir Halford Mackinder: The Hearthland Theory Then and Now”. Geopolitics, Geography and Strategy. (eds. C. S. Gray, and G. Sloan). London(UK): Routledge: 15-38.
• STEANS, J., PETTIFORD, L., DIEZ, T., and EL-ANIS I. (2010). An Introduction to International Relations Theory (3rd Edition). Essex(UK): Pearson Education Limited. STRONSKİ, P. (2021). “What Is Russia Doing in the Black Sea?”. Erişim Tarihi: 7.01.2023. https://carnegieendowment. org/2021/05/20/what-is-russia-doing-in-black-seapub- 84549.
• SUCHKOV, M. A. (2018). “The Caucasus”. Routledge Handbook Of Russian Foreıgn Policy. (ed. A. P. Tsygankov). New York(The U.S.): Broadcasting of Routledge. 311-324.
• ŞENER, B. (2014). “Türk Boğazları'nın Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü”. Tarih Okulu Dergisi. VII/17: 467-493.
• TASS (2023). “Russian News Agency. “Black Sea Will Never Be NATO-Controlled Sea, Says Kremlin”. Erişim Tarihi: 13.4.2023, https://tass. com/defense/1603687.
• TANCHEV, A. (2020). Securitization in the Black Sea Region. Vienna (Austria): Broadcasting of AIES Report No. 11.
• TEBİN, P. (2022). “The New Naval Doctrine of Russia”. Erişim Tarihi: 22.08.2022. https://valdaiclub. com/a /highlights/the-new-naval-doctrine-of-russia/.
• TOKTOGULOV, B. (2015). The NATO-Russia Council and Changes in Russia’s Policy Towards NATO. Ankara: Middle East Technical University Social Sciences Institute. (Unpublished Doctoral Thesis).
• TRENIN, D. (2008). “Russia’s Perspective on the Wider Black Sea Region”. The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives. (ed. D. Hamilton, and G. Mangott). Washington(The U.S.): Broadcasting of Center for Transatlantic Relations. 103-117.
• TRENIN, D. (2018). “What Drives Russia’s Policy in the Middle East?”. Russia’s Return to the Middle East. (ed. N. Popescu and S. Secrieru). Paris(France): Broadcasting of EU Institute for Security Studies. 21-27.
• TRT HABER (2021). “NATO'nun 'Deniz Meltemi 2021' Tatbikatı Başladı”. Erişim Tarihi: 5.9.2023. https://www.trthaber.com/haber/dunya/natonun-deniz-meltemi-2021-tatbikati -basladi-591569.html
• TSYGANKOV, A. P. (2015). “Vladimir Putin's Last Stand: the Sources of Russia's Ukraine Policy”. Post-Soviet Affairs. XXXI/4: 279-303.
• TÜFEKÇİ, Ö. (2016). “Bölgesel İşbirliklerinin Türk-Rus İlişkilerine Etkisi: Traceca ve Avrasya Ekonomik Birliği Örnekleri”. TYB Akademi. VI/17: 159-172.
• TWIDALE, S. - BULI, N. (2022). “Putin Touts Turkey Gas Hub While Europe Looks to Cut Consumption”. Erişim Tarihi: 12.01.2023. https://www.reuters.com/world/ putin -toutsturkey- gas-hub-while -europe- frets-over-supply-2022-10-13/.
• UN (2004). Law of the Sea: Bulletin No. 54. New York: Office of Legal Affairs. ÜLGEN, S. (2023). “Uluslararası Risklerin Işığında Uluslararası Siyasi ve Ekonomik Düzen”. 2023’e Bakış. İstanbul: EDAM Dış Politika&Güvenlik 2023/1/TR: 5-7.
• YEL, S. (2015). “1936 Yılından Sonra Değişen Dünya Şartları, Rusya Federasyonu ve Türkiye Arasında Boğazlar Meselesi”. II. Çalıştay Bildirileri. (hzl, İ. Kemaloğlu ve İ. Svistunova). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. 5-56.
• YESEVİ, Ç. G. (2018). “Avrasya’da Boru Hatları Politikası: Güney Akımı, Türk Akımı ve TANAP”. Bilge Strateji. X/18: 11-52.
• YILMAZ, S. (2021). Putin Dönemi Rusya Dış Politikası ve Güvenlik Doktrinleri (2. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayınlar No: 2453.
• YILMAZ, H. (2022). “Batı İle Bütünleşme Sürecinde Gürcistan: 2021”. Karadeniz: 2021Gelişmeleri Işığında Bölgesel Değerlendirmeler. (ed.ler Ö. Tüfekçi ve F. Kırbaşoğlu). Trabzon: KTÜ Yayınları. 135-176.
• YURDUSEV, E. (1999). “Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ve Hindistan Üçgeninde İngiltere'nin Boğazlar Politikası”. Belleten. LXIII/237: 559-596.
• ZORLU, K. (2022.08.21). “Yaptırımlar Savaşı ve Avrupa’yı Bekleyen Soğuk Kış!”. Habertürk Gazetesi. ZORLU, K. (2022a.09.7). “Avrupa Ülkeleri Rusya’nın Gaz Hamlesinin Altından Kalkabilecek mi?”. Habertürk Gazetesi.
• WALTZ, K. N. (1979). Theory of International Politics. California(USA): Addison-Wesley Publishing Company.
• WALTZ, K. N. (1982). “Uluslararası İlişkiler Kuramı”. Uluslararası İlişkiler Kuramı ve Dünya Siyasal Sistemi. (çev. E. Onulduran). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 510. 3-95.
• WALTZ, K. N. (2000). “Structural Realism After The Cold War”. International Security. XXV/1: 5- 41.
• WALTZ, K. N. (2001). Man, The Sate and War. New York(USA): Columbia University Press.
• WEBER, Y. (2017). “Russia Black Sea Strategy: Restoring Great Power Status”. Erişim Tarihi: 5.10.2022. https://www.fpri.org/article/2017/04/russias-black-sea strategy-restoringgreatpowerstatus/.
• WIECLAWSKI, J. (2011). Contemporary Realism and the Foreign Policy of the Russian Federation. International Journal of Business and Social Science. II/I: 170-179.