NİKİTA YAKOVLEVİÇ BİÇURİN (1777─1853)

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 80, 851 - 870, 05.01.2024

Tilla Deniz Baykuzu , Rabia Tolunay Yavan

https://doi.org/10.56694/karadearas.1382960

Öz

Çin yıllıklarının Batı dünyasına tanıtılması ve Batı dillerine çevrilmesi Türk tarihi açısından çok önemli-dir. Bu çevirileri 19. yüzyıl başları gibi çok erken bir dönemde fark eden ve çevirenlerden birisi de Rus çevirmen Rahip Biçurin’dir. Aslen Çuvaş kökenli olan Biçurin Çin’de misyonerlik faaliyeti için kaldığı yıllarda Çince ve Mançu-cayı öğrenmiş, önceleri dini metinleri Çinceye çevirirken daha sonraları Çince-Rusça sözlükler yazmıştır. Nihaye-tinde ünlü Kangxi Sözlüğü’nü Rusçaya çevirdi. Sözlüklerden sonra İmparator Kangxi’nin Cungarya Hanlığını ele ge-çirmesiyle genişleyen topraklarındaki farklı etnik gruplar hakkında başlattığı bir dizi çalışma Biçurin’in ilgisini çekti ve kendi hükümetine ve insanlarına bu etnik grupları tanıtma amacıyla bu eserleri çevirmeye başladı. Üstelik bu çeviriler Çarlık Rusyası’nın Doğu Asya politikasının da işine yarayacaktı. Bir din adamı olmasına rağmen kalbi çoğu zaman edebiyat için atan Biçurin Rusya’nın ilk sinologlarından biri olmuş ve Rusya’da sinoloji bilimini kurmuş, öğ-renciler yetiştirmiştir. Eserleri arasında Tibetçeden çeviriler de olması yazarın Tibetçeyle de alakası olduğunu en azından bu dil hakkında genel geçer bir bilgisi olduğunu göstermektedir. Sibirya’da ve Çin’de görevli olduğu yıllarda birçok bölgeye seyahat etmiş, ülkesine döndüğünde de yine birkaç geziye çıkarak bu bölgeler hakkında notlar tut-muştur. Eserlerinde Mançu hükümetinin yeni koyduğu “Xinjiang” yani “Yeni Sınırlar” adını kullanmamış, “Doğu Tür-kistan” terimini ortaya atıp bu ismin tarihe geçmesini sağlamıştır. Türk tarihine bunca önemli veriler sağlayan yazar hakkında Türkçe yayın çok azdır. Bu yayınlarda ise yazarın çevirilerinin hangi Çince eserler olduğu hakkında net bilgi verilmemiştir. Oysaki Mançu dönemi Çin kaynakları hem dönemin siyasetini hem de Çinli olmayan milletlerin dil, kültür ve coğrafyasını aktardığı için biz sinolog tarihçiler için oldukça önemlidir. Ancak, Rusça eserlerde de bu bilgilere sinolog gözüyle bakılmamıştır. Bu yüzden çalışmamızda hem yazarın hayatı hem de çevirdiği Çince eserler hakkında da bilgi vermeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

İakinf, Biçurin, Doğu Türkistan, sinoloji, Kangxi.

Kaynakça

• AFİNOGENOV, G. D. (2015). “The Eye of the Tsar: Intelligence-Gathering and Geopolitics in Eighteenth-Century Eurasia”. Massachusetts: Harvard University The Department of His-tory. (Doctoral dissertation).
• ALEKSİN, KİRİLL. (2012). “Prihod: obşina ili uçrejdeniye?”. Elektronnıy nauçno-bogoslovskiy jurnal studentov i aspirantov Bogoslovskogo fakulteta. IV: 46-59. BAYKUZU, T. D. (2012). Asya Hun İmparatorluğu. Konya: Kömen Yayınları.
• BİÇURİN, N. Ya. (2018). Eskiçağlar ve Günümüzdeki Cungarya ve Doğu Türkistan’ın Tasviri. (çev. Gülnar KARA). Ankara: Gece Akademi Yayınları. BİÇURİN, N. Ya. (2002). Statiçeskoye opisaniye Kitayskoy imperii. (ed. HOHLOV, A. N.). Moskova: Vostoçnıy Dom.
• Biografiçeskiy slovar, Vısşiye Çinı Rossiyskoy İmperii: (22.10.1721-2.03.1917). (2019). (ed. Ye. L. Potemkin). IV. Moskova.
• BROKGAUZ, F.A. - İ.A EFRON. (1901). Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. XXXIII. St. Petersburg: Tipografiya Akts. Obş. Brokgauz-Efron.
• BROKGAUZ, F.A. - İ.A EFRON. (1905). Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona, ek cilt I. St. Petersburg: Tipografiya Akts. Obş. Brokgauz-Efron.
• BROKGAUZ, F.A. - İ.A EFRON. (1909). Malıy Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efro-na. II/4. St-Petersburg.
• FEKLOVA, T. Y. (2020). “In the Shadow of the Church: the Research Activities of the Rus-sian Ecclesiastical Mission in China in the 19th Century”. Herald of the Historical Society of Saint Petersburg Theological Academy. V/2: 139–150.
• FEKLOVA, T. Y. (2016). “Russian Orthodox Mission In The First Half Of The XIX Century: Political And Economic Aspects”. Vestnik SPbGU. XVII/1: 151-157.
• FU, Heng傅恒. (2015). Doğu Türkistan’nın Yer Adları, Qin Ding Xiyu Tongwen Zhi 钦定西域 同文志. (çev. Kürşat Yıldırım). İstanbul: Kesit Yayınları.
• GALAKTİONOVA, N. A. (2015). “Obrazovatelnıye traditsii tsirkumpolyarnogo regiona: sootnoşeniye natsıonalno-gosudarstvennogo i etnokulturnogo v obrazovatelnoy sisteme”. Știință, educație, cultura. II. Komrat: 243-249.
• ILICA, S. (2015). “Dekabrist Şiirinin Özellikleri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 33: 171-180.
• İMAMOĞLU, Nergis. (2023). Osmanlı egemenliğinde Balkan Ortodoksları: kilise hukuku ve cemaat içi dinamikler (xvııı-xıx. yy.) (Kilise Slavcası ve Bulgarca kaynaklar ışığında). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bi-lim Dalı. (Doktora Tezi).
• JİTENYOV, S. Yu. (2007). İstoriya russkogo Pravoslavnogo palomniçestva. Moskova: İndrik.
• KALKAN, Mehmet. (2010). Socinianizm’in Temel İnanç Sistemi. İstanbul: İstanbul Üni-versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı / Dinler Tarihi Bilim Dalı. (Yüksek Lisans Tezi).
• KAREZİNA, İ. P. (2014). “Obraz o. İakinfa (Biçurina): detali i utoçneniya”, İnstitut filoso-fii, teologii i istorii sv. Fomı. Moskova: 391-400.
• Kratkaya istoriya Russkoy pravoslavnoy missii v Kitaye: sostavlennaya po sluçayu ispol-nivşegosya v 1913 godu dvuhsotletnego yubileya eyo suşestvovaniya. (2016). Pekin. 23.03.2023: http://elib.shpl.ru/ru/nodes/15257-kratkaya-istoriya-russkoy-pravoslavnoy-missii-v-kitae-sostavlennaya-po-sluchayu-ispolnivshegosya-v-1913-godu-dvuhsotletnego-yubileya-ee-suschestvovaniya-pekin-1916#mode/inspect/page/3/zoom/4
• KUDRYAVTSEVA, Ye. P. (2020) “Deyatelnost Aziatsjogo departamenta MİD po koordi-natsii balkanskoy politiki Rossii (pervaya polovina XIX v.)”. Slavyane i Rossiya: problemı go-sudarstvennosti na Balkanah (konets XVIII-XXI vv.): 45 - 60.
• KUDRYAVTSEVA, Ye. P. (2018). “Pervıye Rossiyskiye Konsulstva v Kitaye”, Vestnik MGİMO-Universiteta. III/60: 59-71. KURAT, Akdes Nimet. (1987). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK.
• Lİ, Mingbin李明滨. (2008).“19 Shiji Shangbanye de Eguo Hanxueshi 19世 纪 上 半 叶 的 俄 国汉 学 史”. Pekin: Guobie Hanxue Yanjiushi国 别汉 学 研 究史: 401-424.
• Lİ, Xinde李新德. (2011) “Yesuhuishi dui “Sishu”de Fanyi yu Chanshi耶稣会士对 “四书” 的翻译与阐释”. Kongzi Yanjiu孔子研究. 1, 2021年第 1期, pp: 98-107.
• LOBSANG, Y. (2011). “The Btsan po No mon han’s Detailed Description of the World an early major scientific work”. (ed. Gray Tuttle). Mapping The Modern In Tibet. İnternational İnstitude for Tibetan and Buddhist Studing GmbH: 73-130.
• MA, Changquan马长泉. (2002). “Songyun He “Qinding Xinjiang Shilüe 松筠和《钦定新疆识略》”, Journal of Kashgar Teachers College, XXIII/4: 45-50. MA, Zimu马子木. (2017) Wuyunbilige乌云毕力格, “Tongwenzhizhi同文之治” ：Qingchao Duo Yuwen Zhengzhi Wenhua de Gouni yu Shijian清朝多语文政治文化的构拟与实践”, Minzu Yanjiu民族研究,. S4, 2017 年第 4 期，pp82-94 .
• MAIATCKII, D. (2018). “The Book “Conversations in the Assembly of Angels” (天神会课Tianshen Huike) by N.Bichurin as the First Experience of Creating an Orthodox Religious Text in Chinese”. İnternational Journal Of Sino-Western Studies. 14: 87-98.
• ONAT, A. (2012). Çin Kaynaklarında Türkler, Han Hanedanı Tarihinde “Batı Bölgeleri”. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• PETROV, A. A. (1957). “Rukopisi po Kitayevedeniyu i Mongolovedeniyu, hranyavşiyesya v tsentralnom arhive ATSSR i v biblioteke Kazanskogo Universiteta”, Biblioteka Vostoka. Mos-kova. X/1936: 139-155.
• POPOVA, İ. (2014). “Depictions of Tributaries of the August Qing 皇淸職貢圖Huang Qing Zhi Gong tu and Hyacinth Bichurin’s First Album”, East Asian Studies, Festschrift in Honor of the Retirement of Professor TAKATA Tokio. Kyoto: 401-416.
• SALMİN, A. K. (2020). “N. Ya. Bichurin: In Search of Ethnic Identity”. Oriental Studies. XIII/5: 1339‒1348.
• SCHIMMELPENNİNCK VAN DER OYE, D. (2000). “The Genesis of Russian Sinology”, Kri-tika: Explorations in Russian and Eurasian History. I/ 2: 355-364.
• SKAÇKOV, P. Ye. (1977). Oçerki İstorii Russkogo Kitayevedeniya. Moskova: Nauka.
• SKAÇKOV, P. Ye. (1934). “İakinf Biçurin (1777— 1853) Arhivnıye materialı k biyografii (K 80 – letiyu smerti – 11 maya 1853 g.)”. Bibliyografiya Vostoka. II/4, Leningrad: 79-90.
• TELEKİ, K. – Richard, R. E. (2013). “Analysis of a Unique Painting Presenting Gandan-tegchenlin Monastery in Ulaanbaatar around 1850”. IITBS GmbH Andiast (Schweiz) Internati-onal Institute for Tibetan and Buddhist Studies: 161-180.
• WALRAVENS, H. (2006). “Julius Klaproth His Life and Works with Special Emphasis on Japan”. Japonica Humboldtiana. X: 178-179.
• VOSKRESSENSK, A. D. (2020). “The Russian Ecclesiastical Missions (1715-1864) to Pe-king and their Influence on China Studies in Russia”. International Journal of China Studies. XI/2: 231-255. YEGORYEVSKİY, Mark. (2007). Tserkovnıy protokol. Moskova: İzdatelskiy Sovet Russ-koy Pravoslavnoy Tserkvi.
• YEMELYANOV, B. V. (2014). “Çetıre demidovskih premii monaha İakinfa”. Filosofiya, Sotsiologiya, Kulturologiya: 6 – 10.
• YEMELYANOV, B. V. (2015). “Pervaya Demidovskaya Premiya Russjogo Sinologa N. Ya. Biçurina”. Nauçnıy ejegodnik İFiP UrO RAN. XV/1: 158–167.
• YERŞOV, Bogdan, A. (2011). “Sotsialno-psihologiçeskaya harakteristika svyaşennosluji-teley guberniy tsentralnogo çernozemya v XIX – naçale XX veka”. İstoriçeskiye, filosofskiye, politiçeskiye i yuridiçeskiye nauki, kulturologiya i iskusstvovedeniye. Voprosı teorii i praktiki. XVIII/14: 91-94.
• ZOLOTOV, V. (2003). “İakinf Biçurin – Vıdayuşiysya Rossiyskiy Uçenıy”, Nikita Biçurin – voyokoved, literator, istorik i pedagog (1777 -1853). Çeboksarı-St-Petersburg: 24-33.
• ZHANG, Boguo张伯国, 《西域闻见录 Xiyu Wenjianlu》著者新疆任职问题新探Zhuzhe Xinjiang Renzhi Wenti Xintan, 历史档案Lishi Dangan 2022, p.121-125.
• İNTERNET ADRESLERİ Erişim tarihi: 15-05-2023. http://demidov.uran.ru/node/1
• İSTOMİN, S. V. (2000). “Samıye znametnitıye izobretateli Rossii” Erişim tarihi: 13.03.2023. https://library.istu.edu/hoe/personalia/shilling.pdf KKNEWS. (2019). Erişim tarihi: 18-03-2023. https://kknews.cc/n/rnlxnbx.html
• ZDİC. Erişim tarihi: 26-03-2023. https://www.zdic.net/hans/%E5%BA%B7%E7%86%99%E5%AD%97%E5%85%B8
• Theobald, U. (2013). “Xinjiang shilüe”. Erişim Tarihi: 17-03-2023. http://www.chinaknowledge.de/Literature/Science/xinjiangshilve.html
• Natsıonalnaya Biblioteka Çuvaşskoy Respubliki. Vıdayuşiesya Lyudi Çuvaşii. Oçerki. İllyustrirovannoye izdaniye. (2002). I. Çeboksarı: Çuvaşskoye knijnoye izdatelstvo. Erişim tarihi: 12.03.2023. http://www.nbchr.ru/virt_bichurin/pdf/page03/7.pdf
• ZHANG, Guangsheng. Erişim tarihi: 18-03-2023. https://www.dpm.org.cn/ancient/hall/147050.html