FOUNDATIONS and VAKFIYE OF SULTAN SELIM İMARETS in KONYA

Yıl 2019, Sayı: 3, 1 - 53, 01.11.2019

Yusuf Küçükdağ

Öz

The construction date of the Sultan Selim İmaret, adjacent to the Mevlana Complex on the western side, is unknown due to its kitabe’s disappearence. However, İmaret was built prior to 1563 based on the allocation of the land title to serve food to the needy at the premises of İmaret, which had been built by Prince Selim II in Konya, with a decree issued by Suleiman the Magnificent dated 23 October 1563. Concidentally, the İmaret financed by Selim II was completed in 1562 and put into service the following year. Evidently, construction of both İmarets began on the same frame and operationalized at about the same time. While the architect of Sultan Selim İmaret was not known, that of Karapınar is Cemaleeddin from Aleppo, Syria. Given the construction period, Cemaleeddin from Aleppo must have at least attended to the construction of İmaret in Konya. Sultan Selim İmaret does not exist any more though its main floor plan were identified through the photos taken prior to its collapse as well as the information obtained tthrough various explorations and its kitabe. The information in hand points to the existence of, in İmaret, home for the homeless, kitchen, cellar, wheat depot, wood depot, bakery, stable, toilets and two fountains. These sections of the İmaret are lined up around the main hall upon entry, adjacent to the main exterior walls of the building. İmaret is understood to have survived up until the final quarter of the 19th century with restorations, finally becoming dysfunctional and giving way to decay following the establishment of railway and the re-construction of commercial buildings in the area triggerred by the railway. The City of Konya demolished a great part of İmaret and converted it into a leisure park in 1951. A researcher, Mahmut Akok, had taken photographs of İmaret in 1965 as much as what remained and reconstructed the plan of home for the homeless and a small section still standing. Soon after, however, the City of Konya bulldozed off every remaining stone, burrying an Ottoman wellfare institution of four centuries into the depts of history. According to the vakfiye worded by Selim II in 1573, massive land spanning from the plains of Konya to Silifke and Mut was allocated to the İmaret so that its needs could be taken care of with the income incurred by the renting of the real estate. Thus, travellers from outside of Konya had free access to accommodation for three days and meals twice a day

Anahtar Kelimeler

Konya, Selim II, Vakfiye, Foundation, İmaret.

Konya Sultan Selim İmareti Vakıfları ve Vakfiyesi

Öz

Konya’da Mevlâna Dergâhı’nın batı bitişiğinde bulunan Sultan Selim İmareti’nin kitabesi bulunmadığı için inşa tarihi bilinmemektedir. Ancak Kanuni tarafından 5 Rebiyülevvel 971/23 Ekim 1563 tarihli bir hükümle Şehzade II. Selim’in Konya’da bina ettirdiği imarette yemek çıkarılması için arazi tahsis edilmesine bakılırsa, 1563’te tamamlanmıştır. II. Selim’in Karapınar’daki imareti de 1562’de bitirilmiş; 1563’te faaliyete geçirilmiştir. Şu halde her iki imaretin inşası aynı zamanda başlamış ve birlikte işler hale getirilmiştir. Sultan Selim İmareti’nin mimarı bilinmez iken Karapınar Sultan Selim İmareti’nin mimarı Halepli Cemaleddin’dir. Aynı tarihlerde bina ettirildiğine bakılırsa Mimar Halepli Cemaleddin, Konya’daki imaretin inşasına da nezaret etmiş olmalıdır. Sultan Selim İmareti, şu anda mevcut değildir. Vakfiyesi ve değişik zamanlarda yapılan tamir keşiflerindeki bilgilerle yıkılmadan önce dış tarafından alınan fotoğraflardan yapının ana hatları belirlenebilmektedir. Buna göre imaret tabhane, mutfak, kiler, buğday ambarı, odunluk, fırın, ahır, kenef, şadırvan ve iki çeşmeden meydana geliyordu. İmaretin bu kısımları, büyük bir kapıdan girilen ihata duvarıyla çevrili avlunun etrafında dizili idi. İmaret XIX. yüzyılın son çeyreğine kadar onarımlarla ayakta kalmış ancak XX. yüzyılın başlarında demir yolu sisteminin kurulması ve buna bağlı olarak Konya’da yenidenticari yapılanmaya gidilmesi sonucu işlevini kaybetmiş ve yıkıma terk edilmiştir. Konya Belediyesi, 1951’de büyük bir bölümünü yıkarak park haline getirmiştir. Mahmut Akok, 1965’te imaretin ayakta kalan küçük bir bölümüyle tabhaneden geriye kalan bir kısmının planını yapmış ve resimlerini almıştır. Bundan kısa bir süre sonra Konya Belediyesi tarafından tamamen ortadan kaldırılmış; böylece dört yüz senelik bir geçmişe sahip olan Osmanlı hayır eseri tarihin derinliklerine gömülmüştür. II. Selim tarafından 1573’te düzenlenen vakfiyesine göre, Konya ovası ile Silifke ve Mut çevresinde geniş araziler, imaret için tahsis edilmiştir. Bu vakıf gayrimenkullerinden elde edilen gelirin öşrü ile imarette hizmet veriliyordu. Buraya Konya dışından gelen yolcular, üç gün ücretsiz olarak kalıyorlar, günde iki öğün yemek yiyorlardı

Anahtar Kelimeler

Konya, Selim II, Vakfiye, Vakıf, İmaret

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Karaman Ahkâm Defteri, no.13.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme, (BOA.Mühimme), no. 12, 23, 27.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Şikâyet Defteri, (ŞD), no. 64.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Nezaret Öncesi Evkaf Defteri, no. 1793.
• Konya Büyükşehir Belediyesi A. R. İzzet Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi, no. 13396.
• Konya Mevlâna Müzesi Arşivi, no. 120/2; no. 136/9.
• Konya Şer’iye Sicili, (KŞS), no. 1, 2, 6, 9, 10, 12, 16, 20, 21, 24, 25, 26, 27, 35, 36, 37, 38, 44, 47, 48, 50, 52, 54, 57.
• Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, (KOV), dosya no. 163.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Defter, (TSMA.D), no. 1570; 1760/20; no. 1878; no. 1934; no. 1957; no. 3576/2/4/5/6/7; no. 3686/19; no. 7527/1; no. 8758.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Evrak, (TSMA.E), no. 106/18; no. 107/131, 135; no. 4536.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter, (VAD), no. 734, s. 168-175; no. 803; no. 2179, s.271-276.
• AKOK, Mahmut, “Konya’da Üç Tarihî ve Mimarî Eser: Altınapa Kervansarayı, Hasbey Darü’l-huffazı ve Selim II. İmareti”, Türk Arkeoloji Dergisi, XX/1 (1973), s.9-10.
• ARABACI, Caner, Osmanlı Döneminde Konya Medreseleri 1900-1924, Konya 2017.
• ARABACI, Caner, (bk. KÜÇÜKDAĞ, Yusuf).
• Atâyî, Zeyl-i Şakayık, İstanbul 1268. Ayvansarayî, Hadîkatü’l-Cevâmi, I-II, İstanbul 1281.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeleri; II: Vakıfların Kullanılmasında Diğer Şekiller”, Vakıflar Dergisi, (VD), S. 2 (1942), s.279-386.
• BARKAN, Ömer Lütfi, Süleymaniye Camii ve İmareti İnşaatı (1550-1557), I, Ankara 1972.
• BAYKARA, Tuncer, Türkiye Selçukluları Döneminde Konya, Ankara 1985. ÇIPLAK, Mustafa Necati, İçel Tarihi, Ankara 1968.
• ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara 1995.
• ERGİN, Osman Nuri, Türk Şehirlerinde İmâret Sistemi, İstanbul 1939.
• EMECEN, Feridun, “Selim II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), XXXVI, İstanbul 2009, s.414-418.
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme, III, İstanbul 1314.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, İstanbul 1952.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Mehmed Paşa”, İA, VII, s.595-605.
• İNALCIK, Halil, “Bursa, XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”, Belleten, XXIV/93 (1960), s.45-102.
• KONYALI, İbrahim Hakkı, Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya 1964.
• KONYALI, İbrahim Hakkı, “Sadrazam Pir Mehmet Paşa ve Bıraktığı Eserlerin Tüyler Ürpertici Durumu 11”, Yeni Asya, 7.11.1972.
• KONYALI, İbrahim Hakkı, “Sultan Selim İmaretinin Tarihi Yâdı Kadar Mimarî Kıymeti de Yüksektir”, Yeni Asya, 6.03.1976.
• KOMİSYON, İçel İl Yıllığı, 1967.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, Vezîr-i Âzam Pîrî Mehmed Paşa, Konya 1994.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, II. Bâyezid, Yavuz ve Kanunî Devirlerinde Cemâlî Ailesi, İstanbul 1995.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, Karapınar Sultan Selim Külliyesi¸Konya 1997.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Lâle Devri’nde Konya”, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Konya 1989.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Konya’da Bir Mevlevî Manzumesi (Piri Mehmed Paşa) Zâviyesi ve Vakfiyesi”, IX. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 1992, s.159- 178.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Konya Mevlânâ Dergâhı ve Türbe Hamamı’na Dair İki Mevlevî Vakfiyesi”, VD, S. 23 (1994), s.70-102.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Konya’da Mevlevi Tekke ve Zaviyeleri”, Bilgi Yolu Dergisi, S.9 (2006), s.153-163.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Sultan Selim Camii ve Külliyesi”, DİA, XXXVII, İstanbul 2009, s.516-518.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf -Caner Arabacı, Selçuklular ve Konya, (2. Baskı), Konya 1999.
• Mecdî, Türcüme-i Şakayık, İstanbul 1269.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî, III-IV, İstanbul 1308-1315.
• OĞUZOĞLU, Yusuf, “17. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya Şehir Müesseseleri ve Sosyo-Ekonomik Yapısı Üzerinde Araştırma”, (Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1980.
• ÖNDER, Mehmet, Mevlâna Şehri Konya, (2. Baskı), Ankara 1979.
• ÖZÖNDER, Hasan, Konya Mevlâna Dergâhı, Ankara 1989.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul 1971. Peçevî, Tarih, I, İstanbul 1281-1283.
• Sâî Mustafa Çelebi, Yapılar Kitabı/Tezkiretü’l Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye, (yay. haz. Samih Rifat-Arzu Karamani Pekin), İstanbul 2002.
• TANMAN, M. Baha, “Sinan’ın Mimârîsi İmâretler”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ Eserleri, I, İstanbul 1988, s.333-353.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, II. (4. Baskı), Ankara 1983; III/I, (3. Baskı), Ankara 1983.