Abbâsî halifesi Mütevekkil’in Türk nüfuzunu sonlandırma çabaları / Efforts of Abbasid khalifa al-Mutawakkil to terminate Turkish influence

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 2, 117 - 132, 28.10.2016

Fatih Güzel

Öz

Öz

232-247/847-861 yılları arasında hilafet makamında kalan Abbâsî halifesi Mütevekkil Alelllah kendisinden önceki halife kardeşi Vâsık’ın veliaht tayin etmeksizin ölümünden sonra Abbâsî ordusundaki Türk komutanların desteği ile devlet adamları tarafından halife seçilmiştir. Halife Mütevekkil, Türk komutanların desteği ile halife olmasına karşın onların kendisi ve devlet yönetimi üzerindeki baskı ve sultalarından rahatsızlık duymaktaydı. Mütevekkil hilafeti boyunca devlet idare mekanizmasını tamamen ele geçirmiş Türk komutanların nüfuzunu kırma ve kendi otoritesini yerleştirmek için mücadele etmiştir.

Halife Mütevekkil, devlet yönetimindeki Türk sultasını yıkmak amacıyla ilk iş olarak kendisinden sonra devlet yönetimindeki en etkin kişi olan Türk komutanların lideri ordu komutanı İnak et-Türkî’yi diğer Türk komutanlara öldürtmüştür. Türklerle olan iktidar mücadelesini Türkler için inşa edilmiş olan Samerra şehrinde kazanamayacağını bilen Halife Mütevekkil devlet merkezini Arap milliyetçiliğinin daha yoğun olduğu Şam’a taşımak istemiş, ancak bu girişiminde başarısız olmuştur. Mütevekkil ’in devlet yönetimi üzerindeki Türk nüfuzunu kırmak için ordudaki Türk unsurun gücünü dengelemek maksadıyla Berberi, Arap, Zenci ve Ermeni gibi milletlerden askeri birlikler kurmuştur.  Ancak Halife Mütevekkil’in bu girişimi, devlet bünyesinde birbirine rakip iki ordunun oluşması sebebiyle devletin bütünlüğünü tehdit edebilecek kadar büyük bir tehdit haline gelmiştir.

Halife Mütevekkil’in Türk komutanların devlet idaresindeki baskısını kırma çabaları hayatına mâl olmuştur. Halifenin oğlu Muntasır’la işbirliği yapan Türk komutanlar 4 Şevval 247/ 11 Aralık 861 tarihinde hilafet sarayını basarak Mütevekkil’i öldürmüşlerdir. Bu eylem İslam tarihinde özel koruma birlikleri tarafından halifeye karşı işlenen ilk cinayettir. Bu durum Abbâsî devletinde Türklerin iktidarı tamamen ele geçirdiklerini göstermektedir. Halife Mütevekkil’in Türklerden oluşan özel birliklerce öldürülmesiyle Abbâsî Devleti gerileme dönemine girmiştir. Bu dönemde Türk komutanların elinde oyuncak haline gelen Abbâsî halifeleri, Türklerin iradesi yönünde hareket edecekler, aksi takdirde makamlarından hatta hayatlarından olacaklardır.

Anahtar Kelimeler: Abbâsîler, Mütevekkil, Türkler, Bağdat, Sâmerra, İnâk

Abstract

 

Al-Mutawakkil ʿala Allah who was Abbasid khalifa between the years 232-247/847-861 was selected khalifa by statesmen with the support of Turkish commanders in Abbasid army after the previous khalifa Vasik’s death without appointing his crown prince. Although Khalifa Al-Mutawakkil became khalifa with the support of Turkish commanders, he was troubled with their pressure and authority on him and state government. Al-Mutawakkil seized management mechanism entirely throughout his caliphate and struggled to diminish influence of Turkish commanders and to establish his authority.

 

Military commander Inak et-Türki -who is most effective person in government was murdered by other Turkish commanders with the order of Al-Mutawakkil to demolish Turkish authority in government as the first job. Khalifa Al-Mutawakkil knew that he would not gain struggle for power with Turks in Samerra city which was built for Turks. Therefore, he wanted to move the government center to Damascus where has more intensive Arabic nationalism, but he failed in this initiative. Al-Mutawakkil constituted military units which forms of Barbary, Arab, Negroid and Armenian nations to balance the power of Turks in army. However, Khalifa Al-Mutawakkil’s this initiative had became a major threat that it would threat the integrity of state because of formation of two opponent army within the state.

 

The efforts of undermining pressure of Turkish commanders in state administration cost Khalifa Al-Mutawakkil’s own life. Turkish commanders raided caliphate palace and killed Al-Mutawakkil by collaborating with Al-Muntasir the son of Khalifa on 11 December 861. This action is the first homicide against the Khalifa by special protection troops in Islamic history. This situation indicates that Turks seized the power entirely in Abbasid state.  Abbasid state took a period of regression after Khalifa Al-Mutawakkil murdered by special troops who formed of Turks. In this period, Abbasid caliphates who became putty in Turkish commanders’ hands, had to moved in the direction of Turks, other way they would lose their positions even their lifes.

 

Key Words: Abbasid, al-Mutawakkil, Turks, Bağdat, Samerra, Türkish Special Protection Troops.