Beyrut’ta Mekteb-i Sultani Projesi: Medrese-i Sultaniye

Year 2022, Volume: 10 Issue: 2, 245 - 278, 31.10.2022

Ebubekir Keklik

https://doi.org/10.57115/karefad.1160314

Abstract

Tanzimat döneminde eğitim alanında yapılan modernleşme çalışmalarının en önemli adımı 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesinin yayımlanmasıdır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ortaöğretimin üst basamağı olmak üzere vilayet merkezi olan şehir ve kasabalarda altı yıllık eğitim verecek sultani (lise) mekteplerinin açılmasını da karara bağlamıştır. Sultaniler müslim veya gayrimüslim ayrımı yapılmaksızın bütün Osmanlı tebaasına açık olacaktı. Maarif-i Umumiye Nizamnamesiyle vilayet merkezi olan kasabalarda açılması tasarlanan sultani mekteplerinin açılamadığına daha doğrusu buna hiç teşebbüs edilmediğine dair yaygın bir anlayış hakimdir. Ancak Beyrut’ta 1883’te hem de Galatasaray Mekteb-i Sultanisi örnek alınarak Medrese-i Sultaniye adı verilen bir sultani mektebi açıldığı görülmektedir. Medrese-i Sultaniye de Galatasaray Mekteb-i Sultanisi gibi müslim gayrimüslim bütün Osmanlı çocuklarının gidebileceği bir okul olarak tasarlanmıştır. Medrese-i Sultaniye 1883’te açılmış ve en azından beş yıl boyunca eğitim-öğretime devam etmiştir. Ayrıca Medrese-i Sultaniyenin oldukça geniş bir dahili nizamnamesi ve ayrıntılı ders programı vardır. Söz konusu nizamname ilk defa bu çalışmada ele alınmaktadır. Açıldığı yıl bile 150’ye yakın öğrencisi olduğu görülen Medrese-i Sultaniyenin niçin başarısız olduğu ve kapanmak zorunda kaldığına dair somut bilgilere ulaşılamamıştır. Ancak okulun 1888’de kesin olarak kapandığı ve binasının Beyrut idadi mektebi olarak kullanılmaya başlandığı bilinmektedir. Medrese-i Sultaniye hakkındaki bilgilerin kısıtlı olmasının başlıca sebebi Osmanlı Arşivindeki Maarif Nezareti evrakının tamamının henüz tasnif edilmemiş olmasıdır. İleride Maarif Nezareti evrakının tamamı tasnif edildiğinde Medrese-i Sultaniyeye dair daha fazla ve ayrıntılı bilgiler ortaya çıkacağında şüphe yoktur.

Keywords

Osmanlı Eğitimi, Maarif, Beyrut, Sultani, Medrese-i Sultaniye

Mekteb-i Sultani Project In Beirut: Medrese-i Sultaniye

Abstract

One of the most important modernization studies in the field of education during the Tanzimat period was the publication of the General Education Regulation. According to the General Education Regulation, it was decided to open high schools that would provide six-year education in cities that were the center of the province. These high schools would be open to all Ottoman subjects, regardless of whether they were Muslims or non-Muslims. There is a widespread understanding that the high schools that were planned to be opened in the towns that are the center of the province with the General Education Regulation were not opened, or rather, there was no attempt to do so. However, in 1883, it is seen that a high school named Medrese-i Sultaniye was opened in Beirut, following the example of Galatasaray High School. Medrese-i Sultaniye was opened in 1883 and continued education for at least five years. In addition, Medrese-i Sultaniye has a very wide internal regulation and detailed curriculum. This regulation is discussed for the first time in this study. Concrete information about why the Medrese-i Sultaniye, which was seen to have close to 150 students even in the year it was opened, failed and why it was closed could not be reached. However, it is known for certain that the school was closed in 1888 and its building was started to be used as the Beirut high school. The main reason for the limited information about the Medrese-i Sultaniye is that the Ministry of Education documents in the Ottoman Archives have not been classified yet. There is no doubt that more and more detailed information about the Medrese-i Sultaniyeye will emerge as the Ministry of Education documents are classified in the future.

Keywords

Ottoman Education, Beirut, Sultani School, Medrese-i Sultaniye.

References

• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT. 1352-77; DH. MKT. 1420-98; DH. MKT. 1544-58; DH. MKT. 1592-3; DH. MKT. 1630-31).
• İrade Dahiliye (İ. DH. 1095-85863; İ. DH. 1568-77).
• İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS. 100-4222; İ. MMS. 127-5440).
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT. 82-60; MF. MKT. 98-106).
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A… RES. 22-45; Y. A… RES. 21-17; Y. A… RES. 55-59).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV. 11-1; Y. MTV. 31-56).
• “24 Cemaziyelulâ 1286 Tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi Hakkında Mazbata”, Kazım Özalp, Milli Eğitimle İlgili Mevzuat, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1982, s. 159-164.
• “Maarif-i Umumiye Nizamnamesi”, Düstur, I. Tertip, Cilt II, Matbaa-i Âmire, 1289.
• “Mekteb-i Sultani Nizamatını Hâvi İlanname”, Düstur, I. Tertip, Cilt II, s. 245-248.
• Islahat Fermanı, Düstur, I. Tertip, Cilt I, Matbaa-i Âmire, 1289, s. 7-14. s. 184-219.
• Salname-i Vilayet-i Suriye, Sene 1301, Defa 16.
• Salname-i Vilayet-i Suriye, Sene 1302, Defa 17.
• Salname-i Vilayet-i Suriye, Sene 1302, Defa 18.
• Salname-i Vilayet-i Suriye, Sene 1303, Defa 19.
• AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• ALKAN, Mehmet Ö., “İmparatorluktan Cumhuriyet’e Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim”, Osmanlı Geçmişi ve Günümüz Türkiye’si, (Derleyen, Kemal Karpat), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Nisan 2005.
• ALKAN, Mehmet Ö., “Osmanlı İmparatorluğu'nda Eğitim ve Eğitim İstatistikleri, 1839-1924”, Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, (Derleyenler: Halil İnalcık, Şevket Pamuk), T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul 2014.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, (Hazırlayan, Ali Şükrü Çoruk), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
• BEYATLI, Yahya Kemal, Çocukluğum Gençliğim, Siyâsî ve Edebî Hâtıralarım, İstanbul 1973.
• Bir Eğitim Tasavvuru Olarak Mahalle/Sıbyan Mektepleri, Hatıralar-Yorumlar-Tetkikler, (Hazırlayanlar, İsmail Kara, Ali Birinci), Dergâh Yayınları, İstanbul, Haziran 2005.
• DÖLEN, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi I -Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863-1922-, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
• Edebiyatçılarımızın Çocukluk Anıları, (Hazırlayan, Mehmet Nuri Yardım), Çağrı Yayınları, Nisan 2016.
• ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye, (Çeviren, Ali Reşad), Kaknüs Yayınları, İstanbul 1999.
• FORTNA, Benjamin C, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Kasım 2013.
• İHSANOĞLU, Ekmeleddin, “Tanzimat Öncesi ve Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim ve Eğitim Kurumları”, 150. Yılında Tanzimat, (Yayına hazırlayan, Hakkı Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt VII, Islahat Fermanı Devri (1861-1876), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çeviren: Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, Ekim 2010.
• Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Meşhurların Okul Anıları (1870-1940), (Hazırlayan, Mehmet Akif Bal), Ark Kitapları, İstanbul 2003.
• ÖZALP, Kazım, Millî Eğitimle İlgili Mevzuat, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1982.
• SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, Eylül 1991.
• SOMEL, Selçuk Akşin, “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler”, Tanzimat -Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu-, (Editörler, Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) -İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin-, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• SUNGU, İhsan, “Galatasaray Lisesinin Kuruluşu”, TTK Belleten, VII/28.
• TEKELİ, İlhan, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim Sistemindeki Değişmeler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt II, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• TEPEYRAN, Ebubekir Hazım, Hatıraları, Canlı Tarihler I, İstanbul 1944.
• UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1964.
• UŞAKLIGİL, Halid Ziya, Kırkyıl, (Hazırlayan: Şemsettin Kutlu), İnkılâp Yayınları, İstanbul 1987.
• ÜSTEL, Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde, II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2011.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.