Saf Hakikat Arayışı Olarak Temhis

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 7 - 42, 15.07.2017

Bayram Sevinç

Öz

Yerleşik tarih anlayışını eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutan İbn Haldun, İlm-i Umran

adını verdiği bir disiplin inşa eder. Tarihsel haberlerin doğruluğunun ortaya çıkarılmasının

önemini vurguladığı değerlendirmelerinde nesnel ölçütlerle haber değerlendirmesinin

imkânı, nasıllığı ve gerekliliği hakkındaki net bir tutum sergiler. İbn Haldun, kendi tarih

anlayışını geleneksel teamülden ayırma bağlamında bir kavram üretir: Temhis-u’l Haber.

Bunu, eleştirel bir tutumla, yani intikad’la tamamlar. Tarih-masal ayrımını önemseyen İbn

Haldun’a göre önce haberin sonra habercinin temhisi yapılmalıdır. Ona göre bu, yaşananların

gerçek bir ilim yoluyla aktarımını sağlayacak yegâne ölçüttür. İbn Haldun, haber kritiğine,

eserinin geneline yayılan güç ve egemenlik analizlerini de ekler ve iftira, menfaat

arayışı vb. saiklerle haberlerin saptırıldığına ve yalan haberlerin kasıtlı üretildiğine dikkat

çeker. Biz bu çalışmada İbn Haldun’un metodolojisinin medyanın insanları yönlendirme

ve haberleri şekillendirme işlevinin sosyolojik yorumuna taşınabilirliğini tartışmaktayız.

Böylece (algı-gerçeklik diyalektiğinde) medyanın güç ve egemenlik mücadelesinin etkisini

dikkate alıp İbn Haldun’un yöntemine odaklanarak bir yorum sistematiği kurmaya

çalıştığımız bu metinde, temelde rivayet ve saf hakikat ilişkisi sorgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Temhis, Saf Hakikat, Medya, Eleştirel Haber Analizi

Kaynakça

• Ahmad, Zaid. The Epistemology of Ibn Khaldūn. RoutledgeCurzon, London-New York, 2003.
• Austen, Ralph A. ve Jan Jansen. “History, Oral Transmission and Structure in Ibn Khaldun’s Chronology of Mali Rulers”. History in Africa, 23 (1996): 17-28.
• Barnes, Harry E. “Sociology Before Comte: A Summary of Doctrines and an Introduction to the Literature”. American Journal of Sociology, 23/2 (1917): 174-247.
• Barthes, Roland. Göstergebilimsel Serüven, çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat. 6. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Baudrillard, Jean. Sessiz Yığınların Gölgesinde: Toplumsalın Sonu. çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
• ________. Simülakrlar ve Simülasyon. çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
• Bauman, Zygmunt. Sosyolojik Düşünmek. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Bennett, Andy. Kültür ve Gündelik Hayat. çev. N. Tokdoğan, B. Şenel ve U.Y. Kara. Ankara: Phoenix Yayınları, 2013.
• Berger, John. Görünüre Dair Küçük Bir Teoriye Doğru Adımlar. çev. Bülent Somay. 5. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
• Callinicos, Alex. Toplum Kuramı: Tarihsel Bir Bakış. çev. Yasemin Tezgiden, 6. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Castells, Manuel. “Informationalism, Networks, and the Network Society: A Theoretical Blueprint”. The Network Society: A Cross-cultural Perspective içinde (3-45). ed. Manuel Castells, Edward Elgar, Cheltenham- Northampton (2004).
• Debord, Guy. Gösteri Toplumu. çev. Ayşen Ekmekçi ve Okşan Taşkent. 3. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
• Duman, Abdullah. “İbn Haldun’a Göre Haberlere Yalan Karışma Sebepleri ve Bunları Ortaya Çıkarma Metotları”. EKEV Akademi Dergisi 14, sy. 42 (2010): 163-188.
• Foucault, Michel. Özne ve İktidar. yay. hzl. Ferda Keskin. 3. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
• ________. Kelimeler ve Şeyler: İnsan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi. çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 1994.
• Fromherz, Allen J. Ibn Khaldun: Life and Times. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010.
• Giddens, Anthony. Sociology. 6th Ed. Cambridge ve Maiden: Polity Press, 2009.
• Günay, Ünver. “Din Sosyolojisinin Tarihsel Gelişimi ve Temel Sorunları”. E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12, (2002): 1-20.
• ________. “İslâm Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun (1332-1406)”. A.Ü.İ.F.D. 6 (1986): 63-104.
• Gürkan, Ülker. “Hukuk Sosyolojisi Açısından İbn Haldun”. AUHF Dergisi 24, sy. 1-4 (1967): 223-246.
• Hassan, Ümit. İbn Haldun: Metodu ve Siyaset Teorisi. 5. Baskı. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2011.
• Holmes, David. Communication Theory: Media, Technology, Society. London-California: SAGE Publications, 2005.
• Ibn Khaldun. The Muqaddimah: An Introduction to History. çev. Franz Rosenthal. London: Routledge and Kegan Paul, 1958.
• İbn Haldun. Mukaddime I-II. çev. ve hzl. Süleyman Uludağ. 8. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• İbn Haldun. el-Mukaddime. tahkik Abdüsselam Şeddadi. Dârülbeyzâ: Beytü’l-Fünun ve’l-Ulum ve’l-Adab, 2005.
• Jackson, Roy. İslam’da 50 Önemli İsim. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• Keane, John. Medya ve Demokrasi. çev. Haluk Şahin. 2. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1993.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003. Leal, Fernando. “Ethics is Fragile, Goodness is Not”. Information Society: New Media, Ethics and Postmodernism içinde. ed. Karamjit S. Gill. Springer, London (1996): 78-89.
• Macionis, John J. Sociology. 14. Baskı. New Jersey: Pearson Publication, 2012.
• Maigret, Éric. Medya ve İletişim Sosyolojisi. çev. Halime Yücel. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• McLuhan, Marshall. Global Köy: 21. Yüzyılda Yeryüzü Yaşamında ve Medyada Meydana Gelecek Dönüşümler. çev. Bahar Öcal Düzgören. İstanbul: Scala Yayıncılık, 2001.
• Okumuş, Ejder. Osmanlı’nın Gözüyle İbn Haldun. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Rosen, Lawrence. “Theorizing from within: Ibn Khaldun and His Political Culture”. Contemporary Sociology 34, sy. 6 (2005): 596-599.
• Rosenthal, Erwin I. J. Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi. çev. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Rosenthal, Franz. “Ibn Khaldun in his Time”. Ibn Khaldun and Islamic Ideology içinde. ed. Bruce B. Lawrance. E. J. Brill. Leiden (1984): 14- 26. Said, Edward W. Medyada İslam: Gazeteciler ve Uzmanlar Dünyaya Bakışımızı Nasıl Belirliyor?. çev. Aysun Babacan. İstanbul: Metis Yayınları, 2008.
• Simon, Robert. Ibn Khaldun: History as Science and the Patrimonial Empire. ed. György Hazai. Budapeşte: Akademia Kiado, 2002.
• Sontag, Susan. Fotoğraf Üzerine. çev. Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı Yayınları, 2008.
• Stevenson, Nick. Medya Kültürleri: Sosyal Teori ve Kitle İletişimi. çev. G. Orhon ve B. E. Aksoy. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2008. Thompson, John B. Medya ve Modernite. çev. Serdar Öztürk. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2008.
• Togan, Zeki Velidi. Tarihte Usul. 3. Baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981.
• Topçuoğlu, Hamide. Hukuk Sosyolojisi: Sosyoloji Açısından Hukuk (Konu, Problemler ve Öncüler). 3. Baskı. AÜHF Yayınları, 1969. I.
• Turow, Joseph. “Introduction: On the Taking the Hyperlink for Granted”. The Hyperlinked Society: Questioning Connections in the Digital Age içinde. ed. Joseph Turow ve Lokman Tsui, The University of Michigan Press, Ann Arbor, (2011): 1-22.
• Uludağ, Süleyman. İbn Haldun: Hayatı, Eserleri, Fikirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Ülken, Hilmi Ziya ve Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu. İbni Haldun. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1940.
• Ülken, Hilmi Ziya. İçtimaî Doktrinler Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• Van Dijk, Jan A.G.M. The Network Society: Social Aspects of New Media. 2. Baskı. London-California: SAGE Publications, 2006.
• Wernick, Andrew. Promosyon Kültürü: Reklâm, İdeoloji ve Sembolik Anlatım. çev. Osman Akınhay. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1996.
• Yavuz, Sefer. “İlm-i Umran’ın Konusu ve Yöntemı̇ Üzerı̇ne Bir Lı̇teratür Analı̇zı̇”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40, (2013): 319- 347.